រូបភាពផ្កាយរណបនៃកោះ Triton បានបង្ហាញឱ្យឃើញនូវរចនាសម្ព័ន្ធថ្មីមួយដែលអ្នកជំនាញនានាជឿថា គឺជាផ្នែកមួយនៃការពង្រីកយោធារបស់ចិនដែលមានបំណងគាំទ្រដល់ការអះអាងទាមទារដែនសមុទ្ររបស់ខ្លួននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ រូបភាពទាំងនេះបានបង្កឱ្យមានការតវ៉ាពីសហរដ្ឋអាមេរិក វៀតណាម និងកោះតៃវ៉ាន់។
កោះ Triton ដែលជាផ្នែកមួយនៃប្រជុំកោះ Paracel បានក្លាយជាចំណុចដ៏ក្ដៅគគុកថ្មីចុងក្រោយបង្អស់មួយនៅក្នុងតំបន់ដែលមានជម្លោះ។
ប្រទេសចិនបានអះអាងទាមទារប្រជុំកោះ Paracel និងប្រជុំកោះ Spratly ដែលនៅក្បែរនោះថាជាដែនសមុទ្ររបស់ខ្លួន និងបានពង្រីកទីតាំងយោធារបស់ខ្លួននៅលើប្រជុំកោះទាំងនោះ។
ប្រទេសវៀតណាមនិងកោះតៃវ៉ាន់ក៏អះអាងទាមទារប្រជុំកោះ Paracel និងប្រជុំកោះ Spratlys ថាជារបស់ខ្លួនផងដែរ។ វៀតណាម តៃវ៉ាន់ និងសហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងប្រឆាំងនឹងការពង្រីកដែនសមុទ្ររបស់ចិននៅក្នុងតំបន់នោះដែលឥឡូវនេះគេឃើញមានការសាងសង់យ៉ាងឆាប់រហ័សនូវរចនាសម្ព័ន្ធថ្មីមួយនៅលើកោះ Triton។
រូបភាពផ្កាយរណបអំពីកោះ Triton ដែលបានថតនៅខែសីហានេះដោយក្រុមហ៊ុន Planet Labs PBC ដែល VOA ផ្នែកភាសាកូរ៉េទទួលបានកាលពីពេលថ្មីៗនេះបានបង្ហាញនូវអ្វីដែលទំនងជាផ្លូវរត់ដ៏វែងសម្រាប់យន្តហោះឆ្ពោះទៅកាន់ទិសខាងកើត។ គេមិនឃើញរចនាសម្ព័ន្ធនេះនៅក្នុងរូបភាពដែលបានថតកាលពីខែមីនានោះទេ។
រចនាសម្ព័ន្ធនេះត្រូវបានទីភ្នាក់ងារសារព័ត៌មាន AP រាយការណ៍កាលពីពេលថ្មីៗនេះថា ជាទីសម្រាប់យន្តហោះចុះចត បន្ទាប់ពីទីភ្នាក់ងារនេះបានវិភាគលើរូបភាពផ្កាយរណបដែលខ្លួនទទួលបានពីក្រុមហ៊ុន Planet Labs PBC ដែលបានបង្ហាញអំពីទង់ជាតិពណ៌ក្រហមរបស់ចិន។
កោះ Triton នេះមានប្រវែងប្រហែល ១.២២០ ម៉ែត្រនិងទទឹងប្រវែងប្រហែល ៦១០ ម៉ែត្រ ហើយមកទល់នឹងពេលនេះគ្មានមនុស្សរស់នៅទេ។
បើយោងតាមការវិភាគរបស់លោក Bill Conroy អ្នកជំនាញជាន់ខ្ពស់ខាងដំណោះស្រាយដែនសមុទ្រនៃក្រុមហ៊ុន URSA Space ដែលជាក្រុមហ៊ុនផ្ដល់ការវិភាគផ្នែកស៊ើបការណ៍សម្ងាត់ រចនាសម្ព័ន្ធនេះគឺប្រហែលជាទំនប់ទប់រលកធំៗ ដោយសារតែរលកដែលបោកផ្ទប់នឹងកោះនេះអាចមានកម្ពស់រហូតដល់ទៅជាងមួយម៉ែត្រ។
លោក Conroy បានបញ្ជាក់នៅក្នុងកិច្ចសម្ភាសន៍មួយតាមទូរស័ព្ទថា៖ «អ្វីដែលមនុស្សគិតថាជាផ្លូវរត់របស់យន្តហោះនោះគឺជាទំនប់សម្រាប់ទប់តំបន់នោះឱ្យនៅស្ងួត ដោយការពារពីទឹកសមុទ្រ។ យើងប៉ាន់ស្មានថាផ្ទៃដីប្រហែល ៧០.០០០ ម៉ែត្រការ៉េអាចត្រូវការពារបានពីសមុទ្រ [ដោយសារទំនប់នេះ]»។
