ជាង២៥ឆ្នាំក្រោយការបញ្ចប់ការដឹកនាំប្រទេសតាមរបបនយោបាយកុម្មុយនិស្ត រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នត្រូវក្រុមអ្នកវិភាគសង្កេតឃើញថា បានព្យាយាមទាញប្រទេសខ្លួនឲ្យវិលទៅរករបបនយោបាយកុម្មុយនិស្ត ដែលមិនផ្ដល់តម្លៃដល់ការបញ្ចេញមតិ។
ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវសង្គមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានមើលឃើញពីដំណើរដើរថយក្រោយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរនៃការអនុវត្តនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា នៅគ្រាដែលគ្រឹះស្ថានអប់កម្រិតឧត្ដមសិក្សាមួយចំនួនបានហាមឃាត់មិនឲ្យមានសកម្មភាពនយោបាយ។
ពួកគេថ្លែងថា ការរឹតត្បិតនេះកំពុងតែទាញប្រទេសកម្ពុជាឲ្យត្រឡប់ទៅរបបកុម្មុយនិស្តដែលអនុវត្តនៅកម្ពុជាក្នុងទសវត្សរ៍១៩៨០ ហើយការរឹតត្បិតនេះនឹងធ្វើឲ្យពលរដ្ឋកម្ពុជាបញ្ឈប់ការឃ្លាំមើលសកម្មភាពទុច្ចរិតរបស់មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន ដែលសម្ងំសន្សំប្រមូលទ្រព្យសម្បត្តិ ដោយការប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ។
លោក ហេង ស៊្រាង អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវសង្គម បានប្រាប់ VOA កាលពីខែមិថុនាថា អ្នកនយោបាយគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសមានការបារម្ភថា ការគាំទ្ររបស់ខ្លួនធ្លាក់ចុះ ដោយសារតែការបណ្ដោយឲ្យមានការពិភាក្សាគ្នាអំពីរឿងនយោបាយនៅតាមគ្រឹះស្ថានអប់រំដោយសេរី ទើបអ្នកនយោបាយគណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសប្រឹងធ្វើគ្រប់បែបយ៉ាងរារាំងសិស្សនិស្សិតមិនឲ្យផ្តោតអារម្មណ៍លើរឿងនយោបាយ ឬធ្វើសកម្មភាពនយោបាយ។
លោកថ្លែងថា អ្នកនយោបាយគណបក្សកាន់អំណាចត្រូវធ្វើការវិភាគលើចំណុចខ្សោយរបស់ខ្លួនក្នុងការធ្វើនយោបាយ ដែលមិនបានទាញសំឡេងគាំទ្រច្រើន តែបែរជាបានធ្វើឲ្យបាត់បង់សំឡេងគាំទ្រខ្លួនទៅគណបក្សប្រឆាំងវិញ។
«សំខាន់បំផុតចំពោះខ្ញុំគឺគណបក្សគ្រប់គ្រងអំណាចហ្នឹង គាត់គួរតែគិតថា តើហេតុអ្វីបានជាប្រជាពលរដ្ឋច្រើនទៅៗ បោះឆ្នោតប្រឆាំងនឹងខ្លួន ហើយទីពីរហេតុអី បានជាពេលមានបញ្ហាសំខាន់ៗ ប្រជាពលរដ្ឋហ្នឹង គេមិនសូវឲ្យគណបក្ស អាជ្ញាធររបស់ខ្លួនឯងនៅក្នុងមូលដ្ឋាន ជួយដោះស្រាយបញ្ហាទេ បែរទៅប្ដឹងសង្គមស៊ីវិល ឬក៏ស្វះស្វែងរកមធ្យោបាយពីអង្គការអន្តរជាតិផ្សេងៗ។ អញ្ចឹងវាប្រហែលមានបញ្ហាអីសំខាន់ហើយ»។
ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡានៃរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០១៥ បានចេញសេចក្តីណែនាំស្តីពីការទប់ស្កាត់សកម្មភាព ឬការឃោសនានយោបាយនៅតាមគ្រឹះស្ថានសិក្សាសាធារណៈ និងគ្រឹះស្ថានសិក្សាឯកជន។ សេចក្តីណែនាំនោះបានបញ្ជាក់ពីទោសទណ្ឌ ប្រសិនមានការធ្វើសកម្មភាពនយោបាយដោយគ្មានការអនុញ្ញាតពីក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា។ នៅក្នុងផ្នែកខ្លះនៃសេចក្តីណែនាំដដែលនោះបានឲ្យដឹងថា៖
«គ្រប់សកម្មភាពនយោបាយ ឬការឃោសនានយោបាយឲ្យគណបក្សនយោបាយណាមួយនៅក្នុងស្ថាប័នអប់រំ ឬគ្រឹះស្ថានសិក្សាដែលផ្ទុយនឹងមាត្រា៣៤នៃច្បាប់នេះ ត្រូវទទួលពិន័យអន្តរការណ៍ជាប្រាក់ចំនួន១លានរៀល (ឬប្រមាណជា២៥០ដុល្លារ)ទៅ៥លានរៀល (ឬប្រមាណជា១.២៥០ដុល្លារ)។ ...ចំពោះនីតិបុគ្គលត្រូវទទួលពិន័យអន្តរការណ៍ជាប្រាក់ពី ១០ លានរៀល (ឬ ប្រមាណជា២.៥០០ដុល្លារ) ទៅ២០លានរៀល (ឬប្រមាណជា៥.០០០ដុល្លារ)»។
សេចក្តីណែនាំដដែលនេះបានឲ្យដឹងថា កន្លងមកក្រសួងអប់រំបានសង្កើតឃើញថា នៅតាមគ្រឹះស្ថានសិក្សាទាំងសាធារណៈ ទាំងឯកជន មានសមាគម អង្គការ បុគ្គលិកអប់រំ និងគ្រូបង្រៀនជាប់កិច្ចសន្យាមួយចំនួនបានធ្វើសកម្មភាពមិនប្រក្រតី ដោយបានធ្វើការផ្សព្វផ្សាយបោះឆ្នោតជ្រើសរើសថ្នាក់ដឹកនាំរបស់សមាគម អង្គការទាំងនោះ និងឃោសនាបំផុសគំនិតឲ្យបុគ្គលិកអប់រំចូលរួមសកម្មភាពជាមួយខ្លួន។
សមាគម អង្គការខ្លះបានបង្កើតឲ្យមានជាសាខានៅតាមគ្រឹះស្ថានសិក្សា ទាំងសាធារណៈ ទាំងឯកជន ព្រមទាំងធ្វើសកម្មភាពជ្រៀតជ្រែកការងារអប់រំថែមទៀតផង។ សកម្មភាពទាំងនេះបានធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់សណ្តាប់ធ្នាប់ក្នុងគ្រឹះស្ថានសិក្សាដែលផ្ទុយនឹងគោលការណ៍អព្យាក្រិត្យភាពរបស់គ្រឹះស្ថានសិក្សា ជាពិសេសផ្ទុយពីច្បាប់ស្តីពីការអប់រំ។
លើសពីនេះទៅទៀត នៅគ្រាដែលស្ថានភាពនយោបាយកំពុងតានតឹងនេះ គ្រឹះស្ថានអប់រំមួយចំនួនក៏ត្រូវគេដឹងថា បានហាមមិនឲ្យមានការចោទសួរសំណួរពាក់ព័ន្ធនយោបាយនៅក្នុងកម្មវិធីជួបជុំក្រុមនិស្សិត និងមន្ត្រីរបស់រដ្ឋាភិបាលផងដែរ។
ការរឹតបន្តឹងនេះត្រូវក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍នយោបាយឲ្យដឹងថា បានកើតឡើង បន្ទាប់ពីវប្បធម៌សន្ទនានៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជួបការប្រេះស្រាំ និងស្របពេលដែលរដ្ឋាភិបាលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមានការព្រួយបារម្ភជ្រុលហួសហេតុអំពីការផ្ទុះឡើងនៃបដិវត្តន៍ពណ៌។
