សារមន្ទីរនៅប្រទេសអូស្រ្តាលីឈ្មោះ The National Gallery of Australia (NGA) កាលពីពេលថ្មីនេះ បានសម្រេចប្រគល់វត្ថុបុរាណចំនួន ៣ ធ្វើពីសំរឹទ្ធ ដែលត្រូវបានលួចចេញពីប្រទេសកម្ពុជា កាលពីប្រមាណ ៣០ ឆ្នាំមុន។
វត្ថុបុរាណជារូបមនុស្ស មានរចនាបែបចាមចំនួន ៣ ក្នុងទំហំតូចល្មម ប្រវែងមិនលើសពីកន្លះម៉ែត្រ ត្រូវបានជីកយកពីក្នុងឃុំរកាព ៥ ស្រុកត្បូងឃ្មុំ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ កាលពីឆ្នាំ ១៩៩៤។ នេះបើតាមក្រុមស្រាវជ្រាវរបស់កម្ពុជា ដែលកំពុងទាមទារវត្ថុបុរាណរបស់ខ្មែរដែលនាំចេញពីកម្ពុជាទៅលក់នៅក្រៅប្រទេស។
វត្ថុបុរាណទាំង ៣ នោះ មានអាយុកាលតាំងពីសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១០ ហើយមានដើមកំណើតពីអាណាចក្រចម្ប៉ា ដែលកាលនោះគ្របដណ្តប់ប្រទេសវៀតណាម និងផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសកម្ពុជា។
លោក ហាប់ ទូច អគ្គនាយកបច្ចេកទេសនៃក្រសួងវប្បធម៌ ប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃសុក្រនេះថា ការទទួលបានវត្ថុបុរាណត្រឡប់មកវិញគឺដោយសារតែកម្ពុជាមានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ដែលអាចបញ្ជាក់បានថា វត្ថុបុរាណទាំងនេះមានដើមកំណើតមកពីកម្ពុជា។ លោកបន្ថែមថា ការទទួលបានវត្ថុបុរាណដែលបានបាត់បង់នេះ មិនមែនជាលើកទីមួយឡើយ ដោយកម្ពុជាទទួលបានជាបន្តបន្ទាប់ពីប្រទេសផ្សេង ជាពិសេសមកពីសហរដ្ឋអាមេរិក។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «ជាមួយរដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលីគឺជាដំណើរវិវត្តន៍ដែលយើងសហការគ្នាបានល្អ ហើយវាមានអត្ថន័យធំធេងណាស់ចំពោះកម្ពុជា ពីព្រោះនេះជាអត្តសញ្ញាណ ជាព្រលឹងរបស់ដូនតារបស់យើងដែលបានបាត់បង់ហើយ ឥឡូវយើងបានបញ្ជូនត្រឡប់មកវិញ»។
បើតាមអគ្គនាយកបច្ចេកទេសរូបនេះ ការបាត់បង់វត្ថុបុរាណជាច្រើនរបស់កម្ពុជា គឺដោយសារតែសង្គ្រាមកើតមាននៅក្នុងប្រទេសជាហូរហែ ជាពិសេសនៅតំបន់ដាច់ស្រយាលដែលគ្មានការយាមល្បាតរឹងមាំ។ លោកបន្ថែមថា ក្រុមអ្នកជំនាញរបស់កម្ពុជាកំពុងតែព្យាយាមស្វែងរកភស្តុតាង ដើម្បីនាំត្រឡប់វត្ថុបុរាណផ្សេងទៀត ដែលបាត់បង មកកម្ពុជាវិញ។
សារមន្ទីរអូស្ត្រាលីអះអាងថា ខ្លួនបានទិញវត្ថុបុរាណទាំង ៣ ខាងលើ ក្នុងតម្លៃប្រមាណ ១លាន ៥សែនដុល្លារអាមេរិកពីលោក Douglas Latchford អ្នករក្សាទុកវត្ថុបុរាណជនជាតិអង់គ្លេស ដែលបានស្លាប់កាលពីឆ្នាំ ២០២០។ នេះបើយោងតាមសារព័ត៌មានអូស្រ្តាលី ABC News។ សារព័ត៌មានបញ្ជាក់ថា វត្ថុបុរាណទាំង ៣ នោះ ត្រូវបានជីកពីក្នុងខេត្តត្បូងឃ្មុំ កាលពីឆ្នាំ ១៩៩៤ ហើយត្រូវបានលក់ទៅប្រទេសថៃ រហូតធ្លាក់ដល់ដៃរបស់ លោក Douglas Latchford។
