មិនដល់ប្រាំខែមុនការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនឹងឈានមកដល់នៅខែកក្កដាខាងមុខនេះ ការិយាល័យអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកកិច្ចការសិទ្ធិមនុស្សបានវាយតម្លៃថា លម្ហនយោបាយនិងសិទ្ធិសេរីភាពនៅកម្ពុជាកំពុងតែដុនដាប។ ក៏ប៉ុន្តែការលើកឡើងបែបនេះត្រូវបានច្រានចោល និងចាត់ទុកថា«ផ្ទុយពីការណ៍ពិត»ដោយមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល។
ឧត្តមស្នងការនៃអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកកិច្ចការសិទ្ធិមនុស្ស លោក Volker Türk បានថ្លែងថា សាលក្រមដ៏ធ្ងន់ធ្ងរកាត់ទោសលោក កឹម សុខា ឱ្យជាប់ឃុំ២៧ឆ្នាំ និងការបិទស្ថាប័នសារព័ត៌មានវីអូឌី«ប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់លម្ហស៊ីវិល និងនយោបាយ រួមទាំងបរិយាកាសសម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅខែកក្កដាខាងមុខនេះផងដែរ»។
លោកបានថ្លែងដូច្នេះ នៅក្នុងសន្និបាតលើកទី៥២របស់ក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលត្រូវបានធ្វើឡើងកាលពីថ្ងៃអង្គារ ទី៧ ខែមីនានេះ។
បរិយាកាសនយោបាយនិងសិទ្ធិមនុស្សក្នុងស្ថានភាពដុនដាបនេះក៏ត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយរដ្ឋាភិបាលរបស់ប្រទេសលោកខាងលិច ដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុបផងដែរ។
នៅក្នុងសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានចុះផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី៣ ខែមីនាកន្លងទៅ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកលោក Ned Price បានថ្លែងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរថា៖ «ការផ្តន្ទាទោសលើលោក កឹម សុខា គឺជាផ្នែកនៃទំនោរដ៏ធំមួយនៃការគំរាមកំហែង បំភិតបំភ័យដោយអាជ្ញាធរកម្ពុជា និងសកម្មភាពមិនអាចទទួលយកបានផ្សេងៗទៀត ដែលដៅទៅលើក្រុមមេដឹកនាំនយោបាយប្រឆាំង សារព័ត៌មាន និងសង្គមស៊ីវិល។ សកម្មភាពទាំងអស់នេះប៉ះពាល់ដល់ឱកាសសម្រាប់ដំណើរការបោះឆ្នោតដោយសេរី មានតម្លាភាព និងយុត្តិធម៌មួយ»។
ដោយឡែក នៅថ្ងៃដដែលនោះ ប្រធានផ្នែកគោលនយោបាយការបរទេសរបស់សហភាពអឺរ៉ុបលោក Josep Borrell បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ស្រដៀងគ្នាមួយ ដោយជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា «បង្កើតស្ថានភាពដែលអំណោយផលដល់ការបោះឆ្នោតដែលមានតម្លាភាពនិងដែលអាចទទួលយកបាន» នាខែកក្កដាខាងមុខនេះ។
ក៏ប៉ុន្តែការលើកឡើងទាំងអស់ខាងលើនេះត្រូវបានច្រានចោលដោយប្រមុខរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។ កាលពីថ្ងៃចន្ទកន្លងទៅ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានប្រតិកម្មខ្លាំងៗទៅនឹងកង្វល់របស់ប្រទេសលោកខាងលិច ដោយលើកឡើងថា៖ «យើងមិនអត់ឱនឱ្យសកម្មភាពណាក៏ដោយ ទោះបីដោយតម្លៃណាក៏ដោយ ដែលបំផ្លាញសន្តិភាពនៅក្នុងកម្ពុជា។ យើងយល់ យើងដឹងអំពីបំណងរបស់មនុស្សខ្លះដែលជាមជ្ឈដ្ឋានក្រៅប្រទេសផ្តល់ក្តីកង្វល់ចំពោះយើង តែយើងក៏សុំប្រាប់ទៅអ្នកទាំងអស់ឱ្យបានជ្រាបថា អ្នកក៏គួរយល់អំពីកង្វល់របស់យើងដែលជាព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជាទឹកដីដ៏កម្សត់មួយ ដែលពួកអ្នកបានរួមចំណែកបំផ្លាញ និងធ្វើសង្គ្រាមនៅក្នុងប្រទេសយើងកាលពីពេលមុន»។
