សំឡេងសត្វរៃយំបានលាន់ឮរងំក្នុងត្រចៀកលោកចាន់ ពុទ្ធិសាក់ នៅពេលដែលលោកត្រូវបានគេដាក់ចូលទៅក្នុងពន្ធនាគារត្រពាំងផ្លុងក្នុងខេត្តត្បួងឃ្មុំ កាលពីរសៀលថ្ងៃទី៣ខែមករាឆ្នាំ២០១៤។ រហូតមកដល់ពេលនេះ មានរយៈពេលប្រាំឆ្នាំមកហើយ តែលោកចាន់ ពុទ្ធិសាក់មិនអាចបំភ្លេចថ្ងៃនោះបាននៅឡើយទេ។
«វេលានោះ យើងរន្ធត់មែនទែន ថ្មើរនេះ គេបានបញ្ជូនយើងចូលក្នុងភ្លូកក្នុងពន្ធនាគារ ហើយយើងក៏មិនមានអ្វីទេ មានការសម្លឹងតាមមាត់បង្អួច ហើយឮតែសំឡេងរៃយំត្រហឹង អឺងកង នឹកដល់ផ្ទះតែប៉ុណ្ណោះ»។
សកម្មជនដីធ្លីក្នុងសហគមន៍បឹងកក់នៃទីក្រុងភ្នំពេញ លោកចាន់ ពុទិ្ធសាក់ត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួនជាមួយនឹងសកម្មជនការពារសិទ្ធិមនុស្ស និងកម្មករចំនួន២២នាក់ផ្សេងទៀត បន្ទាប់ពីលោកបានចូលរួមក្នុងបាតុកម្មតវ៉ាទាមទារឲ្យមានការដំឡើងប្រាក់ឈ្នួលក្នុងឧស្សាហកម្មកាត់ដេរ។
បាតុកម្មដែលបានផ្ទុះឡើងកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៣ និងដើមឆ្នាំ២០១៤នោះ បានក្លាយជាអំពើហិង្សា ហើយក៏បានបង្កឲ្យមនុស្សបួននាក់ស្លាប់ និងម្នាក់ទៀតបាត់ខ្លួនមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
មនុស្សជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀតក៏បានរងរបួសក្នុងហេតុការណ៍ដែលកងកម្លាំងទ័ពពិសេសឆ័ត្រយោង៩១១បានបើកការបាញ់រះមកលើហ្វូងអ្នកតវ៉ា។
មុនពេលចាប់ខ្លួនក្នុងហេតុការណ៍ដ៏ហិង្សានោះ លោកចាន់ ពុទ្ធិសាក់ និយាយថា មានកម្មករជាស្ត្រីជាច្រើនរូបត្រូវបានលោកជួយឲ្យរួចផុតពីការវាយដំរបស់កងកម្លាំងមានសមត្ថកិច្ច។
ការវាយដំ និងការបាញ់បង្រ្កាបដ៏ហិង្សាពីសំណាក់ក្រុមទាហានឆ័ត្រយោង៩១១ដែលគេដឹងថា ស្និទ្ធនឹងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន និងកងកម្លាំងមានសមត្ថកិច្ចផ្សេងទៀតនៅត្រង់ចំណុចរោងចក្រយ៉ាកជីងនិងទីតាំងឧស្សហកម្ម លើកំណាត់ផ្លូវវេងស្រេងនោះ បានកន្លងផុតទៅប្រាំឆ្នាំមកហើយ។
លោកចាន់ ពុទ្ធិសាក់ ដែលត្រូវបានដោះលែងឲ្យមានសេរីភាពវិញ បន្ទាប់ពីមានការថ្កោលទោសជាលក្ខណៈអន្តរជាតិពីក្រុមអង្គការសិទ្ធិមនុស្សជាច្រើននោះ បាននិយាយថា ព្រឹត្តិការណ៍ដ៏ហិង្សានោះបានធ្វើឲ្យពិភពលោកដឹងពីស្ថានភាពរស់នៅរបស់កម្មករខ្មែរ។
