កំណើនតម្រូវការប្រើប្រាស់ក្នុងស្រុកកំពុងបង្ខំឲ្យប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន និងអ៊ូសបេគីស្ថានត្រូវកាត់បន្ថយ ឬបញ្ឈប់ភ្លាមៗនូវការនាំចេញឧស្ម័នទៅប្រទេសចិន ដែលនាំឲ្យមានការរង្គោះរង្គើទីផ្សារថាមពលក្នុងតំបន់ និងការពិចារណាឡើងវិញអំពីទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មនានានៅទូទាំងតំបន់អាស៊ីកណ្ដាល។
ស្របពេលជាមួយគ្នានេះ អ្នកជំនាញអាមេរិកាំងបានជំរុញឲ្យលោកខាងលិចវិនិយោគទៅលើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធថាមពលនៅក្នុងតំបន់នេះ ដោយអះអាងថា ការគាំទ្របែបនេះ«នឹងបង្កើតបានដៃគូរឹងមាំ និងមានតុល្យភាពទល់នឹងមហិច្ឆតារបស់ចិន និងរុស្ស៊ី»។ ពលរដ្ឋនៅតំបន់អាស៊ីកណ្ដាលមិនត្រឹមតែកំពុងជួបរដូវរងាដ៏ត្រជាក់ខ្លាំងប៉ុណ្ណោះទេ ពួកគេក៏កំពុងរស់នៅទាំងលំបាកដោយសារតែការកាត់បន្ថយថាមពលនៅក្នុងរដូវនេះ។
ពួកគេបានបន្ទោសទៅលើរដ្ឋាភិបាលថា មានអំពើពុករលួយ និងខ្វះការទទួលខុសត្រូវ ប៉ុន្តែអាជ្ញាធរបានបន្ទោសទៅលើការធ្លាក់ចុះនៃការផលិតនិងបញ្ហារាំងស្ទះផ្នែកផ្គត់ផ្គង់។
អ្នកប្រើប្រាស់បណ្ដាញសង្គមនៅអ៊ូសបេគីស្ថានបានពិភាក្សានៅលើបណ្ដាញសង្គមដោយអ្នកខ្លះសរសេរថា៖ «សូមបញ្ឈប់ការនាំចេញ ហើយសូមចាប់ផ្ដើមចែកចាយថាមពលដល់ពួកយើង»។ ការពិភាក្សានេះ ត្រូវបានមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលឆ្លើយតបថា៖ «យើងនឹងមិននាំចេញនោះទេ យើងមានថាមពលតែប៉ុណ្ណឹង»។
លោក Jurabek Mirzamahmudov រដ្ឋមន្ត្រីថាមពលនៃប្រទេសអ៊ូសបេគីស្ថាន បានថ្លែងថា៖ «យើងនាំចូលឧស្ម័នធម្មជាតិនៅរដូវរងានេះ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការក្នុងស្រុក ហើយយើងនាំចេញឧស្ម័នដែលនៅសេសសល់ត្រឡប់ទៅវិញនៅរដូវក្ដៅ»។
បំពង់បង្ហូរឧស្ម័នដែលតភ្ជាប់តំបន់អាស៊ីកណ្ដាលទៅប្រទេសចិនចេញពីប្រទេសតួកម៉េនីស្ថាន បញ្ជូនឧស្ម័នឆ្លងកាត់ប្រទេសអ៊ូសបេគីស្ថាន និងកាហ្សាក់ស្ថាន។ ទីក្រុងប៉េកាំងដែលជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំបំផុតរបស់តំបន់នេះ ភាគច្រើនទិញផលិតផលថាមពល ដូចជាឧស្ម័នធម្មជាតិ និងប្រេង ពីប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន និងតួកម៉េនីស្ថាន។ នៅក្នុងត្រីមាសទីមួយ ប្រទេសតួកម៉េនីស្ថានដែលជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ឧស្ម័នធំបំផុតរបស់ចិន បានបង្ហូរឧស្ម័នដែលមានទឹកប្រាក់ ២.៨៧ ពាន់លានដុល្លារ។ នេះបើតាមទិន្នន័យផ្លូវការរបស់ចិន។
