នៅពេលដែលថ្នាក់ដឹកនាំសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឬ ASEAN និងសហរដ្ឋអាមេរិកគ្រោងនឹងជួបប្រជុំគ្នានាសប្តាហ៍ខាងមុខ អ្នកស្រាវជ្រាវនិងអ្នកសិក្សាគោលនយោបាយការបរទេស ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាឃើញពីឱកាសក្នុងការពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសកម្ពុជានិងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងប្រទេសផ្សេងបន្ថែមទៀតដើម្បីឲ្យមានតុល្យភាពនៃអំណាចក្នុងគោលនយោបាយទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិរវាងប្រទេសមហាអំណាចនានានិងប្រទេសចិន។
ទំនាក់ទំនងកម្ពុជាចិននិងកម្ពុជាសហរដ្ឋអាមេរិកហាក់ដូចជាស្ថិតក្នុងភាពប្រទាញប្រទង់គ្នានាប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ មិនបានប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយពីដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោករដ្ឋមន្ត្រី ការបទេសសហរដ្ឋអាមេរិកនាចុងខែមករាកន្លងទៅ លោកហោ ណាំហុងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសកម្ពុជា ក៏ធ្វើដំណើរជាបន្ទាន់ទៅទីក្រុងប៉េកាំងភ្លាមៗជាអ្វីដែលអ្នកវិភាគកម្ពុជាយល់ថាដំណើរទស្សនកិច្ចនេះគឺ«ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវតែទៅចិនដើម្បីលួងលោមចិន»។ ក៏ប៉ុន្តែការរិះគន់នេះត្រូវបានទាត់ចោលភ្លាមៗ ដោយលោក ហោ ណាំហុង និងលោក ហ៊ុន សែន។
ក្នុងកិច្ចសម្ភាសកាលពីសប្តាហ៍កន្លងទៅជាមួយ VOA អ្នកជំនាញនៃគោលនយោបាយការបរទេសនានា បានលើកឡើងថាកម្ពុជាពុំគួរផ្តេកផ្តួលខ្លាំងពេកចំពោះជំនួយដ៏គំហុកពីប្រទេសចិនតែមួយគត់ ដែលអាចជះឥទិ្ធពលយ៉ាងខ្លាំងដល់គោលជំហរអព្យាក្រិត របស់ប្រទេសដ៏ក្រីក្រនេះ។
លោក ឈាង វណ្ណារិទ្ធ សាស្ត្រាចារ្យខាងការសិក្សាអំពីតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកនៅ សាកលវិទ្យាល័យ Leeds នៅចក្រភពអង់គ្លេសប្រាប់ VOA ថាកម្ពុជាគួរតែយកឱកាសកិច្ចប្រជុំ ASEAN សហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីពង្រឹងទំនាក់ទំនងការបរទេសនិងដៃគូពាណិជ្ជកម្មជាមួយប្រទេសដទៃទៀតរួមទាំងសហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរដើម្បីបង្កើនតុល្យភាពកម្ពុជាក្នុងទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ។ អ្នកស្រាវជ្រាវរូបនេះក៏មើលឃើញផងដែរពី ជំនូនដ៏គំហុកពីប្រទេសចិន រួមទាំងពាណិជ្ជកម្ម ទ្វេភាគីនិងទេសចរណ៍ចិនដ៏ច្រើន បន្ទាប់ពីកិច្ចប្រជុំកំពូល ASEAN ឆ្នាំ២០១២នៅកម្ពុជា ពេលដែលប្រទេសASEAN ខកខានមិនធ្វើសេចក្តីប្រកាសរួមលើក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រចិនខាងត្បូង COC ធ្វើឲ្យប្រទេសចិនហាក់ដូចជាមានឥទ្ធិពលខ្លាំងមកលើកម្ពុជា។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ ឈាង វណ្ណារិទ្ធបញ្ជាក់ថា៖«នៅពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចយើងមិនរឹងហើយយើងពឹងពាក់សេដ្ឋកិច្ចរបស់យើងហ្នឹងទៅប្រទេសណាមួយគឺ យើងមិនអាចគេហៅថាមានឯករាជ្យភាពនយោបាយការបរទេសនឹងពេញលេញទេ។ អញ្ចឹងទេយើងត្រូវពង្រឹងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចហ្នឹង ហើយយើងត្រូវមានដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ហ្នឹងឲ្យបានច្រើនដើម្បីជួយក្នុងការអនុវត្តសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសកម្ពុជាហ្នឹង។ ហើយទីពីរយើងត្រូវការឲ្យមានការឯកភាពជាតិ គណបក្សនយោបាយផ្សេងៗគឺត្រូវមានគោលជំហររួមពិភាក្សាគ្នាឲ្យស៊ីជម្រៅ ទាក់ទងនឹងគោលនយោបាយការបរទេស បើមិនអញ្ចឹងនោះទេ គណបក្សនយោបាយអាចនឹងមានការបែកបាក់គ្នា មានការឈ្លោះគ្នា ប្រទេសមហាអំណាចគេអាចនឹងកាន់ជើងម្ខាងៗ ធ្វើឲ្យប្រទេសយើងបែកបាក់»។
លោកបន្តថា រដ្ឋបាលលោក ហ៊ុន សែន ក៏បានព្យាយាមក្នុងការរក្សាតុល្យភាពនៃទំនាក់ទំនងការបរទេសផងដែរ ហើយសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ព្យាយាមបន្ទន់ឥរិយាបទ ពេលដែលមានដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោកចនឃែរី រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិក ដោយលោកផ្តោតសំខាន់លើពាណិជ្ជកម្មទេ្វភាគ។ យ៉ាងណាក៏ដោយលោកថាកម្ពុជាអាចស្រូបយក ផលចំណេញទាំងសងខាងពីប្រទេសចិន និងអាមេរិក ពេលដែលកំពុងមានភាពប្រទាញប្រទង់បែបនេះ។
«ខ្ញុំគិតថាឥឡូវហ្នឹងយើងកំពុងតែ ឈរលើខ្សែ ហើយយើងកំពុងតែដើរលើខ្សែ យើងត្រូវតែប្រយ័ត្នមែនទែនពីព្រោះថាឲ្យមានតុល្យភាពនៅពេលយើងកំពុងតែដើរលើខ្សែ វាពិបាក។ ក៏ប៉ុន្តែ វាទាមទារឲ្យមានគេហៅថា អ្នកការទូតដែលមានភាពជំនាញ ដែលអាចពន្យល់ទៅសាធារណជន ក៏ដូចជាដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ផ្សេងៗហ្នឹងពីគោលជំហររបស់កម្ពុជា។ បើយើងអាចរក្សាបានគោលជំហរ អព្យាក្រឹត ហើយមានតុល្យភាពហ្នឹងយើងអាចស្រូបយកបានទាំងសងខាង»។
លោក កែម ឡី អ្នកស្រាវជ្រាវសង្គម និងអ្នកតាមដានការវិវឌ្ឍនយោបាយក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏មើលឃើញពីឥទ្ធិពលដ៏ធំរបស់ប្រទេសចិនក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារ «ចំណងការទូតចងក» បន្ទាប់ពីកម្ពុជាលះបង់តុល្យភាពនៃការទទួលជំនួយ និងវិនិយោគពីបរទេសក្នុងឆ្នាំ២០១២។ លោកឲ្យដឹងថាពេលដែលនោះកម្ពុជាមានយន្តការសម្របសម្រួលជំនួយ(CDCF) កម្ពុជាទទួលជំនួយពីចិនត្រឹមតែ៤ភាគរយតែប៉ុណ្ណោះ បើធៀបសព្វថ្ងៃ កើនឡើងលើសពី៥០ភាគរយនៃជំនួយសរុប។ លោក កែម ឡីថាការលុបយន្តការសម្របសម្រួលជំនួយ (CDCF)នាឆ្នាំ ២០១២ បានបើកឱកាសឲ្យរដ្ឋាភិបាល ធ្វើការដោយផ្ទាល់ជាមួយប្រទេសម្ចាស់ជំនួយជាពិសេសចិនដែលផ្តល់ជំនួយនិងបំណុល ជាច្រើនដល់កម្ពុជាដោយផ្ទាល់តាមរាជរដ្ឋាភិបាល។
