ប្រទេសកម្ពុជាប្រឈមនឹងការដាក់ទណ្ឌកម្មជាអន្តរជាតិក្រោយពីតុលាការកំពូលបានសម្រេចរំលាយគណបក្សប្រឆាំង ហើយយកអាសនៈរបស់ពួកគេមកបែងចែកឱ្យគណបក្សដទៃ។
តុលាការកំពូល បានសម្រេចកាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍រំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិតាមបណ្តឹងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ដែលចោទថាគណបក្សនេះបានធ្វើសកម្មភាពក្បត់ជាតិ និងបានហាមឃាត់មន្ត្រីគណបក្សចំនួន១១៨នាក់ ឋានៈចាប់ពីប្រធានគណបក្សរហូតដល់ប្រធានចលនាយុវជនមិនឱ្យធ្វើនយោបាយរយៈពេល៥ឆ្នាំ។
ក្រៅពីថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សដែលត្រូវប៉ះពាល់ គឺមានសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ជិត៥០០០នាក់ដែលទើបតែជាប់ឆ្នោតថ្មីៗនេះ ហើយមិនព្រមចុះចូលនឹងគណបក្សកាន់អំណាចក៏ត្រូវបាត់បង់តំណែងផងដែរ។
សមាជិករដ្ឋសភាសហរដ្ឋអាមេរិកដ៏មានឥទ្ធិពលពីរនាក់ និងជាប្រធានក្រុមការងារទទួលបន្ទុកកិច្ចការកម្ពុជា គឺលោកស្ទីវ ឆាបុតនិងលោកអាឡាំង ឡូវឹនសលបានហៅសាលក្រមកាលពីថ្ងៃទី១៦ខែវិច្ចិកានោះថា «ជាថ្ងៃដ៏ខ្មៅងងឹតសម្រាប់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដ៏ក្មេងខ្ចីរបស់ប្រទេសកម្ពុជា»។
រីឯការិយាល័យអ្នកនាំពាក្យរបស់សេតវិមានចាត់ទុកថាការអភិវឌ្ឍឆ្ពោះទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបាន«ថយក្រោយយ៉ាងលឿន ហើយបានដាក់ការលូតលាស់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនិងតួនាទីរបស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិក្នុងហានិភ័យ»។
សេតវិមានបញ្ជាក់ថា សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងចាត់វិធានការជាក់លាក់មួយចំនួនដើម្បីឆ្លើយតបចំពោះ«សកម្មភាពដ៏គួរឲ្យសោកស្តាយយ៉ាងខ្លាំង» របស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ បើទោះបីជាសហរដ្ឋអាមេរិកមិនបានបញ្ជាក់ច្បាស់ថានឹងដាក់វិធានការអ្វីបន្ថែម ប៉ុន្តែសេតវិមានបានប្រកាសបញ្ឈប់ការគាំទ្រថវិកាចំពោះគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) និងកិច្ចការរដ្ឋបាលរបស់គណៈកម្មាធិការនេះសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិនៅឆ្នាំ២០១៨ខាងមុខ ហើយថាការបោះឆ្នោតនោះ នឹងមិន«ស្របច្បាប់ គ្មានសេរីឬយុត្តិធម៌»ទេ។
ប៉ុន្មានម៉ោងក្រោយពីតុលាការកំពូលកម្ពុជាចេញសាលក្រមសម្រេចនេះ ព្រឹទ្ធសភាសហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានអនុម័តសេចក្តីសម្រេចលេខ២៧៩ជាឯកច្ឆ័ន្ទស្នើឱ្យក្រសួងការបរទេស និងក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុពិចារណាដាក់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងឡាយណារបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលចូលរួមរំលោភសិទ្ធិមនុស្សក្នុងបញ្ជីខ្មៅមួយដែលហាមមិនឱ្យចូលសហរដ្ឋអាមេរិក បង្កកទ្រព្យសម្បត្តិនៅក្រៅប្រទេសរបស់ពួកគេនិងហាមពលរដ្ឋអាមេរិកាំងមិនឱ្យប្រាស្រ័យទាក់ទងនិងប្រកបរបររកស៊ីជាមួយ បើសិនជាថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជាមិនទាញសភាពការណ៍ឱ្យវិលត្រឡប់មកសភាពដើមវិញ។