លោកបានបន្ថែមថា នៅផ្នែកខាងត្បូងនៃអ្វីដែលលោកជឿថាជាទំនប់ទប់រលកសមុទ្រនេះគឺទំនងជាមានសំណង់បន្ថែមទៀតដែលកំពុងសាងសង់ឡើង។
អ្នកវិភាគម្នាក់ទៀតនៃមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាយុទ្ធសាស្ត្រនិងកិច្ចការអន្តរជាតិ (CSIS) ក៏បាននិយាយផងដែរថា រចនាសម្ព័ន្ធនេះអាចជាទំនប់ទប់រលកសមុទ្រឬក៏អាចជាផ្លូវរត់យន្តហោះដែលគេលើកឱ្យខ្ពស់។
លោក Ray Powell ប្រធានកម្មវិធី SeaLight ដែលជាកម្មវិធីវិភាគលើយុទ្ធវិធីស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមដែនសមុទ្ររបស់ចិន នៃមជ្ឈមណ្ឌល Gordian Knot សម្រាប់នវានុវត្តន៍សន្តិសុខជាតិនៃសាកលវិទ្យាល័យ Stanford បាននិយាយថា រចនាសម្ព័ន្ធថ្មីនៅលើកោះ Triton នេះអាចត្រូវប្រើសម្រាប់ជាទំនប់ទប់រលកសមុទ្រផងនិងជាផ្លូវរត់របស់យន្តហោះផងនៅពេលដែលសាងសង់ចប់រួចរាល់។
លោក Powell បានបញ្ជាក់តាមអ៊ីមែលថា រចនាសម្ព័ន្ធនេះអាច «ធ្វើឱ្យប៉ុស្តិ៍យោធាជួរមុខដ៏តូចមួយរបស់ចិននៅទីនោះកាន់តែឋិតថេរជាងមុនសម្រាប់រយៈពេលវែង»។
លោក Hoang Viet អ្នកជំនាញផ្នែកជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូងនៃសាកលវិទ្យាល័យជាតិទីក្រុងហូជីមិញ (National University of Ho Chi Minh City) បានថ្លែងថា ប្រសិនបើរចនាសម្ព័ន្ធនោះជាផ្លូវរត់របស់យន្តហោះ ប្រទេសចិនអាចប្រើកោះនោះជាស្ថានីយ៍ចាក់សាំងសម្រាប់យន្តហោះរបស់ខ្លួនក្នុងអំឡុងបេសកកម្មនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង «ជាពិសេសសម្រាប់ការហោះហើររយៈពេលយូរពីកោះ Hainan ទៅប្រជុំកោះ Spratly»។
កោះ Triton ស្ថិតនៅចម្ងាយស្មើគ្នារវាងប្រទេសវៀតណាមនិងកោះ Hainan របស់ចិន។ វាគឺជាគម្រោងកែលម្អកោះអចិន្ត្រៃយ៍ឡើងវិញថ្មីចុងក្រោយបង្អស់មួយរបស់ចិននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលជាការជំរុញមួយដែលបានចាប់ផ្ដើមកាលពីឆ្នាំ ២០១៣។ នេះបើយោងតាមគណៈកម្មការត្រួតពិនិត្យសេដ្ឋកិច្ចនិងសន្តិសុខសហរដ្ឋអាមេរិក-ចិន (US-China Economic and Security Review Commission) ដែលជាទីភ្នាក់ងារឯករាជ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។
សំណង់នៃគម្រោងរបស់ចិនទាំងនេះឥឡូវនេះរួមមានរចនាសម្ព័ន្ធអចិន្ត្រៃយ៍មួយចំនួនដូចជាជញ្ជាំងទប់ទឹកសមុទ្រ វាលយន្តហោះ និងអគារនានានៅទូទាំងកោះជាច្រើន។ បើទោះបីជាប្រទេសចិនបានអះអាងពីដំបូងថាគម្រោងសំណង់នៅលើកោះទាំងនេះសម្រាប់ការស្រាវជ្រាវផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រក៏ដោយ ក៏រូបភាពផ្កាយរណបបានបង្ហាញថាមានហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធយោធានៅលើកោះទាំងនោះ។