និស្សិតម្នាក់ឈ្មោះគង់ រ៉ៃយ៉ាត្រូវបានតុលាការក្រុងភ្នំពេញសម្រេចដាក់គុករយៈពេល១៨ខែកាលពីខែមីនាកន្លងទៅ ក្រោយពេលនិស្សិតរូបនេះសរសេរអំពីការចង់ធ្វើបដិវត្តន៍ពណ៌ដើម្បី «ការផ្លាស់ប្ដូរសម្រាប់សង្គមខ្មែរ»។
លោកកែម ឡី អ្នកវិភាគសង្គម បានប្រាប់ VOA ថា ការបន្តរារាំងមិនឲ្យនិយាយរឿងនយោបាយនៅតាមគ្រឹះស្ថានអប់រំ បានទាញដំណើរការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឲ្យដើរថយក្រោយ។
លោកថ្លែងថា ការណ៍នេះនឹងផ្ដល់ប្រយោជន៍ដល់ក្រុមអ្នកនយោបាយ ដែលមានចិត្តលោភលន់ បន្តការកសាងទ្រព្យរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរបានត្រឹមតែចាកចោលស្រុក សម្រុកទៅធ្វើការនៅបរទេស។
«ប៉ុន្តែប្រជាពលរដ្ឋហ្នឹងគឺចំណាកស្រុកច្រើនទៅ ក្រក៏ច្រើនទៅ បញ្ហាចោរលួច ចោរប្លន់ ចោរគាស់ផ្ទះ ឃាតកម្ម គ្រឿងញៀនអីក៏ច្រើនទៅ។ អញ្ចឹងវឹកវរនៅក្នុងសង្គមដូចបច្ចុប្បន្នអញ្ចឹង»។
លោកឲ្យដឹងបន្ថែមថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានហាមឃាត់មិនឲ្យមនុស្ស ដែលមិនស្របតាមគោលនយោបាយរបស់ខ្លួន ធ្វើសកម្មភាពនយោបាយនៅគ្រឹះស្ថានអប់រំទេ តែសកម្មជនគណបក្សនេះបានធ្វើការយ៉ាងផុសផុលក្នុងការកៀងគរមនុស្សម្នារឲ្យមកគាំទ្រខ្លួន នៅតាមគ្រឹះស្ថានអប់រំទៅវិញ។
«បើសិនជាយើងជ្រុលថា បិទទាល់តែយើងបិទទាំងអស់គ្នា រឿងនៅក្នុងសាលារៀន នៅក្នុងអីហ្នឹង។ ...រដ្ឋមន្ត្រីរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាហ្នឹងកុំយកវេទិកាហ្នឹងទៅនិយាយរឿងនយោបាយដែរ នៅក្នុងសាលារៀន ហើយយើងកុំចូលរួមបង្កើតសមាជិកគណបក្ស ជានិស្សិតៗហ្នឹង ជាសមាជិករបស់គណបក្សនៅក្នុងសាលារៀន។ កុំឲ្យមានបណ្តាញគណបក្សនៅក្នុងសាលារៀន។ អាហ្នឹងបានវាត្រូវស្មើភាពគ្នា»។
ទោះណាជាមានការរិះគន់ពីក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវ និងអ្នកវិភាគសង្គមអំពីការគាបសង្កត់សិទ្ធិធ្វើនយោបាយនៅគ្រឹះស្ថានអប់រំយ៉ាងនេះក្តី លោកសុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានថ្លែងការពាររដ្ឋាភិបាលថា មិនបានរំលោភលើសិទ្ធិពលរដ្ឋក្នុងការប្រើសិទ្ធិនយោបាយនោះទេ។
«អាហ្នឹងរឿង រឿងលោកគ្រូទាល់តែខ្លួនគាត់។ គាត់យល់ឃើញយ៉ាងម៉េច ដូចជាគាត់ចង់ប្រមូលផ្គុំសតិអារម្មណ៍កូនសិស្ស គាត់ឲ្យប្រមូលទៅរៀនតាមចំណេះវិជ្ជា ដែលមានក្នុងក្របខណ្ឌកម្មវិធីសិក្សា។ បើសិនណាជាកូនសិស្សមកនិយាយរឿងនយោបាយ វាខុសពីកម្មវិធីសិក្សារបស់គាត់ អាហ្នឹងគាត់ម៉េចនឹងអនុញ្ញាត»។