សភាពការណ៍ដូចដើមវិញ គឺដោះលែងលោក កឹម សុខាប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលរដ្ឋាភិបាលបានចាប់ដាក់ពន្ធនាគារតាំងពីថ្ងៃទី៣ខែកញ្ញាដោយចោទប្រកាន់ពីបទក្បត់ជាតិ បើកលំហរសេរីភាពសារព័ត៌មានឡើងវិញដោយសាររដ្ឋាភិបាលបានបិទស្ថានីយ៍វិទ្យុជាង២០ដែលធ្លាប់ផ្សាយកម្មវិធីវិទ្យុអាស៊ីសេរី និងសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក (VOA) និងអនុញ្ញាតិឱ្យអង្គការសង្គមស៊ីវិលដំណើការឡើងវិញ ព្រមទាំងរៀបចំការបោះឆ្នោតប្រកបដោយសេរីនិងត្រឹមត្រូវនៅខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៨។
សេចក្តីសម្រេចចិត្តរបស់ព្រឹទ្ធសភានេះ ស្នើឡើងដោយសមាជិកព្រឹទ្ធសភាសហរដ្ឋអាមេរិកដ៏មានឥទ្ធិពលជាច្រើនរូបដូចជា លោកចន ម៉ាក់ខេន លោក ឌីក ដឺប៊ិន លោកថិត គ្រូស លោកម៉ាកូ រូប៊ីអូ លោកស្រី អេលីហ្សាបែត វារឹន និងលោកអេដវឺដ ម៉ាគី។
លោក ចន ម៉ាក់ខេន បានបញ្ជាក់ក្រោយពីអនុម័តសេចក្តីសម្រេចនោះថា បើទោះបីជាសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហគមន៍អន្តរជាតិបានចំណាយពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍ដើម្បីលើកស្ទួយប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យនិងពហុបក្សក៏ស្ថានភាពកម្ពុជានៅតែអាក្រក់។
លោក ចន ម៉ាក់ខេន បានបន្ថែមថា៖
«លោក ហ៊ុន សែននាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជាបានដឹកនាំប្រទេសកម្ពុជាប្រកបដោយនិទណ្ឌភាពអស់រយៈពេលជាងបីទសវត្សរ៍ ហើយក្នុងពេលកាន់អំណាចនេះលោកហ៊ុន សែនប្រើប្រាស់មធ្យោបាយគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីគាបសង្កត់គណបក្សប្រឆាំងដែលស្របច្បាប់ ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញអង្គការសង្គមស៊ីវិល បំភិតបំភ័យអ្នកសារព័ត៌មាន និងបដិសេធចោលគំនិតរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជាដែលចង់បានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ជាងពេលណាៗទាំងអស់ គឺយើងនឹងនៅតែប្តេជ្ញាលើកកម្ពស់តម្លៃនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា»។
លោកសមាជិកព្រឹទ្ធសភាTed Cruz ក៏បានព្រមានរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាតាំងពីមុនសេចក្តីសម្រេចនេះត្រូវបានព្រឹទ្ធសភាអនុម័តថា ប្រសិនបើស្ថានីយ៍វិទ្យុទាំងឡាយដែលបានបិទ និងអង្គការនានាមិនអាចដំណើរការតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទេគឺ«វាជាការមិនអាចឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្តទទួលស្គាល់ភាពស្របច្បាប់» នៃការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំក្រោយបានទេ។
ក្រៅពីចំណាត់ការខាងលើនៅមានសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្តីពីប្រតិបត្តិការក្រៅប្រទេសរបស់ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកដែលព្រឹទ្ធសភាកំពុងតែពិភាក្សាមួយទៀតដែលរដ្ឋបាលលោកប្រធានាធិបតីដូណាល់ ត្រាំត្រូវតែអនុវត្តតាមនោះ គឺមានការកាត់ផ្តាច់ជំនួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទៅរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាជាការបន្ថែមទៅនឹងទណ្ឌកម្មផ្នែកទិដ្ឋាការដែលអាចនឹងត្រូវដាក់លើមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់កម្ពុជាមួយចំនួនមិនឱ្យចូលក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក។ នេះបើយោងតាមសេចក្តីព្រាងច្បាប់ដែលVOAទទួលបាន។