មិនថាចិនកំពុងសាងសង់ទីសម្រាប់យន្តហោះចុះចត ទំនប់ទប់រលកសមុទ្រ ឬក៏ផ្លូវអ្វីនោះទេ អ្នកជំនាញនានាយល់ស្របថា រចនាសម្ព័ន្ធនៅលើកោះ Triton នោះអាចជាការពង្រីកនូវសំណង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធយោធារបស់ចិននៅលើប្រជុំកោះ Paracel និងប្រជុំកោះ Spratly។
លោក Prashanth Parameswaran ដែលជាអ្នកស្រាវជ្រាវនៃមជ្ឈមណ្ឌល Wilson និងជាស្ថាបនិកព្រឹត្តិប័ត្រប្រចាំសប្ដាហ៍ ASEAN Wonk បានប្រាប់ VOA តាមអ៊ីមែលកាលពីថ្ងៃទី ២១ ខែសីហាថា «សំណង់នីមួយៗដែលមាននៅលើកោះ Triton នឹងមានតួនាទីផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមសមត្ថភាពរបស់សំណង់ទាំងនោះ»។
លោកបានបន្តថា៖ «ប៉ុន្តែ ទិដ្ឋភាពធំជាងនេះគឺថាសំណង់ទាំងនេះជារួមអនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសចិនពង្រីកវត្តមាននិងសមត្ថភាពរបស់ខ្លួននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងតាមរយៈវិធីផ្សេងៗដូចជាការគ្រប់គ្រង ការបង្ហាញវត្តមាន ការតាមដាន និងការបង្ខិតបង្ខំទាំងស្រុង ដោយសារមានកន្លែងចុះចតឧទ្ធម្ភាគចក្រមូលដ្ឋាននិងកន្លែងចុះចតដ៏ធំសម្រាប់យន្តហោះទម្លាក់គ្រាប់បែកនិងយន្តហោះចម្បាំងនានា»។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រាប់ VOA ផ្នែកភាសាកូរ៉េកាលពីថ្ងៃទី ២១ ខែសីហាថា ខ្លួនប្រឆាំងទៅនឹងការអះអាងទាមទាររបស់ចិននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង និងបានអំពាវនាវឱ្យរដ្ឋាភិបាលចិនគោរពតាមច្បាប់អន្តរជាតិ។ ដោយសារតែភាពរសើបនៃប្រធានបទនេះ អ្នកនាំពាក្យរូបនោះបានសុំនិយាយក្នុងលក្ខខណ្ឌមិនបញ្ចេញឈ្មោះ។
អ្នកនាំពាក្យរូបនោះបានថ្លែងដូច្នេះថា៖ «សហរដ្ឋអាមេរិកច្រានចោលទាំងស្រុងនូវការអះអាងទាមទារដែនសមុទ្រដ៏ខុសច្បាប់របស់ចិននិងការជ្រៀតជ្រែកណាមួយបែបនេះ»។
អ្នកនាំពាក្យរូបនោះបានបន្តថា៖ «ការអះអាងទាមទារនិងយោធានីយកម្មរបស់ចិនលើប៉ុស្តិ៍ជួរមុខដែលមានជម្លោះនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង ឆន្ទៈរបស់ចិននៅក្នុងការប្រើការបង្ខិតបង្ខំនិងការគំរាមកំហែង រួមជាមួយនឹងវិធានការបង្កហេតុផ្សេងទៀតដែលធ្វើឡើងដើម្បីពង្រឹងការអះអាងទាមទារដែនសមុទ្រដ៏ធំនិងខុសច្បាប់របស់ចិននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង ធ្វើឱ្យអន្តរាយដល់សន្តិភាពនិងសន្តិសុខនៅក្នុងតំបន់»។
