អ្នកការទូតនិងអ្នកជំនាញខាងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ អភិបាលកិច្ចនិងសន្តិភាពសហរដ្ឋអាមេរិក បានផ្ដល់អនុសាសន៍បីចំណុចដល់បណ្ដារដ្ឋដែលងាយបែកបាក់ខាងនយោបាយ ដើម្បីបង្ការអំពើហិង្សាជ្រុលនិយម កុំឱ្យកើតឡើងជាយថាហេតុណាមួយ។
ក្នុងវេទិកាពិភាក្សាមួយដែលរៀបចំឡើងនៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនកាលពីថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ២០២០ អ្នកស្រី នែនស៊ី លីនប៊ឹគ (Nancy Lindborg) ប្រធាននិងនាយិកាប្រតិបត្តិនៃវិទ្យាស្ថានសន្តិភាពសហរដ្ឋអាមេរិក (U.S. Institute of Peace) បានមានប្រសាសន៍ថាអនុសាសន៍ទាំងនេះ ផ្ដោតសំខាន់ទៅលើអភិបាលកិច្ចល្អនិងការចូលរួមពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធនានា ក្នុងការទប់ស្កាត់ស្ថានការណ៍ផុយស្រួយនៅក្នុងរដ្ឋដែលងាយបាក់បែកនានាលើសកលលោក។
អ្នកស្រីថ្លែងទៅអ្នកចូលរួមថា៖ «ស្ថានភាពក្នុងរដ្ឋដែលងាយបាក់បែកគឺថាអ្នកមានរដ្ឋាភិបាលមួយ ដែលខ្សោយឬមិនបានឆ្លើយតបទៅតាមការចង់បានរបស់ពលរដ្ឋឬរដ្ឋាភិបាលដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយមិនពេញមុខ។ ចំណងដែលបាក់បែករវាងពលរដ្ឋនិងរដ្ឋាភិបាលរបស់ពួកគេនេះ ញ៉ាំងឱ្យមានស្ថានការណ៍មួយដែលបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលឱ្យអំពើហិង្សាជ្រុលនិយម ចាក់ឫសគល់បាន»។
អនុសាសន៍ទាំងបីចំណុចនេះរួមមានការទទួលស្គាល់ជារួមថា អំពើហិង្សាជ្រុលនិយម គឺជាបញ្ហាមនោគមវិជ្ជានិងនយោបាយ ការបង្កើតក្របខណ្ឌបង្ការអំពើហិង្សាបែបនេះ និងការសហការជាអន្តរជាតិ ដោយធ្វើការជាមួយភាគីពាក់ព័ន្ធនានា។
កិច្ចពិភាក្សានេះ ត្រូវបានធ្វើឡើងរួមគ្នាដោយវិទ្យាស្ថានសន្តិភាពសហរដ្ឋអាមេរិក (U.S. Institute of Peace) វិទ្យាស្ថានជាតិប្រជាធិបតេយ្យ (National Democratic Institute) និង វិទ្យាស្ថានGeorge W. Bush (George W. Bush Institute)។
អតីតឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំនៅប្រទេសភូមា លោក ដេរែក មីតឆែល (Derek Mitchell) ដែលបច្ចុប្បន្ន ធ្វើជាប្រធានវិទ្យាស្ថានជាតិប្រជាធិបតេយ្យ (National Democratic Institute) មានប្រសាសន៍ក្នុងវេទិកាពិភាក្សានេះថា កិច្ចការបង្ការជម្លោះនិងអំពើហិង្សានេះ មិនមែនជាការងាយស្រួលទេ ប៉ុន្តែវាផ្ដល់នូវជម្រើសមួយដល់បណ្ដាប្រទេសដែលជ្រើសយកមាគ៌ាប្រជាធិបតេយ្យ។
លោក ដេរែក មីតឆែល បានបញ្ជាក់ថា៖ «គូប្រជែងរបស់យើង ផ្សព្វផ្សាយពីគំរូផ្សេងពីនេះដែលធ្វើព្រងើយកន្តើយចំពោះសិទ្ធិពលរដ្ឋ ហើយបង្កើតឡើងនូវផលប្រយោជន៍សម្រាប់ក្រុមអភិជន ជាពិសេសក្រុមពុករលួយហើយធ្វើក្រុមនេះនៅចាក់ឫសចាក់គល់បាន»។
កាលពីខែកុម្ភៈឆ្នាំ២០១៩ ក្រោយពីមានការផ្ដល់អាណត្តិពីសភាសហរដ្ឋអាមេរិក ក្រុមកិច្ចការពិសេសនៃវិទ្យាស្ថានសន្តិភាពសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលទទួលបន្ទុកស្រាវជ្រាវអំពើហិង្សាជ្រុលនិយមនៅក្នុងរដ្ឋដែលងាយបែកបាក់ បានចេញផ្សាយរបាយការណ៍មួយ ដោយបង្ហាញពីវិធីសាស្ត្រថ្មីក្នុងការបង្ការអំពើហិង្សាជ្រុលនិយមក្នុងរដ្ឋដែលងាយបែកបាក់នេះ ។
របាយការណ៍នេះ ក៏បានផ្ដល់អនុសាសន៍ទាំងបីចំណុច ដែលត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងច្បាប់ស្ដីពីភាពងាយបែកបាក់នៃរដ្ឋក្នុងសកលលោក (Global Fragility Act) ដើម្បីជួយធានាស្ថិរភាពក្នុងពិភពលោកផងដែរ។