លោក អ៊ូ វីរៈ ស្ថាបនិកនិងជាប្រធានវេទិការអនាគតយល់ថាកម្ពុជាអាចនឹងរងទណ្ឌកម្មបន្ថែមទៀតលើផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច៖
«បើតាមខ្ញុំទាយបើសិនជាគ្មានភាពធូរស្រាល ឬ ការចរចាមួយណាទេប្រហែលជាសហរដ្ឋអាមេរិកនឹងត្រូវបញ្ចប់GSP គឺការផ្តល់អាទិភាពដល់ប្រទេសកម្ពុជាដែលជាប្រទេសក្រីក្រនាំចេញផលិតផលទៅសហរដ្ឋអាមេរិកដោយគ្មានពន្ធ»។
កម្ពុជាបានទទួលឋានៈជាប្រទេសដែលទទួលបានពន្ធអនុគ្រោះនេះតាំងពីឆ្នាំ១៩៩៧ហើយទទួលបានការអនុគ្រោះលើទំនិញជាច្រើនរយលានដុល្លារ។ ក្នុងឆ្នាំ២០១៦កម្ពុជាបាននាំទំនិញដោយរួចពន្ធក្នុងទឹកប្រាក់ទំហំ១៧៩លានដុល្លារ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់ពីស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំនៅកម្ពុជាតាមទំព័រហ្វេសប៊ុកដោយបន្ថែមថាការិយាល័យតំណាងពាណិជ្ជកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងតែពិនិត្យសើរើឡើងវិញពីឋានៈនេះដែលក្នុងនេះមានកម្ពុជាផងដែរ។
ការនាំចេញរបស់កម្ពុជាជិត៧០ភាគរយឆ្ពោះទៅទីផ្សាររបស់សហគមន៍អឺរ៉ុបនិងសហរដ្ឋអាមេរិកដែលមានទំហំទឹកប្រាក់ជាង៧ពាន់លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងនោះទំហំនៃការនាំចេញទៅសហគមន៍អឺរ៉ុបមានចំនួនជាង៤.៥៥៥លានដុល្លារនៅឆ្នាំ២០១៦។ ភាគច្រើននៃការនាំចេញគឺផលិតផលសម្លៀកបំពាក់ដែលបានផ្តល់ការងារដល់កម្មករ-កម្មារិនីរោងចក្រជាង៧០០.០០០នាក់។
លោកអ៊ូ វីរៈបានបន្ថែមថាសហគមន៍អឺរ៉ុបអាចនឹងពិចារណាដកកម្មវិធីអនុគ្រោះពន្ធ«អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងក្រៅពីសព្វាវុធ»ផងដែរ។
លោកអ៊ូ វីរៈបន្ថែមថា៖
«តាមពិតលេសសិទ្ធិមនុស្សនិងលេសប្រជាធិបតេយ្យនេះអាចជាលេសមួយសមស្របសម្រាប់ពួកគេ។ មើលទៅបើសិនជាកាត់ពីរហ្នឹងបើសិនជាគេបញ្ឈប់ហើយគេអត់ឱ្យវិញទេព្រោះអីប្រទេសកម្ពុជាមិនមែនជាប្រទេសក្រីក្របំផុតដូចកាលពីដើមទេអីចឹងនៅពេលដែលយើងដល់ថ្នាក់នេះហើយគឺយើងមិនអាចបានទេប៉ុន្តែយើងបាននៅពេលបច្ចុប្បន្នដោយសារយើងបន្តទេហើយតាមខ្ញុំទាយគឺគេបន្តដល់១០ឆ្នាំទៀតគឺគេនឹងបញ្ឈប់ប៉ុន្តែតាមស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នគេបញ្ឈប់នឹងប៉ះពាល់សេដ្ឋកិច្ចយើង»។
សហគមន៍អឺរ៉ុបបានចាត់ទុកសេចក្តីសម្រេចរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិថាជា«ជំហានដ៏ធំចាកចេញពីមាគ៌ានៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងពហុបក្ស» ហើយស្នើឱ្យកម្ពុជាកែប្រែស្ថានការណ៍ជាបន្ទាន់ឱ្យគ្រប់គណបក្សនយោបាយទាំងអស់ក្នុងនោះមាន«គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មេដឹកនាំនិងអ្នកគាំទ្ររបស់ពួកគេអាចធ្វើសកម្មភាពដោយសេរីនិងស្របតាមច្បាប់»។
សហគមន៍អឺរ៉ុបបានបន្ថែមទៀតថា៖
«ការគោរពសិទ្ធិមនុស្សជាមូលដ្ឋានគឺជាបុរេលក្ខខណ្ឌ សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាបន្តទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីគម្រោងពន្ធអនុគ្រោះ «អ្វីគ្រប់យ៉ាងលើកលែងតែសព្វាវុធ»។