សមាជិកព្រឹទ្ធសភានៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានិងជាអ្នកនាំពាក្យម្នាក់របស់គណបក្ស លោក សុខ ឥសានបានច្រានចោលកង្វល់របស់សហគមន៍អន្តរជាតិ ដោយចាត់ទុកការលើកឡើងបែបនោះថា «ផ្ទុយពីការណ៍ពិត»។
លោកថ្លែងថា៖ «ការនិយាយថា ការកាត់ទោស កឹម សុខា វាធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់បរិយាកាសនយោបាយ ខ្ញុំយល់ថា វាផ្ទុយអំពីការណ៍ពិតហើយនិយាយនេះ ពីព្រោះឥឡូវមានបញ្ហាអី ប្រជាពលរដ្ឋទូទៅគេអបអរសាទរ គេស្វាគមន៍ដើម្បីនៅក្នុងទិសដៅការពារឱ្យបានរឹងមាំនូវសន្តិភាព ស្ថិរភាពនយោបាយ»។
កាលពីថ្ងៃសុក្រ ទី៣ ខែមីនា ចៅក្រមនៃសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញបានសម្រេចផ្តន្ទាទោស លោក កឹម សុខា ឱ្យជាប់ទោស២៧ឆ្នាំដោយជាប់ឃុំក្នុងផ្ទះ និងដកសិទ្ធិធ្វើនយោបាយរបស់លោកទាំងស្រុង ពីបទសន្ទិដ្ឋិភាព ដែលស្មើនឹងបទក្បត់ជាតិ។
នៅថ្ងៃដដែលនោះ ក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាបានចេញសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មាន ដោយបានចាត់ទុកថា ការសម្តែងក្តីកង្វល់របស់រដ្ឋាភិបាលនៃបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច រួមមានសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជាផងនោះ គឺជាទង្វើ«ដំឡើងខ្លួនតាមទំនើងចិត្ត ពីតួនាទីការទូតធម្មតារបស់ខ្លួនទៅធ្វើជាអនុរក្សដាក់ពិន្ទុក្រៅដែនកំណត់របស់ខ្លួន ចំពោះប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅក្នុងប្រទេសម្ចាស់ផ្ទះ»។
ក្រសួងការបរទេសក៏បានអះអាងផងដែរអំពីការ«ប្តេជ្ញាចិត្តឥតងាករេក្នុងការរៀបចំការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនៅក្នុងខែកក្កដាខាងមុខនេះ ដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ យុត្តិធម៌ និងមានតម្លាភាពនិងឆ្លុះបញ្ចាំងយ៉ាងពេញទំហឹងពីឆន្ទៈរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ»។
ខណៈមជ្ឈដ្ឋានរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសលោកខាងលិចនិងសហគមន៍អន្តរជាតិ និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបង្ហាញជំហរខុសគ្នានោះ តំណាងនៃគណបក្សនយោបាយតូចៗមួយចំនួន ដែលនឹងចូលរួមប្រកួតប្រជែងក្នុងការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនៅខែកក្កដា បានយល់ថា បរិយាកាសនយោបាយនាពេលនេះមានសភាពអាប់អួរ ហើយពួកគេធ្វើសកម្មភាពនយោបាយដោយប្រុងប្រយ័ត្នជាទីបំផុត រហូតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោតមកដល់។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សភ្លើងទៀន លោក គឹមសួរ ភិរិទ្ធ បានលើកឡើងថា បរិយាកាសនយោបាយបច្ចុប្បន្ននេះមិនមានលក្ខណៈល្អប្រសើរ និងគ្រប់ជ្រុងជ្រោយសម្រាប់គណបក្សនយោបាយផ្សេងៗ ដែលអាចបង្កើនភាពជឿជាក់ថា ការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនៅខែកក្កដាខាងមុខនឹង«ប្រព្រឹត្តទៅប្រកបដោយសេរី យុត្តិធម៌ និងដោយគ្មានអំពើគំរាមកំហែងនយោបាយ»ឡើយ។