រដ្ឋធានីអាសហ្គាបាតនៃប្រទេសតួកម៉េនីស្ថាន បានបង្កើនការនាំចេញឧស្ម័នរហូតដល់ ៥៣ ភាគរយនៅឆ្នាំនេះ ដោយការនាំចេញសម្រាប់តែខែតុលា មានទឹកប្រាក់រហូតដល់ទៅ ៨.២៣ ពាន់លានដុល្លារ។ ប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថានដែលធ្លាប់បានលក់ឧស្ម័នមានតម្លៃ ២៧០.៦ លានដុល្លារ ទៅឲ្យប្រទេសចិន កាលដើមឆ្នាំនេះ នឹងបញ្ឈប់ការនាំចេញនេះ ដើម្បីរក្សាឧស្ម័នទាំងនោះសម្រាប់ការប្រើប្រាស់ក្នុងស្រុក។
រដ្ឋាភិបាលបានព្រមានថា តម្លៃឧស្ម័ន ដែលបច្ចុប្បន្ននេះទទួលបានបដិភាគពីការនាំចេញ នឹងឡើងខ្ពស់ជាងនេះ។ ប្រទេសអ៊ូសបេគីស្ថានមានបំណងបញ្ចប់ការនាំចេញនៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខនេះ ដោយសារតែការកើនឡើងនៃតម្រូវការប្រើប្រាស់ក្នុងស្រុក។ នៅក្នុងឆ្នាំនេះ ប្រទេសនេះមានផែនការនាំចេញឧស្ម័ន ៣.៣ ពាន់លានម៉ែត្រគូប ដែលជាការធ្លាក់ចុះគួរឲ្យកត់សម្គាល់មួយ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងទំហំនៃការនាំចេញកាលពីឆ្នាំ ២០១៩ ដែលពេលនោះមានរហូតដល់ ១២.២ ពាន់លានម៉ែត្រគូប។
អគ្គនាយកដ្ឋានគយរបស់ចិន បានរាយការណ៍ថា ប្រទេសអ៊ូសបេគីស្ថានបាននាំចេញឧស្ម័នក្នុងទឹកប្រាក់ ១៣២.៨ លានដុល្លារទៅកាន់ប្រទេសចិន ចាប់ពីខែមករា ដល់ខែមេសា។ កាលពីថ្ងៃទី ៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២២ រដ្ឋមន្ត្រីថាមពលអ៊ូសបេគីស្ថាន បានបញ្ជាក់ថា ប្រទេសរបស់លោកបានបញ្ឈប់ការនាំចេញឧស្ម័នទៅកាន់ប្រទេសចិនហើយ ដែលពេលនោះមានទំហំ ៦ លានម៉ែត្រគូប ក្នុងមួយថ្ងៃ។ ប៉ុន្តែលោកថ្លែងថា៖ «យ៉ាងណាក៏ដោយ តម្រូវការប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃក្នុងស្រុករបស់ពួកយើង បានកើនឡើងរហូតដល់ទៅ ២៥ លានម៉ែត្រគូប ក្នុងមួយថ្ងៃ»។
ទំនាក់ទំនងជាមួយចិន
កិច្ចប្រជុំមួយចំនួនដែលធ្វើឡើងនៅរដ្ឋធានីតាស្កិននៃប្រទេសអ៊ូបេគីស្ថាន ជាមួយឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីចិន Hu Chunhua កាលពីដើមខែធ្នូនេះ បញ្ជាក់ថា ប្រទេសទាំងពីរកំពុងជំរុញការធ្វើជំនួញ ក្នុងគោលដំណងបង្កើនទំហំពាណិជ្ជកម្មប្រចាំឆ្នាំពី ៨ ពាន់លានដុល្លារឲ្យដល់ ១០ ពាន់លានដុល្លារ។
ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានផ្លូវការចិន Xinhua បានឲ្យដឹងថា៖ «ប្រទេសអ៊ូបេគីស្ថានមានឆន្ទៈក្នុងការពង្រឹងទំនាក់ទំនងជាមួយចិនឲ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅ នៅលើវិស័យមួយចំនួន ដូចជាពាណិជ្ជកម្ម វិនិយោគ ការដឹកជញ្ជូន ថាមពល និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ព្រមទាំងដំណើរពន្លឿនគម្រោងផ្លូវរថភ្លើងតភ្ជាប់រវាងចិន កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន និងអ៊ូបេគីស្ថាន និងគម្រោងតភ្ជាប់ផ្សេងៗទៀតដើម្បីផ្ដល់ផលប្រយោជន៍ដល់ពលរដ្ឋប្រទេសទាំងពីរ និងដល់តំបន់នេះ»។
លោក Wesley Hill គឺជាមនុស្សម្នាក់ក្នុងចំណោមអ្នកដែលបានសរសេររបាយការណ៍បោះពុម្ពផ្សាយកាលពីពេលថ្មីៗនេះ ដោយមជ្ឈមណ្ឌលពន្ធដារអន្តរជាតិ និងវិនិយោគ ITIC ដែលមានមូលដ្ឋាននៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន ដែលផ្ដោតលើសក្ដានុពលថាមពលនៅតំបន់អាស៊ីកណ្ដាល។
លោកថ្លែងថា៖ «ចិនចង់មានទំនាក់ទំនង និងការវិនិយោគលើធនធាននៅអាស៊ីកណ្ដាល ដើម្បីឈានទៅកាន់ទីផ្សារនៅតំបន់អឺរ៉ុប ដើម្បីឆ្ពោះទៅរកធនធានអ៊ីដ្រូកាបូន ឬឧស្ម័នធ្យូងថ្ម និងមានមេត្រីភាពផ្នែកនយោបាយជាមួយផ្នែកខ្លះនៃមជ្ឈិមបូព៌ា ដូចជាអ៊ីរ៉ង់ អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត និងអ៊ីរ៉ាក់។ ចិនចង់កែប្រែសណ្ដាប់សេដ្ឋកិច្ចអន្តរជាតិ»។
នៅប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន ប្រធានាធិបតីចិន ស៊ី ជិនពីង (Xi Jinping) បានប្រកាសពីគំនិតផ្ដួចផ្ដើមផ្លូវពាណិជ្ជកម្ម កាលពីឆ្នាំ ២០១៣ ដែលជាទស្សនវិស័យក្នុងការបង្កើតផ្លូវពាណិជ្ជកម្មទាំងនៅលើដី និងឆ្លងកាត់សមុទ្រ ពីប្រទេសចិនទៅប្រទេសនានាតាមរយៈការវិនិយោគ និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។
ប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថានក៏ជាប្រទេសទី ១ ដែលលោក ស៊ី បានទៅបំពេញទស្សនកិច្ចចាប់តាំងពីជំងឺកូវីដ១៩ បានក្លាយជាគ្រោះអាសន្នសម្រាប់សុខភាពសាធារណៈ។
ផលប្រយោជន៍លោកខាងលិច និងមហិច្ឆតារបស់រុស្ស៊ី
របាយការណ៍ ITIC ដដែលបានលើកឡើងថា ក្រៅពីចិន សមត្ថភាពនាំចេញធនធានពីតំបន់អាស៊ីកណ្ដាលទៅកាន់ដៃគូពាណិជ្ជកម្មសំខាន់ៗតម្រូវឲ្យមានការវិនិយោគផ្នែកហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ រួមមាន បំពង់បង្ហូរឧស្ម័ន និងកំពងផែទៅតាមឯកទេសជាក់លាក់។ នេះក៏ដោយហេតុថា ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធបែបនេះភាគច្រើនឆ្លងកាត់ប្រទេសរុស្ស៊ី និងអ៊ីរ៉ង់។
ប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថានរកចំណូលពីប្រេងក្នុងកម្រិត ៤០ ភាគរយនៃប្រាក់ចំណូលរបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែ ៨០ ភាគរយនៃការនាំចេញថាមពល ត្រូវឆ្លងកាត់ប្រទេសរុស្ស៊ី តាមរយៈក្រុមហ៊ុន Caspian Pipeline Consortium។