«នៅពេលដែលគាត់ ធ្វើទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ជាមួយម្ចាស់ជំនួយ ហ្នឹងហើយបានធ្វើឲ្យគាត់បាត់បង់តុល្យភាពអំណាច។ អញ្ចឹងចិន វិនិយោគ ទាំងលុយជំនួយ និងបំណុលខ្លាំង។ ដល់ខ្លាំង វាធ្វើឲ្យចិនហ្នឹងមានឥទ្ធិពល ដល់ពេលចិនមានឥទ្ធិពលខ្លាំងចង់ដកមកវិញ គេហៅថា ចំណង ការទូតចងកហ្នឹងណា។ ខ្ញុំមើលទៅបើទោះបីជាមានដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ ចន ឃែរី ឬយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ខ្មែរយើងដកអត់រួចទេ ដោយសារយើងលុបចោលហ្អា យន្តការសម្របសម្រួលជំនួយ និងបំណុល។ ពីព្រោះខ្មែរយើងត្រូវការលុយប្រហែល ១ពាន់លានជាងក្នុងមួយឆ្នាំៗ ដើម្បីដំណើរការជាធម្មតារបស់រដ្ឋាភិបាល អញ្ចឹងបើចង់បែរទៅគាំទ្រ សមុទ្រចិនឬមិនគាំទ្រសមុទ្រចិន ឬគាំទ្រយន្តការ ASEAN ចិនក៏វាពិបាក»។
យ៉ាងណាមិញលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ធ្លាប់បានបញ្ជាក់ពីគោលជំហររបស់ខ្លួនកាលថ្ងៃសុក្រកន្លងមក ថាកម្ពុជាមានគោល«នយោបាយការបរទេស អព្យាក្រិតនិង ឯករាជ្យ» ដោយចង់ចងមិត្តជាមួយប្រទេសនានា លើពិភពលោក ហើយក៏មិនចង់ឲ្យមានសត្រូវដែរ។ ការលើកឡើងនេះវាស្រដៀងនឹងលោក ហោ ណាំហុងដែលបានប្រាប់អ្នកសារព័ត៌មានមុនពេលចេញដំណើរទស្សនកិច្ចទៅកាន់ប្រទេសចិនថា៖ «យើងមិនរើសប្រទេសណាៗ នោះទេ យើងធ្វើនយោបាយការបរទេសគឺដើម្បី ធ្វើយ៉ាងម៉េច ឲ្យប្រទេសយើងមានការរីកចម្រើន និងឲ្យជីវភាពប្រជាជនកម្ពុជា កាន់តែកើនឡើងៗ។ លោក John Kerry ដែលមកជួបខ្ញុំប៉ុន្មានថ្ងៃនេះថា អាមេរិកមិនឲ្យកម្ពុជារើសចិនឬអាមេរិកទេ។ ហើយខ្ញុំជម្រាបគាត់ពេលនោះថា កម្ពុជាមិត្តនឹងចិន។ អ្នកណាក៏ដឹង។ ប៉ុន្តែកម្ពុជាក៏ចង់ជិតស្និទ្ធនឹងអាមេរិកដែរ»។
ថា្នក់ដឹកនាំនៃប្រទេសសមាជិកប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ឬ ASEAN នឹងប្រទេសជាច្រើនគ្រោងនឹងធ្វើដំណើរទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិកនាសប្តាហ៍នេះ ដើម្បីចូលរួមកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន អាមេរិក ដែលនឹងប្រព្រឹត្តទៅ ចាប់ថ្ងៃទី ១៥ដល់ថ្ងៃទី១៦ កុម្ភៈ នេះ នាក្រុងលំហែកាយ Sunnylands រដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា។ ក្នុងនោះនឹងមានការចូលរួមដោយ លោកប្រធានាធិបតី Barack Obama ថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលៗមកពីប្រទេសធំៗលើសកលលោក និងប្រទេសសមាជិក ASEAN រួមទំាងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែននៃកម្ពុជាក៏នឹងចូលរួមផងដែរ។
គេដឹងថាក្នុងកិច្ចប្រជុំនោះក៏នឹងមានការពិភាក្សាទាក់ទិនការផ្លាស់ប្តូរពាណិជ្ជកម្ម រវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងក្រុមប្រទេស ASEAN ការពង្រឹងសន្តិសុខក្នុងតំបន់និង បញ្ហាជម្លោះក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងជាដើម។
