ព្រះរាជក្រឹត្យស្តីពី «ការបង្កើត ការរៀបចំ និងកិច្ចដំណើរការរបស់អាជ្ញាធរជាតិដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ» ត្រូវបានឡាយព្រះហត្ថលេខាដាក់ឱ្យប្រើ បន្ទាប់ពីគណៈរដ្ឋមន្ដ្រីអនុម័តទាំងស្រុងលើសេចក្តីព្រាងព្រះរាជក្រឹត្យនេះកាលពីសប្តាហ៍មុន។
យោងតាមព្រះរាជក្រឹត្យស្តីពី «ការបង្កើត ការរៀបចំ និងកិច្ចដំណើរការរបស់អាជ្ញាធរជាតិដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ» ចេញកាលពីថ្ងៃទី២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២៣ ក្នុងមាត្រា១ ចែងថា ព្រះរាជក្រឹត្យនេះកំណត់អំពីការបង្កើត ការរៀបចំ និងកិច្ចដំណើរការរបស់អាជ្ញាធរជាតិដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ ដើម្បីជាយន្តការបំពេញបន្ថែមឱ្យប្រព័ន្ធដោះស្រាយវិវាទនៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលសំដៅលើកកម្ពស់គុណភាព ប្រសិទ្ធភាព និងភាពឆាប់រហ័សនៃការដោះស្រាយវិវាទ តាមរយៈការស្រុះស្រួលក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ និងកាត់បន្ថយការកកស្ទះសំណុំរឿង ដើម្បីធានាបាននូវភាពសុខដុមរមនាក្នុងសង្គមជាតិ។
ព្រះរាជក្រឹត្យដែលមាន២២មាត្រានេះបន្ថែមថា ការដោះស្រាយវិវាទនៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃ អាជ្ញាធរជាតិដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ ត្រូវធ្វើឡើងតាមរយៈវិធីសម្រុះសម្រួលផ្សះផ្សា ហើយមន្រ្តីសម្រុះសម្រួលដោះស្រាយវិវាទត្រូវផ្តល់ឱ្យភាគីវិវាទនូវឱកាសព្រមព្រៀងដោះស្រាយវិវាទដោយសន្តិវិធី និងដោយគ្មានការសម្រេចសេចក្តីដោយបង្ខំណាមួយឡើយ
ចំណែកមន្រ្តីដែលត្រូវយកមកសម្រុះសម្រួល ត្រូវជ្រើសរើសចេញពីចំណោមមន្រ្តីរាជការក្របខ័ណ្ឌ ឬចេញពីចំណោមសារការី មេធាវី និងអ្នកប្រកបវិជ្ជាជីវៈច្បាប់ផ្សេងៗដែលមានជំនាញច្បាប់ឬជំនាញពាក់ព័ន្ធនឹងការដោះស្រាយវិវាទ។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន ប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃសុក្រនេះថា ប្រភេទវិវាទដែលអាចធ្វើការសម្រុះសម្រួលក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការបានគឺជាវិវាទដែលមានការអនុញ្ញាតដោយច្បាប់ រួមមានវិវាទរដ្ឋប្បវេណី ពាណិជ្ជកម្ម គ្រួសារ និងវិវាទព្រហ្មទណ្ឌមួយចំនួនទៀត ដែលជាការបង្កជារបួសស្នាមតិចតួច និងដែលច្បាប់អនុញ្ញាត។ លោកបន្ថែមថា បន្ទាប់ពីព្រះរាជក្រឹត្យនេះត្រូវបានលាយព្រះហស្ថលេខា នោះនឹងមានការរៀបចំសមាសភាពជាក់ស្តែងទៅតាមខ្លឹមសារដែលមានចែងក្នុងព្រះរាជក្រឹត្យ។
លោកថ្លែងថា៖ «យន្តការទាំងអស់នេះបានរៀបចំចប់សព្វគ្រប់ជាមួយនឹងឯកសារគតិយុត្តិគាំទ្រដល់កិច្ចដំណើរការមួយចំនួនទៀតគឺថា អាជ្ញាធរនឹងប្រកាសដាក់ចេញក្នុងពេលឆាប់ៗខាងមុខនេះ នូវយុទ្ធនាការដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការតែម្តង។ យុទ្ធនាការនេះគឺនឹងបង្ហាញហើយប្រកាសជាសាធារណៈ គឺនឹងបង្ហាញពីបែបបទនីតិវិធី របៀបរបបនៃការដោះស្រាយវិវាទ ប្រភេទសំណុំរឿងដែលអាចដោះស្រាយបាន របៀបនៃការដាក់ពាក្យបណ្តឹង របៀបនៃការទទួលពាក្យបណ្តឹង និងដោះស្រាយជាដើម។
លោកបន្ថែមថា៖ «ហើយគោលដៅ ទីកន្លែងដែលយើងត្រូវចុះទៅដើម្បីធ្វើការសម្រុះសម្រួលវិវាទ។ ក៏ប៉ុន្តែគ្រាន់តែជាចំណុចចាប់ផ្តើម គោលដៅរបស់យើងគឺនៅមូលដ្ឋាន គឺទៅតាមសហគមន៍ ហើយយើងនឹងធ្វើការពង្រាយនូវមន្រ្តីសម្របសម្រួល ដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការនេះ គឺចុះទៅតាមមូលដ្ឋានចល័តដើម្បីធ្វើការដោះស្រាយ វិវាទដែលមានស្រាប់នៅមូលដ្ឋានហ្នឹងតែម្តងបាទ»។
