ការសិក្សាពីប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរក្រហមនៅតែដើរតួសំខាន់នៅក្នុងសង្គមកម្ពុជា បើទោះបីជាមកទល់ពេលនេះ របបខ្មែរក្រហមបានដួលរំលំជាង៤០ឆ្នាំក៏ដោយ។ អ្នករៀបរៀងសៀវភៅមួយក្បាលក្រោមចំណងជើងថា «អំពើប្រល័យពូជសាសន៍និងការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក» បានបង្កប់ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជាអំឡុងពេលរបបខ្មែរក្រហមនៅក្នុងសៀវភៅនេះ ក្នុងក្តីសង្ឃឹមថា អ្នកសិក្សានឹងអាចធ្វើការប្រៀបធៀប និងយល់ដឹងពីភាពខុសគ្នានៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅកម្ពុជាទៅនឹងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការសម្លាប់រង្គាលនៅប្រទេសដទៃទៀតលើសកលលោក។
សៀវភៅ «អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការសម្លាប់រង្គាលក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក» ឆ្លុះបញ្ចាំងពីហេតុផលនានា នៃព្រឹត្តិការណ៍កើតមានជាបន្តបន្ទាប់ និងផលវិបាកពីការសម្លាប់រង្គាល និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅក្នុងប្រទេសចំនួន៥ នៅលើពិភពលោក។ ប្រទេសទាំងនេះរួមមាន ប្រទេសអាមេនី អាល្លឺម៉ង់ បូស្ន៊ី ហេហ្សាហ្គោវីណា និងរវ៉ាន់ដា។ សៀវភៅនេះមានជាភាសាអង់គ្លេស និងភាសាខ្មែរ ហើយត្រូវបានចុះផ្សាយជាផ្លូវការនៅខែមេសានេះ។
ជំពូកមួយរៀបរាប់ពីកម្ពុជានៅក្នុងសៀវភៅដែលត្រូវបានចងក្រងដោយលោក Chris Dearing និយាយពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្រោមរបបខ្មែរក្រហមនៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៧០ ដោយពណ៌នាពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រទាក់ក្រឡាជាបន្តបន្ទាប់ ដើម្បីឲ្យអ្នកអានឃើញពីទំហំនៃភាពអមនុស្សធម៌ក្នុងករណីដែលការស្អប់គុំគួន ការព្រងើយកណ្តើយ និងការរើសអើងមិនត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់។
លោក Dearing ដែលលោកជាទីប្រឹក្សាផ្នែកផ្លូវច្បាប់នៃមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាផងដែរបាននិយាយថា គោលដៅនៃសៀវភៅនេះគឺដើម្បីបង្ហាញពីអំពើហិង្សាផ្សេងៗនិងការសម្លាប់រង្គាលនៅលើសកលលោកក្នុងថ្នាក់រៀននៅកម្ពុជា ដោយសារតែមិនមានឯកសារគ្រប់គ្រាន់ទាក់ទិននឹងការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សា។ ហើយការណ៍នេះនឹងអាចឲ្យសិស្សប្រៀបធៀប និងឃើញភាពខុសគ្នានានារវាងប្រវិត្តសាស្រ្តរបស់កម្ពុជានិងប្រទេសដទៃទៀត ពាក់ព័ន្ធការសម្លាប់រង្គាល និងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍។
លោក Dearing បានប្រាប់ VOA ថា៖
«រឿងរ៉ាវពីប្រទេសផ្សេងៗនៅក្នុងសៀវភៅនេះគឺ ផ្តល់ឱកាសដល់សិស្សយល់ដឹងពីការគំរាមគំហែងផ្សេងៗ ហើយសំខាន់ជាងនេះគិតពីរបៀបដែលសង្គមរបស់ពួកគេអាចចាត់វិធានការផ្សេងៗ ដើម្បីបង្ការភាពឃោឃៅ និងភាពអមនុស្សធម៌កុំឲ្យកើតមានឡើងសារជាថ្មីនៅក្នុងសង្គម»។
លោក Dearing បានបន្ថែមថា សៀវភៅនេះក៏ពិភាក្សាពីបែបផែនផ្សេងៗ ដែលសង្គមនានាប្រកាន់យកដើម្បីទទួលបានយុត្តិធម៌ និងជួយឲ្យសិស្សវាយតម្លៃពីរបៀបដែលសង្គមមួយ ដែលរងគ្រោះពីជម្លោះព្យាយាមធ្វើការផ្សះផ្សាចំពោះអ្វីដែលបានកើតឡើង។