«យើងដឹងហើយថា ពិភពលោកបានជួយឲ្យមានការអន្តរាគមន៍ នែ៎! ឲ្យមានសេរីភាពដល់យើង នែ៎គឺពិភពលោកបានដឹងអំពីថា កម្មករយើងហ្នឹងមានសិទ្ធិសេរីភាពយ៉ាងម៉េច? មានការគាបសង្កត់យ៉ាងម៉េច? ហើយប្រាក់ខែហ្នឹង មានកម្រិតទាបយ៉ាងណា? ប៉ុន្តែនៅពេលនេះ យើងដឹងហើយ ពិភពលោកក៏ដឹង យើងក៏ដឹងទាំងអស់គ្នា ប្រាក់ខែកម្មករទាំងអស់គ្នាកំពុងត្រូវបាន មានការយកចិត្តទុកដាក់ពីគ្រប់ស្ថាប័នបាទ។ អានេះ ដែលជាមោទនភាពរបស់យើង...ដែលជាការលះបង់របស់យើងសម្រាប់ជាសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សក៏ដូចជាសកម្មជន គឺសកម្មជនធ្វើការងារក្នុងសង្គម បាទ»។
លោកថេង សាវឿន អគ្គលេខាធិការសម្ព័ន្ធសហគមន៍កសិករកម្ពុជា ដែលបានជាប់ក្នុងពន្ធនាគារជាមួយលោកចាន់ ពុទ្ធិសាក់ កាលពីប្រាំឆ្នាំមុននៅខេត្តត្បូងឃ្មុំនៅព្រំដែនវៀតណាម បានថ្លែងថា បើគ្មានថ្ងៃទី២និង៣មករាឆ្នាំ២០១៤នោះទេ មេដឹកនាំកម្ពុជាលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែននឹងមិនអើពើដល់ជីវភាពរស់នៅរបស់កម្មករនោះឡើយ។
«ប្រសិនបើមិនមានថ្ងៃទី២ ថ្ងៃទី៣ទេ ប្រហែលជាបងប្អូនដែលជាកម្មករ កម្មការិនី គ្មានភ័ព្វវាសនាត្រូវបានសម្តេចនាយកចុះជួប ហើយផ្តល់នូវអត្ថប្រយោជន៍កន្លង មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នទេ ហើយថ្ងៃហ្នឹងគឺជាថ្ងៃមួយដែលដាស់គាត់ឲ្យភ្ញាក់»។
ការរំឭកឡើងវិញនៃហេតុការណ៍វាយបង្ក្រាបរបស់កងទ័ព និងកងកម្លាំងផ្សេងទៀត ដែលត្រូវបានពណ៌នាឡើងដោយលោកចាន់ ពុទ្ធិសាក់ និងលោកថេង សាវឿននោះ ត្រូវបានរៀបចំឡើងក្នុងថ្ងៃប្រារព្ធខួបប្រាំឆ្នាំនៃការវាយបង្ក្រាបយ៉ាងហិង្សាក្នុងកន្លែងធ្វើការមួយដែលគេស្គាល់ថាជា«ផ្ទះសាមគ្គី»ស្ថិតក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។
ការប្រារព្ធខួបនៃការវាយបង្រ្កាបនេះក៏បានធ្វើឡើង ដោយមានការរំខានពីអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចក្នុងខណ្ឌសែន សុខ ដែលបានចុះមករុះរើរោងតង់សម្រាប់រៀបចំពិធី និងបានឃ្លាំមើលដំណើរការរៀបចំពិធីនោះ។
លោកវន់ ពៅ ប្រធានសមាគមសេដ្ឋកិច្ចក្រៅប្រព័ន្ធ ឬហៅថា IDEAដែលជាជនរងគ្រោះ ដោយការវាយដំពីកងកម្លាំងទ័ព៩១១ និងជាអ្នកផ្តួចផ្តើមរៀបចំពិធីរំឭកខួបនេះ និយាយថា លោកមិនខ្លាចការយាយីពីសំណាក់អាជ្ញាធរនោះទេ។
ផ្ទុយទៅវិញ លោកវន់ ពៅបានប្រាប់អ្នកចូលរួមរាប់សិបនាក់ដែលជាមន្ត្រីអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សថា ហេតុការណ៍៣មករាឆ្នាំ២០១៤គឺជាស្នូរជួងមួយបន្លឺប្រាប់សហគមន៍អន្តរជាតិថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមិនអាចស៊ូទ្រាំនឹងការកេងប្រវ័ញ្ចបានទេ។