លោកថ្លែងថា៖ «យើងឃើញថា សេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិផ្នែកនយោបាយគឺត្រូវបានរឹតត្បិតតូចចង្អៀតមែនទែន។ ហើយជាទូទៅ ការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការដើម្បីធ្វើម៉េចឱ្យបុគ្គលដែលជាអ្នកនយោបាយអីផ្សេងៗហ្នឹងរឹតត្បិតធ្វើការបញ្ចេញមតិរិះគន់ទៅលើសកម្មភាពសកម្មមួយចំនួន ឬក៏អំពើមិនគប្បីមួយចំនួនដែលកំពុងកើតមាននៅក្នុងសង្គមបច្ចុប្បន្ន»។
បើតាមការលើកឡើងមុនៗរបស់គណបក្សភ្លើងទៀន ស្ថានភាពនយោបាយនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន មិនសូវអំណោយផលល្អដល់សកម្មភាពបញ្ជ្រាបគោលនយោបាយរបស់គណបក្សទេ ដោយសារមានសកម្មភាពរឹតត្បិត និងរំខានមួយចំនួនពីសំណាក់អាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន។
ជាមួយគ្នានេះ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានក៏បង្ហាញជំហរស្រដៀងគ្នានឹងគណបក្សភ្លើងទៀនដែរ ដោយលើកឡើងថា បរិយាកាសនយោបាយក្រោយសាលក្រមកាត់ទោសដ៏ធ្ងន់លើលោក កឹម សុខា មិនអំណោយផលនោះទេ ដោយវាបង្កជាក្តីបារម្ភអំពីការប្តឹងផ្តល់តាមផ្លូវច្បាប់នានា ជាពិសេសនៅក្នុងអំឡុងពេលឃោសនារកសំឡេងគាំទ្រ។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់លោក សាម អ៊ីន អ្នកនាំពាក្យរបស់គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន។
លោកបានថ្លែងថា៖ «នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើង វាពិបាកញែកគ្នាឱ្យដាច់អារឿងការបង្អាប់ បង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ប៉ះពាល់បរិហារកេរ្តិ៍ជាមួយនឹងការទិតៀនផ្នែកគោលនយោបាយ ដូចយើងចែកគ្នាមិនដាច់។ វាមានការលំបាកត្រង់ហ្នឹង ហើយពេលណាមួយវាឈានទៅដល់ការប្តឹងផ្តល់ផ្នែកតុលាការអ៊ីចឹង យើងមានប្រព័ន្ធតុលាការមួយដែលយើងមិនទាន់អាចជឿជាក់បាន»។
ស្របពេលដែលគណបក្សនយោបាយតូចៗព្រួយបារម្ភពីស្ថានភាពសេរីភាពនយោបាយរឹតត្បិតនោះ គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតហៅកាត់គ.ជ.ប.បានលើកឡើងថា ដំណើរការរៀបចំការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនាពេលខាងមុខកំពុងធ្វើឡើងដោយ«ប្រក្រតី មិនមានបញ្ហាអ្វីគួរឱ្យកត់សម្គាល់នោះទេ»។
អ្នកនាំពាក្យគ.ជ.ប.លោក ហង្ស ពុទ្ធា ប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃពុធថា៖ «ដំណើរការប្រព្រឹត្តទៅនៃការបោះឆ្នោតកំពុងតែអនុវត្តជាប្រក្រតី មិនមានបញ្ហាអ្វីគួរឱ្យកត់សម្គាល់នោះទេ។ បញ្ហាវោហារសព្ទ ឬក៏ទង្វើរបស់អ្នកនយោបាយគឺជារឿងមួយដែលមានការដោះស្រាយគ្នាតាមបែបអហិង្សា តាមបែបតុលាការ»។
ដូចគ្នាដែរ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលជាគណបក្សដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល ក៏បានបញ្ជាក់ពីក្តីរំពឹងរបស់ខ្លួនថា ការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនៅខែកក្កដាខាងមុខនឹងធ្វើឡើងតាមការគ្រោងទុក ដោយមាន«ការពង្រឹងសណ្តាប់ធ្នាប់នយោបាយនិងសង្គម»យ៉ាងហ្មត់ចត់ ដោយមិនអត់ឱនរាល់ «ឧបាយកល ឬសកម្មភាពប្រទូសរ៉ាយណាមួយឡើយ»។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់លោក សុខ ឥសាន។
