ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលអាមេរិកាំងធំៗមួយចំនួន បានជំរុញទឹកចិត្តឲ្យអង្គការសង្គមស៊ីវិលនិងពលរដ្ឋខ្មែរ បន្តជម្នះនឹងការរឹតបន្តឹងនិងការបង្ក្រាបលើសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋ ដើម្បីរក្សាលំនឹងសេរីភាពនិងរុញច្រានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា ឲ្យបន្តដំណើរទៅមុខទៀត។
អ្នកនាង Laura Rosenberger នាយិកានៃសម្ព័ន្ធការពារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឬ Alliance for Securing Democracy និងជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់នៃអង្គការ German Marshall Fund ក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន បានថ្លែងនៅក្នុងបទសម្ភាសន៍ជាមួយវីអូអេ បន្ទាប់ពីកិច្ចពិភាក្សាមួយស្ដីពីសេរីភាពក្នុងពិភពលោក ដែលបានធ្វើឡើងនៅឯវិទ្យាស្ថាន American Enterprise Institute ក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនកាលពីទី១៦ ខែមករានេះថា ប្រទេសកម្ពុជា មានអង្គការសង្គមស៊ីវិលដ៏សម្បូរបែប ហើយក៏មានមេដឹកនាំប្រឆាំងសំខាន់ៗមួយចំនួនដែរ។
«ជាការពិតណាស់ លោក ហ៊ុន សែន បានចាត់វិធានការប្រឆាំងនឹងមេដឹកនាំជាច្រើនកន្លងមក ហើយបានព្យាយាមបិទឬរឹតត្បិតលំហប្រជាធិបតេយ្យនេះមែន ប៉ុន្តែ ខ្ញុំនៅតែគិតថាភាពរស់រវើករបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជា គឺជាកត្តាសំខាន់បំផុត ដែលអាចរុញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសេរីភាពនៅកម្ពុជា ទៅមុខទៀតបាន»។
ការថ្លែងបែបនេះ ធ្វើឡើង ចំពេលដែលអង្គការ Freedom House បានចេញផ្សាយរបាយការណ៍ថ្មីចុងក្រោយរបស់ខ្លួនដែលមានចំណងជើងថា«សេរីភាពក្នុងពិភពលោកឆ្នាំ២០១៨៖ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកំពុងជួបវិបត្តិ» ដែលរបាយការណ៍នេះ បានបង្ហាញថាសេរីភាពក្នុងប្រទេសជាច្រើននៅជុំវិញពិភពលោករួមទាំងកម្ពុជាផង បានបន្តធ្លាក់ចុះក្នុងរយៈពេលជាង១ទសវត្សរ៍មកនេះ។
ការធ្លាក់ចុះសិទ្ធិនយោបាយនិងសេរីភាពពលរដ្ឋរបស់ប្រទេសកម្ពុជា គឺដោយសារការបង្ក្រាបលើសំឡេងប្រឆាំង រួមទាំងការរំលាយគណបក្សជំទាស់ដ៏សំខាន់ និងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលជាដើម។ នេះបើយោងតាមរបាយការណ៍ថ្មីរបស់អង្គការ Freedom House នេះ។
លោក Michael J. Abramowitz ប្រធានអង្គការ Freedom House បានថ្លែងប្រាប់វីអូអេក្នុងបទសម្ភាសន៍ ក្រោយពីកិច្ចពិភាក្សាស្ដីពីសេរីភាពក្នុងពិភពលោកនេះដែរថា ក្នុងកាលៈទេសៈដែលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកខ្លួនឯងផ្ទាល់ កំពុងរងការគំរាមកំហែងដែរនេះ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា ត្រូវតែដើរតួនាទីកាន់តែសំខាន់ជាងមុន ក្នុងការសង្គ្រោះលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងធានាសេរីភាពនិងសិទ្ធិពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន។
«ខ្ញុំមានការជឿជាក់យ៉ាងខ្លាំងទៅលើសង្គមស៊ីវិលកម្ពុជា ហើយវាមានសារៈសំខាន់ណាស់ ដែលសង្គមស៊ីវិលកម្ពុជា ត្រូវមានជំហររឹងប៉ឹង និងជម្នះឧបសគ្គឱ្យបានមោះមុតបំផុតតាមដែលពួកគេអាចធ្វើបាន ដើម្បីទទួលបានសេរីភាពនេះ»។
ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានខែចុងក្រោយនេះ រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានចាត់វិធានការចាប់ខ្លួនមេដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គឺលោក កឹម សុខា ដាក់ពន្ធនាគារ ក្រោមការចោទប្រកាន់ពីបទក្បត់ជាតិ និងរំលាយគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំនៅកម្ពុជានេះ ហើយហាមឃាត់សមាជិកជាន់ខ្ពស់និងសំខាន់ៗចំនួន១១៨រូបនៃគណបក្សនេះ មិនឲ្យធ្វើសកម្មភាពនយោបាយរយៈពេល៥ឆ្នាំ ព្រមទាំងធ្វើការបង្ក្រាបយ៉ាងទូលំទូលាយទៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ និងក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួនផងដែរ។
មន្ត្រីបក្សប្រឆាំងនិងអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយកម្ពុជាជាច្រើន មើលឃើញថា ការណ៍នេះ បានញ៉ាំងឲ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា កំពុងតែត្រដរខ្យល់ ឬអ្នកខ្លះ ថែមទាំងបានចាត់ទុកថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនេះ ស្លាប់បាត់ទៅហើយ។
លោក John Norris នាយកប្រតិបត្តិនៃគម្រោងកសាងសន្តិភាព និងសន្តិសុខប្រកបដោយចិរភាពនៃមជ្ឈមណ្ឌលវឌ្ឍនភាពអាមេរិកាំង ឬ Center for American Progress បានថ្លែងទៅកាន់អ្នកចូលរួមក្នុងកិច្ចពិភាក្សាដែរថា នៅពេលដែលប្រព័ន្ធដឹកនាំមួយព្យាយាមកែច្បាប់ ឬវិធានដែលមានស្រាប់ នោះពលរដ្ឋត្រូវតែរិះរកវិធីផ្សេង ដើម្បីដោះស្រាយការផ្លាស់ប្ដូរដែលប្រព័ន្ធដឹកនាំនោះ បានធ្វើស្រេចតែចិត្តនឹកឃើញ។
«នៅពេលដែលអ្នកមានអារម្មណ៍ថាប្រព័ន្ធហ្នឹង វាស្ថិតក្រោមការគំរាមកំហែង នោះអ្នកត្រូវចាប់ផ្ដើមចាត់វិធានការបែបវិសាមញ្ញ ដែលអាចចេញក្រៅប្រព័ន្ធហ្នឹងបាន»។
កម្ពុជា មានអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលចំនួនជាង៣០០០ ដែលកំពុងប្រតិបត្តិការនៅទូទាំងប្រទេស។ នេះបើយោងតាមតួលេខរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ អង្គការមួយចំនួន ត្រូវគេមើលឃើញថា បានក្លាយជាមុខសញ្ញានៃការបង្ក្រាបរបស់រដ្ឋាភិបាល ដោយសារតែសកម្មភាពតស៊ូមតិបែបរិះគន់ ឬសកម្មភាពផ្សេងៗ ដែលរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកថាខុសច្បាប់ឬមានលក្ខណៈញុះញង់។
ក្នុងនោះ អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលអន្តរជាតិ NDI ត្រូវបានបណ្ដេញចេញពីប្រទេសកម្ពុជា និងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលក្នុងស្រុកមួយចំនួនទៀត ដែលហ៊ានរិះគន់រដ្ឋាភិបាលឬគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាល ត្រូវបានបិទ ហើយនិងខ្លះទៀត ត្រូវបង្ខំឲ្យព្យួរសកម្មភាពមួយរយៈ ខណៈដែលរដ្ឋាភិបាល បន្តឃ្លាំមើលសកម្មភាពអង្គការមួយចំនួនទៀត ដែលធ្វើការងារជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងការការពារសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
មជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ដែលធ្វើសកម្មភាពលេចធ្លោខាងការការពារសិទ្ធិមនុស្សក្នុងស្រុក ត្រូវបានលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បញ្ជាឲ្យស៊ើបអង្កេតនិងហៀបនឹងឈានទៅដល់ការបិទទ្វារ តែត្រូវខកខានទៅវិញ ដោយសារតែអាជ្ញាធរ រកមិនឃើញការជាប់ពាក់ព័ន្ធរបស់អង្គការនេះ ជាមួយនឹងស្ថាបនិករបស់អង្គការនេះគឺលោក កឹម សុខា ដែលកំពុងជាប់ឃុំ ក្រោមបទចោទប្រកាន់ពីការសមគំនិតជាមួយបរទេស ដើម្បីផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្ននេះ។