«ថ្ងៃនេះដែរគឺជាថ្ងៃដែលយើងធ្វើពលិកម្មដើម្បីសិទ្ធិសេរីភាពរបស់កម្មករ ដើម្បីលក្ខខណ្ឌការងាររបស់កម្មករ។ វាជាស្នូរជួងដើម្បីបន្លឺប្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរឲ្យរួមគ្នា ដើម្បីទាមទារសិទ្ធិសេរីភាព លក្ខខណ្ឌការងារ។ វាជាស្នូរជួងបន្លឺប្រាប់អន្តរជាតិថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនឹងមិននៅស្ងៀមនោះ នឹងមិនអាចនៅស្ងៀមបានទេ។ ដរាបណា មានភាពអយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គម ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមិនអាចនៅស្ងៀមបានទេ។ កម្មករខ្មែរត្រូវការរស់ ត្រូវការលក្ខខណ្ឌការងារសមរម្យ»។
សកម្មជនការពារសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះអះអាងថា ទោះបីជាអាជ្ញាធរបង្ហាញកាយវិការមិនពេញចិត្តនឹងការរៀបចំកម្មវិធីនេះក៏ដោយ ក៏លោកនឹងជម្នះធ្វើពិធីនេះទៀតនៅឆ្នាំខាងមុខ។ លោកថ្លែងថា រដ្ឋាភិបាលមិនអាចខ្ទប់សំឡេងឈឺចាប់របស់លោកបានទេ។
សាច់ញាតិជនរងគ្រោះ ដែលបានស្លាប់ និងបានបាត់ខ្លួនក្នុងព្រឹត្តិការណ៍បង្រ្កាបដ៏ហិង្សានោះ ក៏នៅតែមិនអាចបំភ្លេចបាននូវស្លាកស្នាមអំពើហិង្សាដ៏ប្រល័យនោះដែរ។ ពួកគាត់និយាយថា គ្មានយុត្តិធម៌សោះឡើយសម្រាប់ពួកគាត់មកទល់នឹងពេលនេះ។
អ្នកស្រីឈាវ ផានិត ដែលបានបាត់បង់ស្វាមីក្នុងហេតុការណ៍បង្រ្កាបនោះ បានថ្លែងថា៖
«សូមអរគុណទៅដល់បងប្អូនទាំងអស់គ្នា ដែលបានចូលរួមនៅថ្ងៃនេះ ហើយក៏បានហៅពួកខ្ញុំមកដើម្បីគោរពដល់ពួកគាត់។ អ៊ីចឹងនាងខ្ញុំជាភរិយាក៏មានការសប្បាយចិត្តមួយ ទោះបីជាយើងខ្ញុំមិនទាន់បានយុត្តិធម៌សម្រាប់ស្វាមីរបស់នាងខ្ញុំ។ នាងខ្ញុំក៏មានភាពសប្បាយចិត្ត ដែលអ្នកទាំងអស់គ្នាមិនបានបំភ្លេចពួកគាត់មកទល់ថ្ងៃនេះ»។
ចំណែកលោកឃឹម សឿន វ័យ៤៥ ឆ្នាំ ឪពុកបង្កើតរបស់យុវជនឃឹម សុផា ដែលបានបាត់ខ្លួនកាលវ័យ១៦ឆ្នាំ និយាយថា កូនប្រុសរបស់លោកគ្មានសង្ឃឹមនឹងរស់នោះទេ ដោយសារតែកូនប្រុសរបស់លោកបានរងគ្រាប់កំាភ្លើងក្នុងពេលបង្ក្រាបកាលពីប្រាំឆ្នាំកន្លងផុតទៅ។
«មិត្តភ័ក្តវាឃើញគេបាញ់ហ្នឹង ត្រូវដើមទ្រូងនិងដួលនៅថ្នល់។ ហើយកូនខ្ញុំវាប្រាប់ថា "ហ្ហែងរត់ទៅ មិនបាច់នៅទេ មិនបាច់យកអញទេ! មើលទៅអញមិនរស់ទេ!” ដល់ពេលហ្នុងទទួលមិត្តភ័ក្តវារត់ចោលវាទៅ។ វាបែកតាំងពីថ្ងៃ ម៉ោងហ្នុង រហូតទល់ឥឡូវ»។
យុត្តិធម៌ក៏មិនទាន់មានសម្រាប់គ្រួសាររបស់លោកឃឹម សឿនផងដែរ ខណៈដែលក្រុមគ្រួសារលោកមិនហ៊ានតវ៉ារកខុសនិងត្រូវជាមួយរដ្ឋាភិបាល ព្រោះតែខ្លាចការគំរាមកំហែងពីក្រុមអាជ្ញាធរ។