លោក Dearing បាននិយាយថា៖
«ផ្នែកដ៏សំខាន់បំផុតនៃកម្មវិធីសិក្សាណាមួយពាក់ព័ន្ធនឹងការសម្លាប់រង្គាលគឺការទទួលស្គាល់ និងដោះស្រាយចំពោះការកើតមានភាពអមនុស្សធម៌ និងមូលហេតុដើមចមដែលនាំឲ្យកើតមានភាពអមនុស្សធម៌នោះ។ តាមរយៈការដោះស្រាយនេះ អ្នកបានផ្តល់ឱកាសដល់អ្នករៀនសូត្រគិតពិចារណាអំពីបរិយាកាសសង្គមនាពេលបច្ចុប្បន្ន និងទិដ្ឋភាពផ្សេងៗនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តដែលត្រូវបានបង្ហាញនៅក្នុងបរិយាកាសសង្គមនាពេលបច្ចុប្បន្ន»។
នៅក្នុងអារម្ភកថានៃសៀវភៅ «អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក» លោក ឆាំង យុ នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាបានសង្កត់ធ្ងន់ពីសារៈសំខាន់នៃការអប់រំ និងការសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្រ្ត។
លោក ឆាំង យុ បានសរសេរថា៖
«គ្រប់សង្គមទាំងអស់ត្រូវការកម្មវិធីសិក្សា ដែលបំផុសគំនិត និងនាំឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរ ពីព្រោះគោលដៅចម្បងបង្អស់នៃការអប់រំ គឺមិនត្រឹមតែបង្ហាញឲ្យឃើញពីអ្វីដែលមានការដឹងឮពីមុនមកទេ ប៉ុន្តែត្រូវតែប្រជែងតស៊ូមតិលើការសន្មត់ និងចំណេះដឹងផ្សេងៗ ដោយប្រើព័ត៌មាន និងទស្សនៈផ្សេងៗ»។
ការសិក្សាប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរក្រហមនៅតែជាប្រធានបទរំញោចផ្នែកនយោបាយមួយនៅកម្ពុជា ដោយសារតែមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនមានឬសគល់នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ហើយរហូតមកដល់ពេលនេះ មិនមានវគ្គសិក្សាណាមួយដែលសិក្សាលម្អិតនិងស៊ីជម្រៅអំពីរបបខ្មែរក្រហមនៅកម្ពុជានោះទេ។
ក្រោយពីរបបខ្មែរក្រហមត្រូវបានផ្តួលរំលំនៅឆ្នាំ ១៩៧៩ ដោយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមួយ ក្រោមជំនួយពីវៀតណាម ប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរក្រហមត្រូវបានបង្រៀនក្នុងទម្រង់បែបឃោសនាដើម្បីផលចំណេញនយោបាយ។
ប្រជាជនខ្មែរប្រមាណ ១,៧ លាននាក់បានស្លាប់នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមដោយសារការកាប់សម្លាប់ ការធ្វើទារុណកម្ម ការឃុំឃាំង ការធ្វើទាសកម្ម និងការបង្អត់អាហារ។
លោក ឆាំង យុ នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា បានលើកឡើងពីការគិតដែលនាំឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនៅក្នុងចំណោមប្រជាជនកម្ពុជានៅក្នុងអារម្ភកថានៃសៀវភៅ «អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក»។
លោក ឆាំង យុបានសរសេរថា៖
«ប្រជាជនកម្ពុជាអាចអះអាងពីសារៈសំខាន់នៃការរិះគិតដែលជំរុញឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរ។ ប៉ុន្តែសកម្មភាពនិងគំនិត ជាទូទៅតែងតែត្រូវបានបំពេញដោយក្តីប្រាថ្នាយ៉ាងមុតមាំចំពោះបញ្ហាសន្តិសុខដែលកើតចេញពីការជំរុញចិត្ត និងការបង្កើតថ្មី។ ភពលូតលាស់ទៅមុខ និងភាពច្នៃប្រឌិតរបស់មនុស្ស គឺអាស្រ័យលើអ្នកដឹកនាំ ហើយយើងត្រូវតែធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងនូវវិធីសាស្រ្ត ដែលអាចលើកកម្ពស់ការគិតប្រកបដោយភាពច្នៃប្រឌិត និងប៉ិនប្រសព្វ»។