សហរដ្ឋអាមេរិកបានអនុវត្តសេរីភាពនៃប្រតិបត្តិការធ្វើនាវាចរណ៍នៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងប្រឆាំងនឹងវិធានការដ៏គឃ្លើនកើនឡើងរបស់ចិន។ ប្រតិបត្តិការរបស់នាវាទាហានជើងទឹកនិងយន្តហោះចម្បាំងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺរៀបចំឡើងដើម្បីរក្សាសន្តិភាពនិងសន្តិសុខនៅក្នុងតំបន់ប្រឆាំងនឹងអ្វីដែលក្រសួងការពារជាតិសហរដ្ឋអាមេរិកហៅថាជា «ការអះអាងទាមទារដែនសមុទ្រជ្រុលហួសហេតុ» របស់ប្រទេសនានានៅជុំវិញពិភពលោក។
ការបន្ថែមថ្មីនៅលើកោះ Triton នេះ «នឹងទំនងជាធ្វើឱ្យវៀតណាមខឹងសម្បា»។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់លោក Powell។ កោះ Triton នេះមានចម្ងាយជិតប្រទេសវៀតណាមជាងប្រទេសផ្សេងទៀតនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។
ប្រទេសចិនបានទាមទារកាន់កាប់សមុទ្រចិនខាងត្បូងចំនួន ៩០% ដែលជាដែនទឹកមានចរាចរណ៍ដ៏មមាញឹកបំផុតមួយនៅលើពិភពលោក ដោយការដឹកជញ្ជូនចំនួនមួយភាគបីនៅលើពិភពលោកឆ្លងកាត់តាមដែនទឹកមួយនេះ។ កូនកោះ ថ្មប៉ប្រះទឹក និងកោះដែលមានទឹកនៅកណ្ដាលនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងត្រូវបានទាមទារកាន់កាប់ដោយប្រទេសដែលនៅក្បែរនោះស្ទើរតែទាំងអស់ដូចជាប្រទេសចិន កោះតៃវ៉ាន់ ម៉ាឡេស៊ី ព្រុយណេ ហ្វីលីពីន និងវៀតណាម។
អ្នកស្រី Juo-yu Lin សាស្ត្រាចារ្យរងដេប៉ាតឺម៉ង់ការទូតនិងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃសាកលវិទ្យាល័យ Tamkang នៅកោះតៃវ៉ាន់ បាននិយាយថា៖ «ប្រទេសវៀតណាម ដែលស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ២៥០ គីឡូម៉ែត្រពីកោះនោះ គឺជាគោលដៅចម្បង»។
អ្នកស្រី Lin បានបញ្ជាក់បន្ថែមប្រាប់ VOA តាមអ៊ីមែលថា៖ «យោធាចិនអាចតាមដានមើលសកម្មភាពយោធារបស់វៀតណាមជាទៀងទាត់បាន»។
នៅក្នុងសន្និសីទកាសែតមួយកាលពីពេលថ្មីៗនេះ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសវៀតណាមអ្នកស្រី Pham Thu Hang បាននិយាយថា៖ «រាល់សកម្មភាពទាំងអស់នៅប្រជុំកោះ Paracel ដែលធ្វើឡើងដោយមិនមានការអនុញ្ញាតពីវៀតណាមគឺជាការរំលោភលើអធិបតេយ្យភាពរបស់វៀតណាម»។
អ្នកស្រីបានបន្តថា៖ «សកម្មភាពបែបនេះនឹងធ្វើឱ្យស្ថានការណ៍កាន់តែស្មុគស្មាញថែមទៀតនិងធ្វើឱ្យខូចប្រយោជន៍ដល់សន្តិភាព ស្ថិរភាព សន្តិសុខ សុវត្ថិភាព និងសេរីភាពនៃការធ្វើនាវាចរណ៍និងការហោះហើរ [នៅក្នុងតំបន់]»។
ប្រទេសចិនមានយន្តហោះចម្បាំង មីស៊ីលស្វ័យនាំផ្លូវ និងប្រព័ន្ធរ៉ាដានៅលើកោះ Woody ដែលជាមូលដ្ឋានចម្បងរបស់ខ្លួននៅក្នុងប្រជុំកោះ Paracel និងមានចំណតឧទ្ធម្ភាគចក្រនៅលើកោះជួរមុខចំនួន ៥ ដូចជាកោះ Triton កោះ Money និងកោះ Pattle ដោយកោះ Duncan ដើរតួជាមូលដ្ឋានរបស់ឧទ្ធាម្ភាគចក្រ។