ក្នុងហេតុការណ៍បង្រ្កាបដ៏ហិង្សារបស់អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចកាលពីប្រាំឆ្នាំកន្លងទៅនោះ មានក្រុមមេដឹកនាំសហជីពសំខាន់ៗចំនួនប្រាំមួយនាក់ត្រូវបានតុលាការក្រុងភ្នំពេញផ្តន្ទាទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារក្នុងរយៈពេល២ឆ្នាំ៦ខែ តែទោសត្រូវព្យួរ។ កាលពីខែធ្នូឆ្នាំ២០១៨ ពួកអ្នកទាំងប្រាំមួយនាក់នេះត្រូវបានតុលាការក្រុងភ្នំពេញកាត់ទោសក្រោមបទចោទជាច្រើន រួមទាំងការធ្វើឲ្យមានការកកស្ទះចរាចរ។
ទោះយ៉ាងណា ពួកគេក៏បានថ្កោលទោសការកាត់ទោសនេះ និងបានប្តឹងឧទ្ធរណ៍ប្រឆាំងនឹងសាលក្រមរបស់សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ។
បន្ថែមលើនេះ ក្រុមសហជីពទាំងប្រាំមួយនាក់នេះ និងអនុប្រធានគណបក្សជំទាស់មួយរូបគឺអ្នកស្រីមូរ សុខហួរក៏បានអំពាវនាវឲ្យរដ្ឋាភិបាលទីក្រុងភ្នំពេញបើកការស៊ើបអង្កេតឯករាជ្យមួយទៅលើហេតុការណ៍បង្ក្រាបនេះ តែត្រូវអ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ នាយឧត្តមសេនីយ៍ខៀវ សុភ័គច្រានចោល ដោយអះអាងថា មានតែតុលាការទេទើបអាចបញ្ជាឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតបន្តទៀតបានក្នុងករណីនេះ។
លោកខៀវ សុភ័គបានថ្លែងបញ្ជាក់កាលពីកន្លងមកថា បាតុកម្មដែលមានគណបក្សប្រឆាំងចូលរួមនៅក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣នោះគឺមានចរិតជាកុបកម្ម និងជាចលនាបដិវត្តន៍ ដែលគោលដៅចម្បងរបស់វា គឺផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលទីក្រុងភ្នំពេញរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន។
លោកអំ សំអាត ប្រធានការិយាល័យបច្ចេកទេសស៊ើបអង្កេតរបស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ (Licadho) យល់ថា កិច្ចស៊ើបអង្កេតឯករាជ្យមួយ នៅតែចាំបាច់ដើម្បីដោះស្រាយរាល់មន្ទិលក្នុងព្រឹត្តិការណ៍បាតុកម្មចុងឆ្នាំ២០១៣ និងដើមឆ្នាំ២០១៤ ដែលពោរពេញដោយអំពើហិង្សានោះ។
«ខាងសង្គមស៊ីវិលនៅតែទទូចទាមទារឲ្យមានការស៊ើបអង្កេត ដោយឯករាជ្យដោយតម្លាភាព ដើម្បីស្វែងរកការណ៍ពិតក្នុងការផ្តល់យុត្តិធម៌សម្រាប់ជនរងគ្រោះ ដែលបានបាត់បង់ជីវិត ហើយនឹងរងរបួស ឬក៏ការចាប់ខ្លួននៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី២ ថ្ងៃទី៣ខែមករាឆ្នាំ២០១៤នោះ បាទ»។
