ក្រោយតុលាការរាជធានីភ្នំពេញសម្រេចឱ្យលោក កឹម សុខា ជាប់ពន្ធនាគារ២៧ឆ្នាំពីបទក្បត់ជាតិ ដោយការឃុំខ្លួនមេដឹកនាំនយោបាយជំទាស់រូបនេះឲ្យស្ថិតនៅតែក្នុងផ្ទះនោះ អ្នកតាមដានបានបង្ហាញមតិចម្រុះជុំវិញការផ្តន្ទាទោសលើសំណុំរឿងក្បត់ជាតិដ៏ចម្រូងចម្រាសមួយនេះ។
អ្នកតាមដានខ្លះថា ការសម្រេចរបស់តុលាការនេះគឺជាទីអវសាននៃជីវិតនយោបាយរបស់លោក កឹម សុខា ខណៈអ្នកខ្លះទៀតលើកឡើងថា បញ្ហារបស់អ្នកនយោបាយជំទាស់ចាស់វស្សារូបនោះគ្រាន់តែជារឿងមួយផ្នែក ដែលមិនអាចបង្កផលប៉ះពាល់អាក្រក់ដល់ការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិនាពេលខាងមុខនេះឡើយ។
ចៅក្រមជំនុំជម្រះនៃសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃទី៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៣ បានសម្រេចផ្តន្ទាទោសលោកកឹម សុខា អតីតមេដឹកនាំគណបក្សសង្រ្គោះជាតិដែលត្រូវរំលាយដោយតុលាការកំពូលឱ្យជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេល២៧ឆ្នាំពីបទសន្ទិដ្ឋិភាពជាមួយបរទេស ឬឃុបឃិតត្រូវរ៉ូវគ្នាជាមួយបរទេស តាមមាត្រា៤៤៣នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ដែលស្មើនឹងអំពើក្បត់ជាតិ។ ប៉ុន្តែលោកមិនត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួនឡើយ។ ហើយតុលាការក៏បានដកហូតជាស្ថាពរសិទ្ធិបោះឆ្នោត និងសិទ្ធិឈរឈ្មោះឲ្យគេបោះឆ្នោត និងសិទ្ធិនយោបាយផ្សេងទៀត។
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា ប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃចន្ទនេះថា ការដែលតុលាការសម្រេចបែបនេះជាការបញ្ចប់ជីវិតនយោបាយរបស់លោកកឹម សុខា និងថា លោក កឹម សុខា មិនអាចធ្វើអីបានទៀតឡើយក្រៅពីប្តឹងទាស់នឹងសាលក្រមនោះ។
បើតាមអ្នកវិភាគរូបនេះ នៅក្នុងដំណាក់កាលអន្តរកាលបច្ចុប្បន្នរហូតដល់ការបោះឆ្នោតនឹងមិនមានអ្វីផ្លាស់ប្តូរឡើយ ហើយវាអាចមានការបន្ថយទោសនៅពេលដែលការផ្ទេរអំណាចត្រូវបានគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសធ្វើបានសម្រេច។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «តទៅរហូតដល់ការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិហើយ ឬក៏ចូលឆ្នាំ២០២៤ នៅពេលដែលគេរៀបចំផ្ទេរអំណាចរួចទៅអ្នកជំនាន់ថ្មី គេអាចទម្លាក់បទចោទឱ្យមកនៅត្រឹម ឧទាហរណ៍ថា ត្រឹម១០ឆ្នាំ ឬក៏១២ឆ្នាំអ៊ីចឹងទៅ ហើយគាត់អនុវត្តទោសបាន២ភាគ៣ គេអាចសុំលើកលែងសម្រាលទោសអី។ អាហ្នឹងតាមថ្នាក់ដឹកនាំជំនាន់ក្រោយ ឬក៏មេដឹកនាំជានាយករដ្ឋមន្ត្រីជំនាន់ថ្មីយកគុណសម្បត្តិផ្សះផ្សាបង្រួបបង្រួមអី គេអាចប្រើបាន។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងដំណាក់បច្ចុប្បន្នរហូតដល់ការបោះឆ្នោតនេះ គ្មានអ្វីប្រែប្រួល ឬក៏ធ្វើអ្វីបានទេ»។