លោកស្រី Madeleine Albright អតីតរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកនិងជាសមាជិកម្នាក់នៃក្រុមកិច្ចការពិសេសទទួលបន្ទុកស្រាវជ្រាវអំពើហិង្សាជ្រុលនិយមនៅក្នុងរដ្ឋដែលងាយបែកបាក់ បានមានប្រសាសន៍ក្នុងវេទិកាពិភាក្សាថាវិធីសាស្ត្រទប់ស្កាត់អំពើហិង្សាជ្រុលនិយមនេះ ត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ដោយបើកឱកាសឱ្យមានការចូលរួមពីគ្រប់ភាគីនយោបាយនិងការស្ដាប់សំឡេងពលរដ្ឋ។
លោកស្រី Albright មានប្រសាសន៍ថា៖ «ប្រជាធិបតេយ្យ មិនមែនជាកីឡាសម្រាប់មើលកម្សាន្តនោះទេ មិនថាតែនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកឬនៅទីណាផ្សេងទៀតទេ។ យើងត្រូវតែស្វែងរកដៃគូនៅក្នុងប្រទេសដែលងាយបាក់បែកទាំងនេះដែលចង់ក្លាយជាផ្នែកមួយនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ»។
ប្រទេសកម្ពុជា បានឆ្លងកាត់សង្គ្រាមនិងជម្លោះផ្ទៃក្នុងជាច្រើនទសវត្សចាប់តាំងពីទសវត្ស១៩៧០មក ហើយការដឹកនាំដ៏យូរអង្វែងនៃអ្នកដឹកនាំតែម្នាក់ បានជំរុញឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរអំណាចដោយហិង្សាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលធ្វើឱ្យប្រទេសនេះ តែងរងការបំផ្លិចបំផ្លាញនិងការបែកបាក់នយោបាយផ្ទៃក្នុងឥតឈប់ឈរ។
ការណ៍នេះ ត្រូវបានអ្នកសិក្សាចង្អុលបង្ហាញថា បណ្ដាលមកពីកង្វះឬអវត្តមាននៃការគ្រប់គ្រងតាម បែបប្រជាធិបតេយ្យ ពោលគឺខ្វះតម្លាភាពនិងការធានាឱ្យមានការចូលរួមនយោបាយប្រកបដោយបរិយាប័នឬពីគ្រប់ភាគី។
លោក Mark Green ប្រធានទីភ្នាក់ងារសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍អន្តរជាតិ (USAID) មានប្រសាសន៍ក្នុងសុន្ទរកថាគន្លឹះរបស់លោកមុនកិច្ចពិភាក្សាដោយបានលើកយកប្រទេសកម្ពុជាជាឧទាហរណ៍មួយថា កង្វះសុចរិតភាពនៅក្នុងការបោះឆ្នោតបានអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកដឹកនាំតាមបែបផ្ដាច់ការ នៅតែបន្តអំណាចរបស់ពួកគេក្នុងសង្គមដែលងាយបាក់បែក។
លោក Mark Green ថ្លែងថា៖ «ឧទាហរណ៍នៅមុនការបោះឆ្នោតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា លោក ហ៊ុន សែន មិនត្រឹមតែរំលាយក្រុមបក្សប្រឆាំងដ៏សំខាន់និងហាមប្រាមគណបក្សនេះមិនឱ្យធ្វើនយោបាយប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងចាប់ខ្លួននិងដាក់គុកមេដឹកនាំគណបក្សនេះថែមទៀតផង ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ គាត់ក៏បានប្រកាសថា គាត់ចង់បានការបោះឆ្នោតដោយសេរី ហើយគាត់ចង់ឱ្យអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតចូលរួមឃ្លាំមើល ដើម្បីឱ្យឃើញថា តើការបោះឆ្នោតនោះដំណើរការយ៉ាងរលូនប៉ុណ្ណា»។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលបានកាន់អំណាចជាង៣០ឆ្នាំមកហើយនោះ បានមានប្រសាសន៍កាលពីថ្ងៃអង្គារក្នុងទិវាប្រារព្ធ៧មករា ខួបទី៤១ក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញថា កម្ពុជានៅតែប្រកាន់ខ្ជាប់នូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដោយលោកថ្លែងថា៖
«លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជា កំពុងត្រូវបានគោរពនិងថែរក្សានិងលើកកម្ពស់ឥតឈប់ឈរនៅក្នុងផលប្រយោជន៍របស់ជាតិនិងប្រជាជនកម្ពុជា»។
លោកបន្ថែមថា មជ្ឈដ្ឋានខាងក្រៅប្រទេស គួរគោរពសិទ្ធិនិងការជ្រើសរើសរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជា៕