ប្រទេសចិនបានបញ្ចប់ការសាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធយោធានៅលើកោះចំនួន ៣ នៅក្នុងប្រជុំកោះ Spratly ដើម្បីពង្រឹងការអះអាងទាមទារដែនទឹករបស់ខ្លួននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង និងដើម្បីគាំទ្រដល់មហិច្ឆតារបស់ខ្លួននៅក្នុងការសម្រេចឱ្យបាននូវ «ការបង្រួបបង្រួមឡើងវិញដោយសន្តិវិធី» ជាមួយនឹងកោះតៃវ៉ាន់ ដែលជាកោះគ្រប់គ្រងដោយខ្លួនឯងដែលចិនអះអាងថាជារបស់ខ្លួន។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសតៃវ៉ាន់ដែលសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះបានប្រាប់កាសែត Taiwan News កាលពីថ្ងៃទី ២១ ខែសីហាថា «សិទ្ធិ» របស់តៃវ៉ាន់ «លើដែនដីនិងដែនទឹកពាក់ព័ន្ធនានានៅក្នុងតំបន់គឺពិតប្រាកដដោយមិនអាចមានការសង្ស័យណាមួយឡើយ»។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសចិនលោក Wang Wenbin បាននិយាយនៅក្នុងសន្និសីទកាសែតមួយកាលពីថ្ងៃទី ២១ ខែសីហាថា «ប្រទេសចិនមានអធិបតេយ្យភាពដែលមិនអាចប្រកែកបានលើ «Nanhai Zhudao» [ដែលជាបណ្ដាកោះនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង] និង «ដែនទឹកដែលនៅក្បែរនោះ»។
ពាក្យ «Nanhai Zhudao» នេះសំដៅលើក្រុមកោះនានានៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលក្នុងនោះរួមមានទាំងកោះ Pratas ប្រជុំកោះ Paracel និងប្រជុំកោះ Spratly ផងដែរ។
លោក Wang បានបន្តថា៖ «ការសាងសង់របស់ចិននៅលើដែនដីរបស់ខ្លួននិងសកម្មភាពរបស់ឆ្មាំល្បាតសមុទ្ររបស់ចិននៅក្នុងការការពារសិទ្ធិរបស់ចិននិងជំរុញអនុវត្តច្បាប់នៅក្នុងដែនទឹកនៅក្រោមដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ចិនគឺស្របច្បាប់និងមិនអាចរិះគន់បាន»។
កាលពីពេលថ្មីៗនេះ នាវារបស់ឆ្មាំល្បាតសមុទ្រចិនបានប្រើកាណុងទឹកបាញ់លើនាវាហ្វីលីពីនមួយគ្រឿងដែលផ្ដល់ស្បៀងអាហារដល់កងទ័ពម៉ារីនរបស់ខ្លួនដែលឈរជើងនៅលើនាវាចម្បាំង BRP Sierra Madre ដែលចតនៅស្ងៀម ដែលខ្លួនរក្សាទុកដើម្បីគាំទ្រដល់ការអះអាងទាមទាររបស់ខ្លួនលើថ្មប៉ប្រះទឹក Second Thomas នៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង៕
លោក Le Nguyen រួមចំណែកនៅក្នុងសេចក្ដីរាយការណ៍នេះពីរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន សហរដ្ឋអាមេរិក ហើយអ្នកស្រី Kelly Tang រួមចំណែកនៅក្នុងសេចក្ដីរាយការណ៍នេះពីទីក្រុងតៃប៉ិ កោះតៃវ៉ាន់។
ប្រែសម្រួលដោយលោក ភី សុភាដា
