ខណៈការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ខិតជិតមកដល់ មន្រ្តីដែលធ្វើការលើផ្នែកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា បានអំពាវនាវឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងនោះមានពលករខ្មែរមកពីក្រៅប្រទេស ទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតឲ្យបានគ្រប់គ្នា ដើម្បីអាចចូលរួមបោះឆ្នោតក្នុងការជ្រើសរើសថ្នាក់ដឹកនាំឃុំសង្កាត់នៅទូទាំងប្រទេសនាឆ្នាំ២០២២ខាងមុខ។
គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត(គ.ជ.ប)នឹងចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការពិនិត្យបញ្ជីឈ្មោះ និងការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២១ ដែលត្រូវចាប់ផ្តើមពីថ្ងៃទី១២ ខែតុលា ដល់ថ្ងៃទី៣០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១ នៅតាមសាលាឃុំសង្កាត់ និងនៅតាមភូមិមួយចំនួនក្នុងឃុំសង្កាត់ទូទាំងប្រទេស។ បើតាមគ.ជ.ប ប្រជាពលរដ្ឋដែលគ្រប់អាយុបោះឆ្នោតចាប់ពី១៨ឆ្នាំឡើងទៅ មានប្រមាណ១០លាន៥សែននាក់ ហើយក្នុងនោះចំនួនប៉ាន់ស្មានមិនទាន់បានចុះឈ្មោះ មានប្រមាណ១លាន៤សែននាក់ ដែលក្នុងនោះមានពលករខ្មែរធ្វើការនៅក្រៅប្រទេស។ បន្ថែមពីនេះ ប្រជាពលរដ្ឋដែលទើបគ្រប់អាយុ១៨ឆ្នាំ មានប្រមាណ១៨ម៉ឺននាក់ ដែលត្រូវចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតនៅពេលខាងមុខ។
អង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលតាមដានការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា បានអំពាវនាវឲ្យប្រជាពលរដ្ឋដែលគ្រប់អាយុបោះឆ្នោតទៅចុះឈ្មោះឲ្យបានគ្រប់គ្នា ដើម្បីអាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិក្នុងការសម្រេចចិត្តជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលខ្លួនពេញចិត្ត។
លោក កន សាវាង្ស មន្រ្តីសម្របសម្រួលជាន់ខ្ពស់នៃអង្គការខុមហ្វ្រេល(Comfrel) ប្រាប់វីអូអេកាលពីពេលថ្មីៗនេះថាការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតមិនមែនជាកាតព្វកិច្ចរបស់ពលរដ្ឋ ដែលរដ្ឋតម្រូវត្រូវតែចុះឈ្មោះនោះទេ ប៉ុន្តែលោកថាវាគឺជាសិទ្ធិនៃការសម្រេចចិត្តរបស់ពលរដ្ឋម្នាក់ៗ។ លោកជំរុញឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតឲ្យបានគ្រប់ៗគ្នា ទោះបីជាពេលនេះ ពួកគេមួយចំនួនមិនទាន់សម្លឹងឃើញគណបក្សណាមួយដែលខ្លួនពេញចិត្តក៏ដោយ។
លោកថ្លែងថា៖ «រឿងនេះ គឺជារឿងសំខាន់ណាស់ គឺថាប្រជាពលរដ្ឋត្រូវតែបំពេញសិទ្ធិរបស់គាត់(ជាមុន)សិន(ដែលនេះ)មិនមែនជាកាតព្វកិច្ចទេ គឺជាសិទ្ធិ។ មានន័យថាគាត់ត្រូវតែឲ្យមានឈ្មោះរបស់គាត់ឲ្យប្រាកដថាឈ្មោះរបស់គាត់ត្រឹមត្រូវ ហើយមាននៅក្នុងបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតឲ្យបានរួចរាល់នៅក្នុងអំឡុងពេលហ្នឹង។ ហើយចាំពេលដល់ខាងមុខ ការប្រើសិទ្ធិ និងការសម្រេចចិត្តយ៉ាងណា(គឺ)បែបហ្នឹងអាស្រ័យទៅលើការវិនិច្ឆយ ឬការយល់ឃើញជាក់ស្តែងរបស់បងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋ»។
លោក កន សាវាង្ស ឲ្យដឹងថាប្រសិនបើប្រជាពលរដ្ឋមិនបានទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតនោះទេ គឺប្រជាពលរដ្ឋខ្លួនឯងនឹងបាត់បង់សិទ្ធិក្នុងការបោះឆ្នោត។
លោកថ្លែងថា៖ «មិនអាចមានអ្វីលើកឡើងថាខ្ញុំមិនពេញចិត្ត ឬក៏ខ្ញុំបាត់គណបក្សនយោបាយខ្ញុំ ឬ(ការបោះឆ្នោត)មិនប្រក្រតី ឬក៏មិនល្អ(លើកឡើងបែបនេះ)ម៉េចបាន បើយើងអត់បានមានឈ្មោះនៅក្នុងបញ្ជីផង(ហើយ)យើងអត់បានសម្តែងនូវចំណុចណាមួយថាយើងពេញចិត្ត ឬមិនពេញចិត្តផងហ្នឹង»។