មន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះជឿថា វប្បធម៌និទណ្ឌភាពនឹងមិនរសាត់ចេញពីកម្ពុជានោះឡើយ ហើយថា ខ្យល់បក់បោកនៃសកម្មភាពហិង្សានឹងវិលមកជាថ្មីក្នុងទឹកដីប្រទេសកម្ពុជា ប្រសិនបើយុត្តិធម៌មិនអាចរកឃើញយុត្តិធម៌សម្រាប់ជនរងគ្រោះ។
លោកផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលខ្មែរ មានប្រសាសន៍ថា ការស៊ើបអង្កេតណាមួយទៅលើហេតុការណ៍ហិង្សាកាលពីប្រាំឆ្នាំមុននោះគឺជាដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ និងស្ថាប័នតុលាការ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លោកផៃ ស៊ីផានក៏យល់ថា បាតុកម្មដែលបានកើតឡើងកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៣ និងដើមឆ្នាំ២០១៤នោះគឺមានទម្រង់ជាបដិវត្តន៍ពណ៌។
អ្នកនាំពាក្យរូបនេះក៏បានអះអាងថា រដ្ឋាភិបាលមានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីបញ្ជាក់ថា បាតុកម្មនោះពិតជាមានចរិតកុប្បកម្ម និងបដិវត្តន៍ពិតប្រាកដមែន។
«បាទយើងមានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់។ អាហ្នឹងជាសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការ បាទ។ ហើយជនដែលជាមុខសញ្ញា នៅតែត្រូវតាមការឃ្លាំមើល និងស្វែងរកភស្តុតាងបន្ថែមរបស់តុលាការ»។
VOA ព្យាយាមសុំការអធិប្បាយបន្ថែមពីនាយឧត្តមសេនីយ៍ខៀវ សុភ័គ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ តែមិនទាន់អាចទាក់ទងលោកបានទេ នៅថ្ងៃសុក្រនេះ។
ការប្រារព្ធឡើងវិញនូវហេតុការណ៍បង្រ្កាបរបស់អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចលើបាតុកម្មនៅផ្លូវវេងស្រេង និងតំបន់ឧស្សាហកម្មផ្សេងទៀតក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញេនេះ បានធ្វើឡើង នៅចំពេលដែលសហភាពអឺរ៉ុបបានព្រមានដកការអនុគ្រោះពន្ធពីកម្ពុជា ប្រសិនរដ្ឋាភិបាលប្រទេសនេះមិនព្រមកែប្រែដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ ពោលគឺកម្ពុជាត្រូវធ្វើយ៉ាងណាឲ្យមានលំហរសេរីភាព ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងលក្ខខណ្ឌការងារល្អប្រសើរ។
ប្រសិនបើកម្ពុជាមិនអាចធានាបានកិច្ចអនុគ្រោះពន្ធរបស់សហគមន៍អឺរ៉ុបនោះទេ នោះកម្ពុជានឹងខាតបង់ប្រាក់ពន្ធចំនួនប្រមាណជាង៦០០លានដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំៗសម្រាប់ឧស្សាហកម្មកាត់ដេររបស់ខ្លួន ដែលបានផ្តល់ការងារដល់កម្មករ ដែលភាគច្រើនជាស្រ្តីចំនួនជាង៧០ម៉ឺននាក់។ នេះបើតាមការអះអាងរបស់ក្រុមអ្នកការពារសិទ្ធិកម្មករនាពេលកន្លងមក៕