លោកបញ្ជាក់ថា គណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសពុំមានបំណងដឹកនាំប្រទេសដោយខ្លួនឯង ដោយមិនឲ្យមានសំឡេងពីក្រុមអ្នកនយោបាយជំទាស់ ដូចដែលប្រទេសកុម្មុយនិស្តបានធ្វើនោះដែរ។
«វាមិនមែនមួយបក្សទេ អាហ្នឹង! សភាមានពីរបក្ស បើគាត់មិនចូល អាហ្នឹងរឿងគាត់តើ? ពីព្រោះគាត់ចូលស្បថ ចូលកាន់តំណែងតាំងពីខែ៥ ខែ៦ ខែ៧ ខែ៨ ឆ្នាំ២០១៤មក។ ពេលដែលប្រជុំហ្នឹងគឺថា សម្ដេចប្រធានសភាតែងតែអញ្ជើញគ្រប់តំណាងរាស្ត្រទាំងអស់ឲ្យចូលរួម។ បើគាត់មិនចូលរួម អាហ្នឹងបានសេចក្ដីថា សិស្សរត់ចោលសាលាទេ មិនមែនសាលាបិទទ្វារមិនឲ្យគាត់ចូលទេ»។
ឆ្លើយតបទៅនឹងការលើកឡើងអំពីការកសាងសមាជិកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅតាមគ្រឹះស្ថានអប់រំ លោកសុខ ឥសាន អ្នកតំណាងរាស្ត្រគណបក្សកាន់អំណាច បានពន្យល់ថា៖
«កុំឲ្យគាត់និយាយ បើឃើញគេធ្វើខុសច្បាប់ ឲ្យគាត់ប្តឹងទៅ! អាហ្នឹងវាមានតែផ្លូវហ្នឹងទេ។ បើដើរនិយាយទេ អាហ្នឹងគឺថា វាផ្សែងក្នុងផ្សែង ក្នុងពពកអញ្ចឹង អាហ្នឹងយកជាការមិនបានទេ។ យើងចាត់ទុកជាការឃោសនាមួលបង្កាច់។ អញ្ចឹងទេ បើគាត់មានភស្តុតាងច្បាស់លាស់ ឲ្យគាត់ប្តឹងទៅ»។
ជាមួយគ្នានេះដែរ លោកសុខ ទូច សាកលវិទ្យាធិការនៃសាកលវិទ្យាល័យខេមរៈ បានមានប្រសាសន៍ថា គ្រឹះស្ថានឧត្ដមសិក្សារបស់លោកមិនបានហាមមិនឲ្យនិស្សិតនិយាយពីនយោបាយនោះទេ។
លោកបញ្ជាក់បន្ថែមថា ប្រសិនបើមិនឲ្យនិយាយពីរឿងនយោបាយ កម្ពុជាមិនចាំបាច់មានការបោះឆ្នោតរើសតំណាងរាស្ត្រនោះឡើយ។
«អានេះ ជាសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ។ វាមិនអាចមិនឲ្យនិយាយបញ្ហានយោបាយទេ។ មិនឲ្យនិយាយនយោបាយ កុំបោះឆ្នោតទៅ។ បើយើងបោះឆ្នោត យើងត្រូវតែមានហើយនយោបាយ។ គណបក្សនេះមានគោលនយោបាយម៉េច មានវប្បធម៌អាម៉េច អីម៉េច។ យើងវាអត់អាចទៅបាន [អញ្ចឹង] ទេ»។
ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវគេដឹងថា បានដើរចាកចេញពីរបបកុម្មុយនិស្ត បន្ទាប់ពីទទួលបានការជួយជ្រោមជ្រែងពីប្រទេសដែលភាគច្រើនកាន់យករបបប្រជាធិបតេយ្យ ក្នុងការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនាទីក្រុងប៉ារីសកាលពីឆ្នាំ១៩៩១។
ក៏ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្នត្រូវអ្នកវិភាគនយោបាយពណ៌នាថា បានបង្ខិតខ្លួនទៅកៀកនឹងប្រទេសចិនកុម្មុយនិស្ត និងមិនសូវមានភាពស្និទ្ធស្នាលជាមួយបស្ចិមប្រទេស ដែលផ្ដល់តម្លៃដល់សិទ្ធិក្នុងការនិយាយស្តីនោះឡើយ៕