មន្រ្តីសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតរូបនោះ ក៏ជំរុញឲ្យស្ថាប័នគ.ជ.ប គួរតែរៀបចំ និងសម្រួលក្នុងការធ្វើលិខិតស្នាមសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋឲ្យមានលក្ខណៈងាយស្រួល ដើម្បីកុំឲ្យមានភាពស្មុគស្មាញ និងជួបបញ្ហាប្រឈមនានា។ លោកបន្តថារដ្ឋាភិបាលគួរតែសិក្សាពីការចុះឈ្មោះប្រជាពលរដ្ឋដោយស្វ័យប្រវត្តិ នៅពេលប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់អាយុបោះឆ្នោត ដើម្បីសម្រួលភាពងាយស្រួលដល់ពួកគេ និងមិនចាំបាច់ចំណាយពេលក្នុងការទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត ដោយអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានគ្រាន់តែយកលិខិតស្នាមទៅឲ្យសាមីខ្លួន ឬអាណាព្យាបាលសម្រាប់ទៅបោះឆ្នោតបានតែម្តង។
កាលពីការបោះឆ្នោតតំណាងរាស្រ្តឆ្នាំ២០១៨ ប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនមិនបានទៅបោះឆ្នោតនោះទេ ដោយសារអវត្តមានគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ដែលត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយកាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧។ រហូតមកដល់ពេលនេះ គេមិនទាន់ដឹងនៅឡើយទេថាតើគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំមួយនេះ អាចចូលរួមបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ដែលគ្រោងនឹងធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២ ឬយ៉ាងណា។ នៅក្នុងដំណាក់កាលនៃជំងឺកូវីដ១៩នេះ ពលករខ្មែរដែលធ្វើការនៅក្រៅប្រទេសជាពិសេសនៅប្រទេសថៃ ក៏បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតវិញ ហើយមិនអាចត្រឡប់ទៅវិញបាននៅពេលនេះ។
លោក សំ គន្ធាមី នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការនិកហ្វិច(Necfic)ដែលធ្វើការលើការបោះឆ្នោតដែរ បានលើកទឹកចិត្តឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទៅចុះឈ្មោះឲ្យបានគ្រប់គ្នាផងដែរ។ លោកបន្តថារដ្ឋាភិបាលគួរតែផ្សព្វផ្សាយ និងលើកទឹកចិត្តប្រជាពលរដ្ឋទៅចុះឈ្មោះឲ្យបានគ្រប់ៗគ្នា ជាពិសេសពលករដែលទើបចូលមកប្រទេសកម្ពុជាវិញ និងអ្នកដែលរស់នៅតំបន់ដាច់ស្រយាល។ លោកជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលគិតគូរអំពីប្រព័ន្ធចុះឈ្មោះចល័តសម្រាប់ពលរដ្ឋទូទៅ មិនថាអ្នករស់នៅក្នុងប្រទេស ឬកំពុងរស់នៅក្រៅប្រទេសនោះទេ ដើម្បីឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់មានសិទ្ធិក្នុងការចូលរួមបោះឆ្នោត។
លោកថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំលើកទឹកចិត្តឲ្យប្រជាពលរដ្ឋដែលមិនទាន់បានទៅចុះឈ្មោះ (គឺ)ឲ្យគាត់ទៅចុះឈ្មោះ ទោះបីជាគាត់មិនទាន់សម្លឹងឃើញគណបក្សណាក៏ដោយ ប៉ុន្តែជំហានទីមួយ រយៈពេលចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត វាមានថ្ងៃកំណត់គេ(បើ)ហួសថ្ងៃ(កំណត់ហើយគាត់)ចង់ទៅចុះឈ្មោះ គឺគេអត់ចុះឈ្មោះឲ្យទៀតទេ។ គាត់ត្រូវតែមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោត(ជាមុន)សិន (ទើប)គាត់នឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តតាមក្រោយទៀតថាគណបក្សណាដែលគាត់ពេញចិត្តដូចខ្ញុំជម្រាបជូនអញ្ចឹង»។
របាយការណ៍របស់ការិយាល័យអង្គការសហប្រជាជាតិប្រចាំកម្ពុជាចេញផ្សាយកាលពីខែសីហា ឲ្យដឹងថាមានពលករទេសន្តរប្រវេសន៍ ឬពលករចំណាកស្រុកជាង២២៥,០០០នាក់ ក្នុងនោះមានស្ត្រី៥៦% បានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ពីប្រទេសជិតខាងមកកម្ពុជាវិញ ចាប់តាំងពីការរាតត្បាតជាសាកលនៃជំងឺកូវីដ១៩។