បើតាមលោក ជិន ម៉ាលីន ប្រជាពលរដ្ឋដែលកំពុងមានវិវាទទាំងអស់ អាចដាក់ពាក្យបណ្តឹងទៅអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធ ដែលមានភារកិច្ចតាមដំណើររឿងនីមួយៗ បើទោះបីជាយន្តការអាជ្ញាធរជាតិដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការមិនទាន់ដាក់ចេញនូវគោលការណ៍ទៅតាមព្រះរាជក្រឹត្យនៅឡើយក្តី។
លោកលើកឡើងថា៖ «ជាទូទៅ យន្តការនៃការដោះស្រាយវិវាទនេះមានស្រាប់អស់ហើយតាមស្ថានប័នជំនាញមួយ អ៊ីចឹងយន្តការគ្រាន់តែទៅបំពេញបន្ថែមទេ។ ដើម្បីឱ្យការអនុវត្តហ្នឹងកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាព បានន័យថាមិនមែនទៅជំទាស់យន្តការដែលមានស្រាប់ទេ យន្តការមានស្រាប់គេមានតាំងពីដើមតែបន្ត ហើយយន្តការនេះគ្រាន់តែបំពេញបន្ថែម ដើម្បីពង្រីកវិសាលភាព និងកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាពជាងហ្នឹង។ អ៊ីចឹងដូចជាមិនមានបញ្ហាទល់តែយន្តការណ៍នេះចេញទៅដំណើការទើបអាចដោះស្រាយបាននោះគឺអត់ទេ»។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌រូបនេះលើកឡើងទៀតថា យន្តការថ្មីនេះគឺ ជាការបង្កើតជម្រើសដល់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងការជ្រើសរើសការដោះស្រាយវិវាទផ្សេងៗដែលពួកគេជួបប្រទះ ដើម្បីជួយជំរុញដំណើរការដោះស្រាយវិវាទនានាឱ្យបានឆាប់រហ័ស។
ចំណែកអ្នកនាំពាក្យសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក ស៊ឹង សែនករុណា យល់ឃើញថា ការបង្កើតឱ្យមានការដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការគឺជាផ្នែកមួយដែលជួយសម្រួល និងជំរុញដំណើរការកកស្ទះសំណុំរឿងបានធូរស្រាលខ្លះ ដោយអាចបញ្ចប់វិវាទមុនបញ្ជូនទៅតុលាការ។ ប៉ុន្តែលោកបារម្ភថា កិច្ចការងារខ្លះអាចនឹងមានការរំលោភទៅលើកិច្ចការងាររបស់តុលាការ ដែលលោកជំរុញឱ្យមន្រ្តីដែលធ្វើកិច្ចការងារលើការដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការទាំងអស់ គួរមានការអនុវត្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមជំនាញរបស់ខ្លួន។
លោកថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំទទូចចង់ឱ្យអ្នកដែលពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ដែលមានតួនាទីក្នុងការធ្វើកិច្ចការងារដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការធ្វើយ៉ាងម៉េចបំពេញការងាររបស់ខ្លួនឱ្យមានភាពត្រឹមត្រូវ ឱ្យមានភាពយុត្តិធម៌ ដោយកុំឱ្យបំពារបំពាន ឬកុំឱ្យរំលោភទៅលើអំណាចរបស់តុលាការ ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យរងការរិះគន់ថា អំណាចនីតិប្រតិបត្តិវារំលោភបំពានអំណាចឯករាជ្យរបស់តុលាការជាដើម»។
លោកបន្ថែមថា មន្ត្រីដែលអនុវត្តក្នុងដំណើរការដោះស្រាយវិវាទក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ ត្រូវតែមានការដាក់ទោសទណ្ឌ បើសិនពួកគេប្រព្រឹត្តខុសដោយប្រការណាមួយ។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «ប្រសិនជាអ្នកហ្នឹង គាត់អនុវត្តទៅដោយមិនមានភាពត្រឹមត្រូវ មានបញ្ហាពាក់ព័ន្ធនឹងផលប្រយោជន៍ អនុវត្តដោយខ្វះនូវឯករាជ្យភាព អព្យាក្រឹត្យភាព អីទាំងអស់នេះ ក៏គួរមានការត្រួតពិនិត្យឱ្យបានត្រឹមត្រូវដែរ។ បើសិនជាមើលទៅថា អ្នកនោះមិនបានបម្រើតួនាទីឱ្យបានល្អប្រសើរទេ គួរតែមានការដាក់ទោសទណ្ឌ និងដាក់វិន័យឱ្យទៅតាមនីតិវិធីនៃផ្លូវច្បាប់»។
លោក ស៊ឹង សែនករុណា ក៏បានជំរុញឱ្យភាគីពាក់ព័ន្ធពិនិត្យមើលសំណុំរឿងដែលកំពុងដំណើរការនៅតុលាការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ឡើងវិញ ដើម្បីផ្តល់យុត្តិធម៌ឱ្យក្រុមជនរងគ្រោះដែលទន្ទឹងរងចាំដំណោះស្រាយជាយូរមកហើយ៕