ក្រៅពីការបាត់បង់សិទ្ធិធ្វើនយោបាយ និងសិទ្ធិពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោត លោក កឹម សុខា ក៏ត្រូវបានតុលាការរាជធានីភ្នំពេញហាមឃាត់មិនឱ្យជួបជនបរទេស ដូចអ្វីដែលលោកធ្លាប់បានជួបតំណាងអង្គទូតបរទេសនានា នៅពេលលោកមិនទាន់ត្រូវបានកាត់ទោសនោះ។
អ្នកវិភាគនយោបាយ លោក សេង សារី សង្កេតឃើញថា មួយរយៈកាលចុងក្រោយ នេះ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបាននិងកំពុងប្រើយុទ្ធសាស្ត្រធ្វើទុក្ខបុកម្នេញទៅលើមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង ក្នុងនោះមានមេដឹកនាំគណបក្សភ្លើងទៀន។
លោកបន្ថែមថា រដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្នកំពុងតែបោះជំហានទៅកាន់ប្រព័ន្ធដឹកនាំនយោបាយបែបឯកបក្ស ដែលលែងត្រូវការគណបក្សប្រឆាំងដើម្បីលម្អនូវអ្វីដែលលោកហៅថា «សួនប្រជាធិបតេយ្យ»។
លោកប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃចន្ទនេះថា៖ «មូលហេតុនេះហើយបានខ្ញុំមើលឃើញថា ស្ថានភាពនេះមិនមែនជារឿងដែលរដ្ឋាភិបាលត្រូវការអ្នកចូលរួមតាមប្រព័ន្ធសេរីពហុបក្ស តាមការប្រកួតប្រជែងដែលមានភាពស្មើគ្នាទេគឺត្រូវការតែគណបក្សតូចៗណាដែលគ្មានសំឡេងគាំទ្រទាល់តែសោះ ដែលរាប់ថា ជាសេរីពហុបក្សបែបបរិមាណ។ អ៊ីចឹងហើយសម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំមើលឃើញថា វាដូចជាប្រព័ន្ធឯកបក្សដែរ ប៉ុន្តែឯកបក្សជ្រកក្រោមស្លាកពហុបក្ស»។
នាយកប្រតិបត្តិរបស់អង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតមួយឈ្មោះថា និកហ្វិច (NICFEC) លោក សំ គន្ធាមី បង្ហាញការសោកស្តាយចំពោះការដែលតុលាការសម្រេចដកសិទ្ធិនយោបាយរបស់លោក កឹម សុខា ព្រោះលោកចង់ឃើញមានអ្នកនយោបាយជំទាស់ដ៏លេចធ្លោរូបនោះចូលរួមនៅក្នុងការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខនេះ។
លោកថ្លែងថា៖ «វាអត់បែបម៉េចទេ គ្រាន់តែយើងចង់[ឱ្យ]គាត់មានការចូលរួមនយោបាយ ព្រោះគណបក្សភ្លើងទៀនគាត់នៅដំណើរការធម្មតាដដែលទេ តែយើងចង់បានគណបក្ស ឬអ្នកនយោបាយច្រើនចូលរួម វាល្អក្នុងការប្រកួតប្រជែង»។
ទោះជាយ៉ាងណា លោក សំ គន្ធាមី អះអាថា ការសម្រេចរបស់តុលាការនេះក៏មិនអាចធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ដំណើរការបោះឆ្នោតបានដែរ ដោយសារតែការបោះឆ្នោតប្រកបដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ត្រូវមើលលើការរៀបចំ និងសកម្មភាពរបស់គណបក្សនយោបាយ។
គណបក្សភ្លើងទៀន កាលពីថ្ងៃទី៣ ខែមីនា បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយ ដោយបង្ហាញក្តីបារម្ភ និងការសោកស្តាយចំពោះការសម្រេចរបស់តុលាការ ព្រោះថា ការសម្រេចនេះមិនផ្អែកលើភស្តុតាងជាក់លាក់ដើម្បីដាក់បន្ទុក ដែលវាខុសភាពប្រក្រតី។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍ដដែលបញ្ជាក់ក្នុងន័យដើមថា៖ «គណបក្សភ្លើងទៀនសង្ឃឹមថា តុលាការកំពូលនឹងធ្វើការពិចារណាយ៉ាងល្អិតល្អន់ក្នុងរឿងក្តីនេះ ដោយផ្អែកលើភស្តុតាងជាក់លាក់ដើម្បីផ្តល់នូវភាពយុត្តិធម៌ពិតប្រាកដដល់លោក កឹម សុខា»។