កាលពីចុងឆ្នាំ ២០១៩ លោក Douglas Latchford ត្រូវបានចោទប្រកាន់ដោយរដ្ឋអាជ្ញាអាមេរិកថា«រត់ពន្ធវត្ថុបុរាណ» ដែលត្រូវបានគេលួចចេញពីប្រទេសកម្ពុជា និងការសម្រួលឱ្យវត្ថុបុរាណនោះងាយស្រួលលក់នៅលើទីផ្សារវត្ថុសិល្បៈអន្តរជាតិ ដោយសារលោកបានជួយលាក់បាំងប្រវត្តិបាត់បង់វត្ថុទាំងនោះតាមរយៈការចេញឯកសារក្លែងក្លាយ។ នេះបើតាមសេចក្តីរាយការណ៍របស់សារព័ត៌មាន The New York Times (ញូវយ៉កថែមស៍) កាលពីកន្លងទៅ។
លោក Douglas Latchford ដែលមានសញ្ជាតិថៃ និងអង់គ្លេស ត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទធ្វើជា «បណ្តាញ» អស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍សម្រាប់វត្ថុបុរាណកម្ពុជា ដែលត្រូវបានគេលួចជីកដោយខុសច្បាប់ពីប្រាសាទបុរាណនៅក្នុងព្រៃក្នុងអំឡុងពេលប្រទេសកម្ពុជាជួបសង្គ្រាមស៊ីវិល ដែលបានចាប់ផ្តើមតាំងពីពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៦០។
អ្នកស្រី Nawapan Kriangsakដែលជាកូនស្រីរបស់ លោក Douglas Latchford បានសន្យាថានឹងប្រគល់វត្ថុបុរាណរបស់ខ្មែរដែលឪពុករបស់អ្នកស្រីបានគ្រប់គ្រង មកកម្ពុជាវិញ។
លោក ធុយ ចាន់ធួន អ្នកស្រាវជ្រាវវត្ថុបុរាណកម្ពុជាជិត ៣០ ឆ្នាំមកហើយ ប្រាប់វីអូអេថា វត្ថុបុរាណខ្មែរភាគច្រើនបានបាត់បង់ ក្នុងពេលប្រទេសមានសង្គ្រាម ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យអ្នកឆ្លៀតឱកាសនាំយកទៅប្រទេសរបស់ពួកគេ។ លោកបន្ថែមថា ប្រទេសថៃគឺជាទីផ្សារនាំចេញវត្ថុបុរាណទាំងនោះ ធំជាងគេនៅអាស៊ី។
លោកថ្លែងថា៖ «ឈ្មួញយើងដឹងហើយទីផ្សារធំរបស់អាស៊ីហ្នឹងគឺនៅប្រទេសថៃ គឺនៅទីក្រុងបាងកក។ អ៊ីចឹងហើយវត្ថុខ្មែរជាច្រើនគេលួចទៅដាក់នៅក្នុងទីក្រុងបាងកក អ៊ីចឹងជាទីផ្សារដ៏ធំមួយរបស់ខ្មែរនេះជាដំណាក់កាលទី ២ នៃការបាត់បង់វត្ថុបុរាណរបស់់ខ្មែរ»។
លោកបន្ថែមថា៖ «ការទាមទារលុះត្រាតែយើងដឹងថាគេលួច ដូចជាយើងដឹងថាយើងមានអាំងមុខទែរ (Inventory) ទើបយើងទារថារបស់យើងបានអ៊ីចឹងហាស។ ចុះនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមយើងអត់បានចុះអាំងមុខទែរយើងដឹងថានៅកន្លែងហ្នឹង ប៉ុន្តែយើងអត់ដឹងថាកម្ពស់ប៉ុន្មាន ទម្ងន់ប៉ុន្មាន ធ្វើពីស្អីផង។ អ៊ីចឹងហើយយើងអាចទាមទារយ៉ាងម៉េចកើត។ អ៊ីចឹងអាហ្នឹងជាផលវិបាករបស់យើង»។
គួរបញ្ជាក់ថា កាលពីកន្លងទៅ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកក៏បាននាំវត្ថុបុរាណដែលលាក់ទុកនៅអាមេរិកមកកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់ផងដែរ៕