លោកឈាង វណ្ណារិទ្ធ នៃសាកលវិទ្យាល័យ Leeds ចក្រភពអង់គ្លេសយល់ថា «កម្ពុជាអាចនឹងជ្រើសយកនយោបាយបិទមាត់មិននិយាយរឿងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង» ហើយអាចនឹងព្យាយាមពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការផ្នែកពាណិជ្ជកម្មនិងជំនួយ។ លោកថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំគិតថាកម្ពុជាដែលទៅអាមេរិកប្រជុំនឹងគឺ ខ្ញុំគិតថាបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចគឺជាចម្បង ហើយបញ្ហាសន្តិសុខដែនសមុទ្រអីណឹងប្រហែលជាពុំយកចិត្តទុកដាក់ខ្លាំងទេ។ អញ្ចឹងទេសម្ពាធឬយ៉ាងណា ខ្ញុំក៏មិនអាចដឹងបានទេក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំយល់ថាកម្ពុជាយើង ប្រហែលជាយក វិធីសាស្ត្រការទូតមួយដោយ មិនលើយកបញ្ហានឹងមកពិភាក្សា ហើយមិនមានប្រតិកម្មណាមួយឲ្យមានការយល់ច្រឡំទាក់ទិននឹងរឿងសមុទ្រចិនខាងត្បូងហ្នឹង»។
ស្រដៀងគ្នានោះដែរ លោក កែម ឡី យល់ថាកម្ពុជាគឺហាក់ដូចជានៅជាប់ចិន ខ្លាំងដោយសារតែជំនួយនិងទំនាក់ទំនង សេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនដែលមិនអនុញ្ញាតឲ្យកម្ពុជាគាំទ្រភាគីណាមួយដោយចេញមុខមាត់ ចំពោះរឿងសមុទ្រចិនខាងត្បូងនោះ។
«ទោះបីជាមានប្រជុំអាស៊ាន US ប្រជុំអាស៊ានបូកមួយនៅសហរដ្ឋអាមេរិកអ្វីក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែខ្មែរមិនអាចសម្រេចទៅតាមអាស៊ាន ទៅតាមអាមេរិកបានទេ ពីព្រោះយើងត្រូវការជំនួយជាចាំបាច់អញ្ចឹងណាស់»។
លោកក៏ព្រមានផងដែរថាកម្ពុជាកំពុងតែដើរលើគន្លងចាស់ នាទសវត្សរ៍៦០ ពេលដែលកម្ពុជាគាំទ្រចិនពេញទំហឹងនោះ។ លោក កែម ឡីបញ្ជាក់ថា៖«ហ្អាហ្នឹងវាផុងដូចកាលជំនាន់សម្តេចតាអញ្ចឹង បើយើងនៅឯករាជ្យ គោរពតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញអត់មានប្រទេសណាមួយធ្ងន់លើប្រទេសណាមួយ ចំណងការទូតដូចៗគ្នា គាត់មានភាពវ័យឆ្លាតគឺវាល្អ។ ប៉ុន្តែក្រោយពី២០១២ មកគឺគាត់ផុតហើយ គាត់ផុងដូចសីហនុ អញ្ចឹង ដល់ផុងហើយអាចមានផលវិបាក វាអាចអូសឲ្យទៅជាមានសង្គ្រាមទៅទៀតនៅចុងក្រោយ ពីព្រោះអាមេរិក វាចូលចិត្តបោះភ្លើងឲ្យប្រទេសគេណា។ កាលណាយើងងាកទៅណាខ្លាំង វាបោះគល់គប់មកផាច់មក សង្គ្រាមបន្ត២០ ៣០ឆ្នាំតទៀត។ វាមិនខុសគ្នាពីនៅអ៊ីរ៉ាក់ អាហ្វហ្កានីស្ថាន ស៊ីរី អេហ្ស៊ីប និងម៉ារ៉ុកស្អីទេ»។
ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសកម្ពុជាចិន និងរវាងកម្ពុជាសហរដ្ឋអាមេរិកមានភាពរកាំរកូសជាច្រើនចាប់តាំងពីសង្គ្រាមត្រជាក់ នាអំឡុងទសវត្សរ៍១៩៦០ និងសង្គ្រាមវៀតណាមនាអំឡុងទសវត្សរ៍១៩៧០។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៥ កម្ពុជាបានផ្តាច់ទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយបានព្យាយាមបង្កើនទំនាក់ទំនងជាមួយមហាមិត្តចិនវិញ។ ក្រោយពីមានរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្តេចឪនរោត្តម សីហនុនាឆ្នាំ១៩៧០ ប្រទេសចិនបានគាំទ្រពួកខ្មែរក្រហមដែលប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលលោក លន់ នល់ ដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក។ ចុងក្រោយខ្មែរក្រហមដែលគាំទ្រដោយប្រទេសចិន បាននាំមកនូវការសម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាជាង១លាន ៧សែននាក់ និងសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងរ៉ាំរ៉ៃជាង៣០ឆ្នាំ៕