ចំណែកឯប្រទេសស៊ុយអែតដែលជាប្រទេសផ្តល់ជំនួយលំដាប់ទីបួនដល់ប្រទេសកម្ពុជាបានបញ្ជាក់ជាថ្មីក្រោយពីសាលក្រមតុលាការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិថារដ្ឋាភិបាលស៊ុយអែតនឹង«ពិនិត្យមើលឡើងវិញនូវរាល់ទម្រង់នៃការជាប់ទាក់ទង»នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
តាំងពីមុនសាលក្រមចេញម្ល៉េះ កំសួលនៃការបង្ក្រាបលើក្រុមអ្នកប្រជាធិបតេយ្យបានបង្ខំឱ្យមន្ត្រីគណបក្សប្រឆាំងមួយចំនួនរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសកម្ពុជាមកសំងំលាក់ខ្លួននៅបរទេស។
លោក សម រង្ស៊ីអតីតប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលបានលាលែងចេញកាលពីដើមឆ្នាំនេះបានចេញមុខជាសាធារណៈឡើងវិញនិងកាន់តែខ្លាំងជាងមុនក្រោយពេលដែលលោកកឹមសុខាត្រូវបានអាជ្ញាធរចូលទៅចាប់ខ្លួនទាំងកណ្តាលអាធ្រាតយកទៅដាក់ពន្ធនាគារ។
លោក សម រង្ស៊ីបានប្រកាសវិលចូលគណបក្សវិញក្នុងរយៈពេលតែមួយថ្ងៃមុនការរំលាយគណបក្ស។
នៅក្នុងបទសម្ភាសជាមួយនឹងVOAលោក សម រង្ស៊ីបញ្ជាក់ថាលោកមិនទទួលយកការសម្រេចនេះទេ។ លោកបន្ថែមថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាអាចនឹងបញ្ចៀសការដាក់ទណ្ឌកម្មនេះបានដោយការទាមទារឱ្យលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនប្តូរគោលជំហរ៖
«សូមឱ្យបងប្អូនជនរួមជាតិទាមទារឱ្យលោក ហ៊ុន សែនចុះចេញពីតំណែងពីព្រោះបើលោកហ៊ុនសែននៅតែកាន់អំណាចនៅតែធ្វើអំពើអាក្រក់បែបនេះទៀតនឹងមានទណ្ឌកម្មហើយនឹងមានទណ្ឌកម្មខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច។ ដូច្នេះបើលោកហ៊ុន សែននៅតែធ្វើអាក្រក់ដូចនេះទៀតសេរីភាពយើងក៏អត់ ភាពសំបូរសប្បាយសេដ្ឋកិច្ចយើងក៏អត់។ ដូច្នេះយើងត្រូវតម្រូវឱ្យលោក ហ៊ុន សែនប្តូរនយោបាយរបស់គាត់ឈប់គាបសង្កត់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាពជាមូលដ្ឋានជូនប្រជារាស្រ្តខ្មែរវិញហើយដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយទាំងអស់មានលោកកឹម សុខាដែលជាប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ»។
វាជាការប្រថុយមួយដ៏ខ្លាំងផងដែរសម្រាប់គណបក្សកាន់អំណាចក្នុងការជ្រើសរើសរវាងការ ត្រូវប្រឈមនឹងគូប្រជែងមួយដែលមានកម្លាំងប្រហាក់ប្រហែលគ្នាក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិនៅឆ្នាំក្រោយឬរងសម្ពាធអន្តរជាតិខាងផ្នែកនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ច។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់ក្រុមអ្នកវិភាគ។
ការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់កាលពីខែមិថុនាឆ្នាំនេះបានបង្ហាញថាសំឡេងគាំទ្ររបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានចំនួនជិត៥១ភាគរយ រីឯគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទទួលបានជិត៤៤ភាគរយ។ វាជាការកើនសំឡេងគាំទ្របន្តិចដល់គណបក្សកាន់អំណាចបន្ទាប់ពីធ្លាក់ដាំក្បាលចុះយ៉ាងខ្លាំងកាលពីការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៣ប៉ុន្តែក៏ជាការព្រួយបារម្ភដែរព្រោះគណបក្សកាន់អំណាចតែងតែធ្លាក់សំឡេងគាំទ្រវិញនៅក្នុងការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិ។ ដោយឡែកគណបក្សប្រឆាំងតែងតែកើនការគាំទ្រដោយសារតែគោលនយោបាយថ្នាក់ជាតិមានការទាក់ទាញអ្នកបោះឆ្នោតជាងថ្នាក់មូលដ្ឋាន៕