វីអូអេមិនទាន់អាចសុំការអត្ថាធិប្បាយពីលោក ហង្ស ពុទ្ធា អ្នកនាំពាក្យរបស់គ.ជ.ប និងលោក ឌឹម សុវណ្ណរុំ អ្នកនាំពាក្យម្នាក់ទៀតបាននៅឡើយទេ។
លោក អ៊ូ ចន្ទរ័ត្ន អតីតតំណាងរាស្រ្តគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ ហើយបានបង្កើតគណបក្សនយោបាយ «កែទម្រង់កម្ពុជា» ថ្លែងថាលោកចង់ឃើញការពន្យារពេលការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋគ្រប់គ្នា និងពលករមកពីក្រៅប្រទេស មានពេលគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត ដោយសារពេលនេះប្រជាពលរដ្ឋកំពុងប្រឈមបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច និងមិនបានគិតគូរអំពីការបោះឆ្នោតនោះទេ។
លោកប្រាប់វីអូអេថា៖ «ការបោះឆ្នោតនេះអាចនឹងមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈរបស់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងប្រទេសទូទៅទេ ដោយសារមានអ្នក(ខ្លះ)ទៅចុះឈ្មោះ អ្នក(ខ្លះ)មិនទៅចុះឈ្មោះ មានអ្នកមិនខ្វល់បែបហ្នឹង។ ហើយអ្វីដែលច្បាស់ គណបក្សកាន់អំណាចដែលមានសមាជិកក្នុងដៃ ដែលគ្រប់គ្រងបានតឹងរ៉ឹងតាំងពីថ្នាក់មូលដ្ឋាន ថ្នាក់ភូមិឃុំ។ សមាជិករបស់គាត់ច្បាស់ជាទៅនឹងទៅមើលចុះឈ្មោះ ទៅមើលឈ្មោះ ទៅបោះឆ្នោត។ ហើយបើខ្ញុំគិត បើយល់ល្អគួរតែពន្យារពេលនៃការបោះឆ្នោត»។
នៅក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់កាលពីឆ្នាំ២០១៧ សំឡេងឆ្នោតគាំទ្រខុសគ្នាប្រមាណ៤សែន៨ម៉ឺនសំឡេង ដែលកាលនោះ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទទួលបានប្រមាណ៣លាន៥សែន ហើយអតីតគណបក្សសង្រ្គោះជាតិទទួលបានប្រមាណ៣លានសំឡេង។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក សេង សារី ប្រាប់វីអូអេថាមានពលរដ្ឋមួយចំនួនទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត ដើម្បីកុំឲ្យមានការគំរាមកំហែងពីអាជ្ញាធរ ថាគាត់មាននិន្នាការគណបក្សប្រឆាំង ឬគណបក្សផ្សេងណាមួយ។ លោកបន្តថាប្រសិនបើមិនមានវត្តមានគណបក្សប្រឆាំងដែលមានកម្លាំងប្រហាក់ប្រហែលគណបក្សកាន់អំណាចទេ នោះការប្រកួតប្រជែងក្នុងការបោះឆ្នោត គឺមិនមានតម្លាភាពនោះទេ។
លោកថ្លែងថា៖ «ទោះបីជាមានការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតច្រើន ទៅតាមអ្វីដែលជាការគ្រោងទុក ឬរំពឹងទុករបស់គ.ជ.បក៏ដោយ ប៉ុន្តែវាអត់បញ្ជាក់ថា ចំនួនអ្នកចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតច្រើនបង្ហាញពីដំណើរការនៃការបោះឆ្នោតមានតម្លាភាព យុត្តិធម៌ ប្រជាធិបតេយ្យទេ»។
បើតាមសេចក្តីជូនដំណឹងរបស់គ.ជ.ប ចេញផ្សាយកាលពីដើមខែកញ្ញា លក្ខខណ្ឌនៃការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតសម្រាប់យុទ្ធនាការថ្មីនេះ គឺសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត ហើយមិនទាន់បានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតពីមុនមក និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលមានអាយុ១៨ឆ្នាំឡើង ដែលកើតមុន ឬកើតត្រឹមថ្ងៃទី៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៤ និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលបានផ្លាស់លំនៅឋាន ឬទីសំណាក់ចូលក្នុងឃុំ សង្កាត់ថ្មី ត្រូវទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតនៅតាមឃុំ សង្កាត់ដែលសាមីខ្លួនកំពុងរស់នៅ ឬស្នាក់អាស្រ័យនៅ៕