លោក ជិន ម៉ាលីន អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ ប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃចន្ទនេះថា ការសម្រេចរបស់តុលាការគឺធ្វើឡើងដោយផ្អែកលើភស្តុតាងជាក់លាក់ និងនីតិវិធីរបស់កម្ពុជា ហើយថា ប្រតិកម្មប្រឆាំងនឹងការសម្រេចក្តីនេះធ្វើឡើងក្រោមហេតុផលនយោបាយ ដែលមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីទិដ្ឋភាពច្បាប់នៅកម្ពុជា។
លោកថ្លែងថា៖ «ក្នុងនេះបានបញ្ជាក់ច្បាស់ហើយពីទិដ្ឋភាពនិងយន្តការនៃការអនុវត្តច្បាប់របស់កម្ពុជា។ អ៊ីចឹងដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យ នីតិរដ្ឋនៅទៅមុខធម្មតា»។
យ៉ាងណាក៏ដោយ សហមេធាវីការពារក្តីលោក កឹម សុខា គឺអ្នកស្រី ម៉េង សុភារី ប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃចន្ទនេះថា ក្រុមមេធាវីនឹងដាក់បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ តែអ្នកស្រីមិនទាន់អាចបញ្ជាក់ពេលវេលាជាក់លាក់នៃការដាក់បណ្តឹងសាទុក្ខនេះទេ ដោយសារមិនទាន់បានទទួលលិខិតសាលក្រមកាត់ទោសលោក កឹម សុខា។
អ្នកស្រីបញ្ជាក់តាមប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនងតេឡេក្រាមថា៖ «ខ្ញុំអាចជម្រាបជូនត្រឹមថា បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍គឺបន្ទាប់ពីយើងបានសាលក្រមពីសាលាដំបូងហើយសិន យកមកអានសិន។ ឥឡូវអត់ទាន់ទទួលបានទេ»។
ដោយឡែក នាយកគ្រប់គ្រងកិច្ចការទូទៅនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ លោក អំ សំអាត ថ្លែងថា ការកាត់ទោសលោក កឹម សុខា ត្រូវបានគេមើលឃើញថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែរំកិលធ្លាក់ចុះមួយកម្រិតទៀត ហើយលោកជំរុញឱ្យមានការដោះលែងសកម្មជនគណបក្សនយោបាយ ជាពិសេសលោក កឹម សុខា។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «វាហាក់បីដូចជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក៏ដូចជាការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនេះកាន់តែដើរថយក្រោយ។ អ៊ីចឹងហើយនៅតែទទូចឱ្យមានការស្តារឡើងវិញនូវលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស»។
គួរបញ្ជាក់ថា សំណុំរឿងរបស់លោក កឹម សុខា ត្រូវបានតំណាងទូតបរទេសមួយចំនួនក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងអង្គការការពារសិទ្ធិមនុស្សក្នុងស្រុក និងក្រៅប្រទេសតាមដានយ៉ាងដិតដល់។ ពួកគេបានសម្តែងការសោកស្តាយ និងបានចាត់ទុកថា ការកាត់ក្តីលើលោក កឹម សុខា គឺជារឿងអយុត្តិធម៌ ហើយបានបង្ហាញក្តីបារម្ភខ្លាចការបោះឆ្នោតជាតិនៅខែកក្កដាខាងមុខនេះធ្វើឡើងដោយអយុត្តិធម៌ និងមិនត្រឹមត្រូវ៕