លោកថ្លែងថា៖ «ពួកប្រឆាំងគេចង់បង្កបង្កើតឱ្យមានអសន្តិភាពនៅក្នុងសង្គម ចលាចល ឬក៏មានការរំពើករំពើងនៅក្នុងសង្គមជាតិ តែដើម្បីគេយកលេសហ្នឹងដើម្បីថា សភាពការណ៍នយោបាយឆ្ពោះទៅរកការបោះឆ្នោតវាមិនល្អ។ អ៊ីចឹងទេ គេមួលបង្កាច់មកលើការទទួលខុសត្រូវរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល»។
ដោយឡែក សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា បានវាយតម្លៃថា ក្តីកង្វល់អំពីបរិយាកាសមិនអំណោយផលដល់ដំណើរការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិ ដែលសេរី យុត្តិធម៌ និងមានតម្លាភាពនោះមានលក្ខណៈ«សុក្រឹតនិងត្រឹមត្រូវច្រើន»។
លោកថ្លែងថា៖ «បើយើងមើលទៅ វាអាចមានភាពសុក្រឹត ឬក៏ត្រូវច្រើន ជាទស្សនៈខ្ញុំ ដោយសារអី ដោយសារកត្តានៃគោលការណ៍អាជ្ញាកណ្តាលនៃគណៈកម្មការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតហាក់ដូចជាសមាសភាពភាគច្រើនចេញពីគណបក្សកាន់អំណាច គណបក្ស CPP គណបក្សប្រជាជនណា៎។ អ៊ីចឹងទេ យន្តការនៃអ្នកប្រកួតនិងអាជ្ញាកណ្តាលហ្នឹងតែមួយអ៊ីចឹង វាមិនអាចផ្តល់ភាពយុត្តិធម៌ច្រើន»។
បន្ថែមលើនេះ លោកសាស្ត្រាចារ្យក៏បានកត់សម្គាល់ថា សាលក្រមកាត់ទោសលោកកឹម សុខាដ៏ធ្ងន់ធ្ងរនេះអាចនឹងជាកាតាលិករប្រមូលសំឡេងរបស់អ្នកបោះឆ្នោត ដែលធ្លាប់គាំទ្រអតីតប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលត្រូវបានរំលាយ ឱ្យគណបក្សភ្លើងទៀន។
លោកថ្លែងថា៖ «អ៊ីចឹងសំឡេងវាអាចមកមូលគាំទ្រទៅលើគណបក្សភ្លើងទៀន ដោយសារអវត្តមានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។ អ៊ីចឹងសំឡេងគណបក្សភ្លើងទៀនអាចជំនួសគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកាលពីការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ហ្នឹង អាចរស់ឡើងវិញខ្លះ។ ក៏ប៉ុន្តែសកម្មភាពឬក៏ការងាររបស់គណបក្សភ្លើងទៀនហ្នឹងមិនទាន់ខ្លាំងក្លានៅឡើយទេ ប៉ុន្តែអាចទទួលបានសំឡេងច្រើន។ អាចសង្ឃឹម បើទស្សនៈខ្ញុំប៉ាន់ប្រមាណ អាចបានដល់មួយភាគបី។ វាមិនអាចបានសំឡេងស្មើនឹងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកាលពីឆ្នាំ២០១៣ទេ»។
កម្ពុជានឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិ ជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រនីតិកាលទី៧ នៅថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដាខាងមុខនេះ។ បើយោងសេចក្តីប្រកាសរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ពលរដ្ឋប្រមាណ៩លាននាក់បានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត។ ការបោះឆ្នោតនៅខែកក្កដាខាងមុខនេះ ក៏ជាការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិលើកដំបូងដោយមានការចូលរួមពីគណបក្សប្រឆាំងភ្លើងទៀន ដែលសាធារណជនមួយចំនួនយល់ថា ជាគណបក្សនយោបាយមួយ ដែលតំណាងឱ្យអ្នកនយោបាយប្រឆាំងពិតប្រាកដ បន្ទាប់ពីការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមុនការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិឆ្នាំ២០១៨៕