លោក Kairat Umarov អនុរដ្ឋមន្ត្រីទី ១ ក្រសួងការបរទេសកាហ្សាក់ស្ថាន បានថ្លែងក្នុងពេលបំពេញទស្សនកិច្ចទៅកាន់រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន ដើម្បីចូលរួមកិច្ចសន្ទនាយុទ្ធសាស្ត្រប្រចាំឆ្នាំ កាលពីដើមខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២២ ថា៖ «កាហ្សាក់ស្ថានគឺជាតួអង្គដែលមានទំនួលខុសត្រូវ»។
លោកថ្លែងទៅកាន់អ្នកសារព័ត៌មាន និង ក្រុមអ្នកជំនាញនៅសាកលវិទ្យាល័យ George Washington ថា៖ «ការនាំចេញប្រេងរបស់យើងជាង ៧០ ភាគរយ គឺទៅកាន់សហភាពអឺរ៉ុប។ ការនាំចេញប្រេងរបស់កាហ្សាក់ស្ថានមានទំហំ ១.៥ ភាគរយនៃការផ្គត់ផ្គង់ទូទាំងសាកលលោក»។
ខណៈដែលលោកខាងលិចកំពុងពង្រីកទំនាក់ទំនងជាមួយតំបន់អាស៊ីកណ្ដាល អ្នកវិភាគអាមេរិកបានព្រមានថា រុស្ស៊ីអាចនឹងយកបញ្ហាថាមពលធ្វើជាអាវុធ គំរាមកំហែងដល់ក្រុមហ៊ុននាំចេញនានា ដោយសង្ឃឹមថានឹងអាចរារាំងក្រមហ៊ុនទាំងនោះកុំឲ្យក្លាយជាអ្នកផ្គត់ផ្គង់ថាមពលដ៏ចម្បងសម្រាប់អឺរ៉ុប។ ស្រដៀងគ្នានេះ ចិនក៏អាចនឹងបង្កើនឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ខណៈដែលរុស្ស៊ីកំពុងជាប់ដៃនៅអ៊ុយក្រែន និងការពារផលប្រយោជន៍ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន។
ស្រដៀងទៅនឹងរបាយការណ៍វិភាគផ្សេងៗទៀតនៅសហរដ្ឋអាមេរិកដែរ របាយការណ៍ ITIC បានសង្កត់ធ្ងន់លើកិច្ចសហការពហុវិស័យ និងសមាហរណកម្មតំបន់ ដោយរំលេចថា បញ្ហាទាំងនេះ មិនមែនជាផលប្រយោជន៍របស់រុស្ស៊ី ឬចិននោះទេ។
របាយការណ៍ ITIC លើកឡើងថា៖ «ការវិនិយោគរបស់លោកខាងលិច ទាំងផ្នែករដ្ឋនិងផ្នែកឯកជន គួរតែផ្ដោតទៅលើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្នែកថាមពល នៅប្រទេសនានាដែលមានធនធានអាចឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការរបស់ខ្លួននាពេលបច្ចុប្បន្ន ដូចជា កាហ្សាក់ស្ថាន អ៊ូបេគីស្ថាន និងតួកម៉េនីស្ថាន»។
របាយការណ៍ដដែលលើកឡើងថា៖ «ខណៈដែលរុស្ស៊ីកំពុងប្រឹងប្រែងបង្កើតអនុត្តរភាពលើអតីតរដ្ឋសហភាពសូវៀត ការពង្រឹងវិស័យថាមពលនៅរដ្ឋនានាក្នុងតំបន់អាស៊ីកណ្ដាល នឹងជួយបើកផ្លូវឲ្យប្រទេសទាំងនោះមានស្វ័យភាព និងវិបុលភាពកាន់តែខ្លាំង។ កាហ្សាក់ស្ថានជាប្រទេសសម្បូរទៅដោយប្រេង និងអ៊ុយរ៉ានីញ៉ូម ហើយប្រទេសអ៊ូបេគីស្ថានសម្បូរទៅដោយឧស្ម័នធម្មជាតិ និង អ៊ុយរ៉ានីញ៉ូម ខណៈដែលតួកម៉េនីស្ថានសម្បូរទៅដោយឧស្ម័នធម្មជាតិ»។