ចាប់តាំងពីការបង្ក្រាបរបស់រដ្ឋាភិបាល ជាពិសេសតាំងពីដើមខែកញ្ញាឆ្នាំមុនមក ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល ដែលហ៊ានទិតៀនឬរិះគន់គោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលខ្លះ ត្រូវបង្ខំចិត្តផ្អាកសកម្មភាពមួយចំនួនរបស់ខ្លួន ហើយខ្លះទៀត ស្ទើរតែមិនហ៊ាននិយាយអំពីការបង្ក្រាបនេះទេ ដោយសារតែការបារម្ភពីលទ្ធភាពនៃការបិទស្ថាប័នរបស់ខ្លួនឬសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួន។
មេដឹកនាំអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន ថែមទាំងបានរត់គេចខ្លួន ចេញទៅក្រៅប្រទេស ដោយសារការព្រួយបារម្ភខ្លាចអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួន បន្ទាប់ពីមានការបង្ក្រាបយ៉ាងទូលំទូលាយពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលនេះមក។
លោក សៀ ភារម្យ នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការក្រុមការងារពិសេសសិទ្ធិលំនៅដ្ឋាន ដែលជាអង្គការមួយស្ថិតក្នុងបញ្ជីឃ្លាំមើលរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែរនោះ បានថ្លែងប្រាប់វីអូអេយ៉ាងដូច្នេះថា៖
«កុំថាឡើយដល់ប្រមូលផ្ដុំអី រិះគន់រដ្ឋាភិបាលអី គឺគ្រាន់តែ share Facebook (ចែករំលែកព័ត៌មានតាមហ្វេសប៊ុក) គ្នាហ្នឹង ក៏ជាប់គុកដែរ។ អាហ្នឹងហើយ គឺជាការប្រាសចាករបស់រដ្ឋាភិបាលខុសច្បាប់បច្ចុប្បន្ន ដែលគាត់កំពុងតែរំកិលខ្លួនទៅដូចស្ថានភាពនៅប្រទេសកូរ៉េខាងជើងអញ្ចឹងបាទ»។
តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តី លោក សៀ ភារម្យ ថ្លែងថា អ្វីដែលអង្គការសង្គមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា អាចធ្វើបាន គឺការបណ្ដុះបណ្ដាលសកម្មជនដែលស្រលាញ់យុត្តិធម៌និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យច្រើនថែមទៀត ដើម្បីចូលរួមចំណែកដោះស្រាយបញ្ហាសង្គមនិងនយោបាយនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននេះ។
«សង្គមស៊ីវិល គឺថាយើងមិនមានអីការពារខ្លួន ដូចគេអ្នកផ្ដាច់ការទេ។ ក្រុមគេអ្នកផ្ដាច់ការ គឺថាគេមានអាវុធ គេមានគុក គេមានតុលាការគ្រប់បែបយ៉ាង ដូច្នេះយើងត្រូវតែមានការបណ្ដុះនូវសកម្មជនហ្នឹង ឲ្យច្រើនថែមទៀត។ កាលណាតែមានសកម្មជន ងើបឡើងច្រើនថែមទៀត នោះជនផ្ដាច់ការគឺថាគាត់ពិបាកហើយ»។
លោក សៀ ភារម្យ ដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងស្ថិតនៅក្រៅប្រទេសដែរនោះ មានប្រសាសន៍ថា ការជួយជ្រោមជ្រែងពីខាងក្រៅរួមទាំងអាមេរិកាំងផង នឹងកាន់តែប្រសើរថែមទៀត។
«ខ្ញុំជឿថា ប្រជាពលរដ្ឋអាមេរិក ជាពិសេសគឺសហគមន៍ខ្មែរអាមេរិកាំងនៅទីនេះ នឹងព្យាយាមខិតខំប្រឹងប្រែងរួបរួមគ្នាបន្ថែមទៀត ដើម្បីធ្វើយ៉ាងណា បញ្ចុះបញ្ចូលទៅដល់រដ្ឋការរបស់ប្រធានាធិបតីអាមេរិក ឲ្យគិតគូរពីការគោរពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសកម្ពុជា»។
កម្ពុជា កំពុងត្រៀមរៀបចំការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងសមាជិកព្រឹទ្ធសភានៅថ្ងៃទី២៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៨ និងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្ររបស់ខ្លួននៅថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨នេះ ទោះបីជា អតីតមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង ដែលត្រូវបានរំលាយចោល បានស្នើឲ្យមានការលើកពេលនៃការបោះឆ្នោតជាតិនេះក៏ដោយ។