លោក Chris Dearing សង្ឃឹមថា តាមរយៈសៀវភៅនេះលោកអាចជំរុញភាពជាមេដឹកនាំនៅក្នុងចំណោមសិស្សនៅកម្ពុជា និងធ្វើឲ្យពួកគេមានអារម្មណ៍សម្របតាមការយល់ដឹងពីប្រវត្តិសាស្រ្ត។ សម្រាប់លោក ការជំរុញឲ្យមានសីលធម៌ខ្ពស់គួរតែស្ថិតជារបៀបវារៈអាទិភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលចំពោះប្រជាជន និងក្នុងចំណោមប្រជាជន។
លោក Dearing បានប្រាប់ VOA ថា៖
«មនុស្សគ្រប់គ្នាអាចបំពេញភាពជាមេដឹកនាំតាមរយៈការក្រសោបយកការប្រកាន់សីលធម៌ខ្ពស់។ ហើយខ្ញុំគិតថា នៅថ្នាក់កំពូលនៃអង្គភាព ឬសង្គមមួយ រដ្ឋាភិបាលត្រូវតែមានភាពលេចធ្លោនៅក្នុងផ្នែកភាពជាមេដឹកនាំ និងផ្នែកសីលធម៌ ក៏ដូចជា ធ្វើជាឧទាហរណ៍ពីការប្រព្រឹត្តដាក់លើពលរដ្ឋទូទៅ។ មិនត្រឹមតែរវាងរដ្ឋាភិបាល និងប្រជាជនប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែនៅក្នុងចំណោមប្រជាជននិងប្រជាជនផងដែរ»។
នៅពេលសួរថាតើសៀវភៅ«អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក» ឆ្លុះបញ្ចាំងថា យុត្តិធម៌គួរតែផ្តល់ឲ្យយ៉ាងដូចមេ្តចនៅពេលមានការប្រព្រឹត្តភាពសាហាវយង់ឃ្នង លោក Dearing បានចង្អុលបង្ហាញថា ការអប់រំគឺជា វិធីសាស្រ្តបង្ការមួយ ក៏ដូចជា វិធានការចាត់ឡើងក្រោយជម្លោះនៅក្នុងបរិបទផ្សះផ្សាក្នុងចំណោមប្រជាជន។
ដោយយល់ស្របជាមួយការលើកឡើងរបស់ លោក Dearing លោក ឆាំង យុ បានសរសេរថា៖
«ការសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្រ្តគឺជាសមាសធាតុដ៏សំខាន់សម្រាប់ចក្ខុវិស័យនៃការអប់រំ។ ប្រវត្តិសាស្រ្តអាចត្រូវបានសិក្សាដើម្បីបណ្តុះការយល់ដឹង និងការឆ្លុះបញ្ចាំងប្រកបដោយការត្រិះរិះពិចារណា តាមរយៈគំនិតពីអតីតកាល មនុស្សនិងស្ថាប័ន។ ប្រវត្តិសាស្ត្រអាចជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃក្តីសង្ឃឹម ជាកត្តាជំរុញទឹកចិត្ត និងជាការសណ្តោសប្រណី។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ប្រវត្តិសាស្រ្តក៏អាចត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាសម្ភារៈសម្រាប់ការអប់រំ ដើម្បីពន្យល់ពីកំហុស គុណវិបត្តិ និងអំពើខុសឆ្គងក្នុងសង្គម»។
កាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៨ កន្លងទៅ ការផ្តន្ទាទោសទៅលើជនទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមគឺ នួន ជា និងខៀវ សំផនបានជំរុញឲ្យតុលាការខ្មែរក្រហមដែលធ្លាប់រងភាពចម្រូងចម្រាសគៀកនឹងបញ្ចប់ជាស្ថាពរ។
នៅក្នុងដំណើរការសវនាការអស់រយៈពេលជិត១០ឆ្នាំ និងមានការចំណាយជាង៣០០ លានដុល្លារមក តុលាការខ្មែរក្រហមបានរកឃើញជនជាប់ចោទឈ្មោះ កាំង ហ្គិចអៀវ ហៅឌុច ដែលដឹកនាំគុកស២១អំឡុងពេលរបបខ្មែរក្រហមថា មានទោស ហើយនៅទីបំផុត ឌុចត្រូវជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត។
ករណីនៃជនសង្ស័យនៅថ្នាក់កណ្តាលក្នុងរបបខ្មែរក្រហមចំនួនបួននាក់ផ្សេងទៀតកំពុងតែត្រូវបានសិក្សាដើម្បីធ្វើការកាត់ទោស ក៏ប៉ុន្តែធ្លាប់បានរងការអាក់ខាន ឬភាពមិនច្បាស់លាស់ផងដែរ។ ដោយមិនមានកិច្ចសហការពីសមាជិកមកពីភាគីកម្ពុជានៅក្នុងដំណើរការតុលាការនោះទេ គឺគ្មានរឿងក្តីណាមួយអាចបន្តទៅមុខបានឡើយ។
លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ដែលបានស្ថិតក្នុងអំណាចជាង៣ទសវត្សរ៍ បានលើកឡើងម្តងហើយម្តងទៀតថា នឹងមិនមានការកាត់ទោសលើអតីតយុទ្ធជនខ្មែរក្រហមបន្តទៀតឡើយ ដោយលោកលើកឡើងថា ការកាត់ទោសបន្តទៀតអាចបង្កឲ្យមានភាពចលាចល។ លោក ហ៊ុន សែន ខ្លួនឯងផ្ទាល់ធ្លាប់ជាមេបញ្ជាការថ្នាក់កណ្តាលនៃពួកខ្មែរក្រហម មុនពេលផ្តាច់ខ្លួន នៅពេលដែលខ្មែរក្រហមនៅមានអំណាចនៅឡើយ។
នៅពេលសួរថាតើផលវិបាកមានអ្វីខ្លះប្រសិនបើពលរដ្ឋមានអារម្មណ៍ថា យុត្តិធម៌ជាទូទៅមានភាពស្រពិចស្រពិល លោក ឆាំង យុ បានសរសេរប្រាប់ VOA តាមរយៈអ៊ីម៉ែលថា៖
«ប្រសិនបើអ្នកសម្លឹងមើលប្រវត្តិសាស្រ្តនៅកម្ពុជាចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៤៥មក ពលរដ្ឋបានចេញដើរតាមផ្លូវ និងបានទាមទារយុត្តិធម៌។ ហើយនៅក្នុងករណីខ្លះ ការណ៍នេះនាំឲ្យមានអំពើហិង្សា ឬសង្រ្គាម ដែលក្នុងនោះរួមមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ផងដែរ»។
លោក Dearing អះអាងថា ភាពស្របច្បាប់ និងជំនឿជាក់ពីសាធារណជនលើស្ថាប័ននានាដើរតួសំខាន់នៅក្នុងការរក្សាសន្តិភាពនៅក្នុងសង្គម។
លោក Dearing បាននិយាយថា៖
«គ្រប់សង្គមទាំងអស់ពឹងផ្អែកលើទម្រង់ជាក់លាក់មួយនៃភាពស្របច្បាប់នៃស្ថាប័ននានា ហើយប្រសិនបើមិនមានការជឿជាក់ពីសាធារណជនទេ ការណ៍នេះងាយបង្កឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរស្ថាប័នទាំងនោះទាំងដោយសន្តិវិធី និងដោយប្រើហិង្សា»។
ក្នុងការឆ្លើយតបនឹងសំណួរថាតើមានសេណារីយ៉ូណាមួយដែលបង្ហាញថា យុត្តិធម៌មិនត្រូវបានផ្តល់ឲ្យត្រឹមត្រូវ លោក Dearing បានអំពាវនាវឲ្យមានការសញ្ជឹងគិត និងចាត់វិធានការផ្សេងៗនៅក្នុងចំណោមពលរដ្ឋ។
លោកបាននិយាយថា៖
«ជំនឿជាក់ដែលថា អ្នកអាចបំបាត់អតីតកាលគឺ តែងតែបង្កជាបញ្ហាសម្រាប់យុត្តិធម៌។ អតីតកាលមិនអាចត្រូវបានកប់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ តាមរយៈការព្យាយាមលុបបំបាត់អតីតកាល អ្នកកំពុងបំបិទការសញ្ជឹងគិត ដែលត្រូវតែធ្វើឡើង ដើម្បីបញ្ចៀសការកើតឡើងវិញនូវភាពសាហាវឃោឃៅដែលធ្លាប់បានកើតឡើងកាលពីអតីតកាល»។
រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា លោក ហង់ ជួនណារ៉ុន បានចែករំលែកគំនិតរបស់លោកនៅក្នុងអារម្ភកថានៃសៀវភៅ «អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក» ដោយលោកបានកោះហៅឲ្យមានការប្តេជ្ញាដើម្បីអនាគតប្រសើរជាងមុនសម្រាប់ជនជំនាន់ក្រោយ។
លោកបានសរសេរថា៖
«ទោះបីជាយើងពុំមានដំណោះស្រាយទំនើបបែបវិទ្យាសាស្រ្ត ឬការបង្វិលពេលវេលាថយក្រោយក៏ពិតមែន ក៏យើងមានអំណាចផ្នែកប្រវត្តិសាស្រ្ត ការអប់រំ និងការប្តេជ្ញាចិត្តចំពោះអនាគតរបស់យើង។ យើងមានកាតព្វកិច្ចផ្តល់ដល់មនុស្សជំនាន់ក្រោយនូវពិភពលោកដ៏ប្រសើរមួយ ដែលគ្មានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងការសម្លាប់រង្គាលអាចយាយីដល់អ្នកទាំងនោះ»។
ដោយគាំទ្រការយល់អារម្មណ៍ និងការសម្រុះសម្រួល លោករដ្ឋមន្រ្តី ហង់ ជួនណារ៉ុន បានសរសេរបន្ថែមថា៖ «ការអប់រំពុំអាចជាឱសថព្យាបាលរាល់អំពើអមនុស្សធម៌ទាំងអស់បានទេ ក៏ប៉ុន្តែការអប់រំគឺជា កត្តាដ៏សំខាន់មួយចំពោះកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងជារួមរបស់យើង ក្នុងការកសាងពិភពលោកដ៏ប្រសើរមួយសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ»៕