ក្រុមអ្នកជំនាញដែលសរសេររបាយការណ៍ ITIC នេះ លើកឡើងថា តាមរយៈការគាំទ្រដល់ឧស្សាហកម្មថាមពលនៅតំបន់នេះ រដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យនឹងបង្កើនបានដៃគូរឹងមាំ និងមានតុល្យភាពជាមួយមហិច្ឆតារបស់ចិន និងរុស្ស៊ី។ ក្រុមអ្នកតាមដានបញ្ហានេះនៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនយល់ស្របថា បច្ចុប្បន្ននេះមានភាពមិនប្រាកដប្រជាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងការឈ្លានពានរបស់រុស្ស៊ីដែលមិនអាចប្រកែកបាន។
លោក Paul Stronski អ្នកវិភាគនៅ The Carnegie Endowment មានឯកទេសលើប្រទេសរុស្ស៊ី និងតំបន់អឺរ៉ាស៊ី បានថ្លែងថា រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកត្រូវចៀសវាងការស្នើឲ្យប្រទេសនៅអាស៊ីកណ្ដាលត្រូវជ្រើសរើសភាគីណាមួយ។
លោកថ្លែងថា៖ «ពួកគេមានសមានចិត្តជាមួយប្រទេសអ៊ុយក្រែន និងមិនទុកចិត្តរុស្ស៊ី។ ប៉ុន្តែ រុស្ស៊ីមានឆន្ទៈប្រព្រឹត្តអំពើមិនល្អចំពោះពួកគេ»។
លោក Stronski ស្នើឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកផ្ដល់ជំនួយផ្នែកសន្តិសុខ និងលើកទឹកចិត្តឲ្យតំបន់នេះស្វែងរកការភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយដៃគូថ្មី។
លោកថា៖ «យើងនិងប្រទេសអាស៊ីកណ្ដាលមិនចង់ឲ្យតំបន់នេះជាប់គាំងនៅចន្លោះរុស្ស៊ី និងចិននោះទេ»។
លោក Stronski បានបន្តថា៖ «ការភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច គឺជាគន្លឹះ ប៉ុន្តែវាអាស្រ័យលើឆន្ទៈរបស់ប្រទេសទាំងនោះក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់។ ជាពិសេសសម្រាប់ប្រទេសអ៊ូបេសគីស្ថាន និងកាហ្សាក់ស្ថាន រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកគួរតែទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលទាំងនេះគោរពការសន្យារបស់ពួកគេ ខណ:ផ្ដល់ការគាំទ្រជំនួយបច្ចេកទេសដល់ប្រទេសទាំងនេះ»។
របាយការណ៍ ITIC បានកត់សម្គាល់ថា រដ្ឋនៅអាស៊ីកណ្ដាលដែលជារដ្ឋនាំចេញថាមពល ត្រូវតែបន្តធ្វើសេរីភាវូបនីយកម្មទីផ្សារ និងធ្វើកំណែទម្រង់លើការប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងកសាងទំនុកចិត្ត ដែលធានាបានថា គម្រោងថាមពលនិងហេដ្ឋរចនាសម្ព័ន្ធ នឹងមិនត្រូវបានរារាំងដោយការបោកបញ្ឆោត ការរាំងខ្ទប់ដែលមិនចាំបាច់ ការរឹបអូស ឬការយកពន្ធហួសហេតុទេ។ លើសពីនេះ ពួកគេត្រូវធានាការគោរពនីតិរដ្ឋដែលមានលក្ខណៈទាក់ទាញសម្រាប់ជាជម្រកដល់ការវិនិយោគពីបរទេស៕