លោក សឹង សែនករុណា មន្ត្រីស៊ើបអង្កេតជាន់ខ្ពស់និងជាអ្នកនាំពាក្យសមាគមអាដហុក ដែលមានបុគ្គលិកជាន់ខ្ពស់៤នាក់របស់ខ្លួន ត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួនអស់រយៈពេលជាច្រើនខែដែរនោះ មានប្រសាសន៍ប្រាប់វីអូអេថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គួរតែបើកចំហដល់គ្រប់ភាគី និងគ្រប់និន្នាការនយោបាយទាំងអស់ ឲ្យចូលរួមប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិខាងមុខ ដោយសេរី ត្រឹមត្រូវនិងយុត្តិធម៌ ដើម្បីប្រយោជន៍ពលរដ្ឋខ្មែរទូទៅ។
«ហើយផ្ដល់ឱកាសឲ្យពលរដ្ឋបានចូលរួមគ្រប់សកម្មភាពនយោបាយ ដែលមានចែងនៅក្នុងនីតិវិធីនៃការបោះឆ្នោតដែលជាបទដ្ឋានមួយដែលយើងឲ្យតម្លៃថាវាត្រឹមត្រូវតាមលក្ខណៈអន្តរជាតិ មិនមែនជាការដែលបង្កើតឡើងទៅតាមអ្វីដែលជាការចង់បានទៅតាមបុគ្គល ឬក្រុម ឬគណបក្សនយោបាយណាមួយ តាមការកម្រិតទៅតាមការចង់បានរបស់ខ្លួនណាមួយនោះទេបាទ»។
ប៉ុន្តែ លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានថ្លែងប្រាប់វីអូអេថា ការប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិខាងមុខនេះ គឺមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវនិងស្របច្បាប់ហើយ។
«ការប្រកួតប្រជែងគ្នាគឺស្របទៅតាមគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងស្របទៅតាមគោលការណ៍ច្បាប់ដែលមានចែងជាធរមាន ហើយប្រសិនជាការប្រកួតប្រជែងណាដែលរំលង គោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងល្មើសច្បាប់ អាហ្នឹងអ្នកដែលប្រព្រឹត្តល្មើសច្បាប់ហ្នឹង ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ហ្នឹងហើយ»។
លោក សុខ ឥសាន បន្តថា ៖
«ការមានវិធានការផ្លូវច្បាប់ចំពោះមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង ក៏ដូចជាមន្ត្រីសំខាន់ៗរបស់ក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំបក្សប្រឆាំងនេះ គឺជាការពង្រឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទេ គឺមិនមែនធ្វើឲ្យខូចខាត ឬប៉ះពាល់ដល់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទេបាទ»។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនរូបនេះ បន្ថែមថា ការថ្លែងពីការគាបសង្កត់ឬធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើបក្សប្រឆាំង ឬក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលនោះ គឺជាសិទ្ធិបញ្ចេញមតិរបស់បុគ្គល ប៉ុន្តែ វាមិនបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីអ្វីដែលកំពុងកើតឡើងនៅកម្ពុជានោះទេ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លោក Arch Puddington អ្នកស្រាវជ្រាវដ៏ចំណានខាងការសិក្សាអំពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៃអង្គការ Freedom House ថ្លែងប្រាប់វីអូអេ ក្នុងបទសម្ភាសន៍ដែរថា ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលតែមួយ មិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានយោបាយនៅកម្ពុជាទេ៖
«ក្នុងស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន ដែលមិនមានសុទិដ្ឋិនិយមនេះ ខ្ញុំអាចនិយាយបានថា សង្គមស៊ីវិល បូកនឹងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសង្គម នឹងក្លាយជាមធ្យោបាយមួយ ដែលគេប្រើបាន ដើម្បីរក្សាកម្រិតនៃសំឡេងប្រឆាំង នៅពុះកញ្ជ្រោលក្នុងប្រទេសកម្ពុជា»។
សមាជិកព្រឹទ្ធសភាអាមេរិក លោក Ben Sasse មកពីរដ្ឋ Nebraska ក៏បានថ្លែងទៅកាន់អ្នកចូលរួមក្នុងកិច្ចពិភាក្សាដែរថា សហរដ្ឋអាមេរិក នៅតែបន្តគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅជុំវិញពិភពលោក៕
