លោក កឹម សុខា មេដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានបង្ហាញខ្លួនជាសាធារណៈលើកដំបូងនៅតុលាការក្រុងភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ឆ្នាំ២០២០។
ការបង្ហាញខ្លួនរបស់លោកនៅតុលាការ កើតមានពីរឆ្នាំ ក្រោយការចាប់ឃុំខ្លួនលោកកាលពីឆ្នាំ២០១៧។
លោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលត្រូវតុលាការរំលាយមុនការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៨ ត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទរួមគំនិតជាមួយបរទេស ក្នុងគម្រោងមួយដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ហៅថា«ការប៉ុនប៉ងផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល» ដោយមានសហរដ្ឋអាមេរិកនៅពីក្រោយ។ ទាំងលោក កឹម សុខា និងសហរដ្ឋអាមេរិក បានបដិសេធការចោទប្រកាន់នេះ។
សវនាការដំបូងពីរថ្ងៃរបស់លោកបានបញ្ចប់ទៅកាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ហើយនឹងបន្តទៀត នៅថ្ងៃទី២២ ខែមករា ដោយសវនាការនេះត្រូវរំពឹងទុកថា នឹងធ្វើឡើងយ៉ាងហោចណាស់បីខែ។
ក្រុមមន្ត្រីការទូត ក្រុមអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សក្នុងស្រុក និងក្រៅប្រទេស បន្ទាប់ពីការចាប់ផ្តើម និងបិទបញ្ចប់ជុំទីមួយសវនាការរបស់លោក កឹម សុខា បាននិយាយថាដំណើរការក្តីនេះមិនមានគុណភាព កើតឡើងដោយសារហេតុផលនយោបាយនិងបង្ហាញពីការប្រើប្រាស់អំណាចតុលាការមិនត្រឹមត្រូវក្នុងគោលបំណងកាច់បំបាក់សំឡេងប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល។
កាលពីថ្ងៃសុក្រសប្តាហ៍មុន ក្រុមអ្នកជំនាញបីនាក់ ដែលរួមមានលោកស្រី សាស្ត្រាចារ្យ រ៉ូណា ស្មីត (Ms Rhona Smith) អ្នករាយការណ៍ពិសេសស្តីពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា លោក ដាវីដ កាយ៉េ (Mr. David Kaye) អ្នករាយការណ៍ពិសេសស្តីពីការលើកស្ទួយ និងការពារសិទ្ធិសេរីភាពនៃគំនិតនិងការបញ្ចេញមតិ និងលោកឌីហ្គោ កាសៀ-សាយយាន (Mr. Diego García-Sayán) អ្នករាយការណ៍ពិសេសស្តីពីឯករាជ្យភាពរបស់ចៅក្រម និងមេធាវី បានថ្លែងដោយសង្កត់ធ្ងន់ក្នុងសេចក្តីប្រកាសមួយថា៖
«ដំណើរការទាំងមូលនៃការចាប់ខ្លួន និងការឃុំខ្លួនរបស់លោក កឹម សុខា គឺមិនមានគុណភាពអាចទទួលយកបាន ដោយមានភាពមិនប្រក្រតី និងការមិនគិតគូរយ៉ាងច្បាស់ពីច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិនិងច្បាប់កម្ពុជា»។
ពួកក្រុមអ្នកជំនាញបានអះអាងថា ពួកគេមានហេតុផលរឹងមាំអាចជឿថាការចោទប្រកាន់ពីបទក្បត់ជាតិប្រឆាំងនឹងលោក សុខា គឺជា«ហេតុផលនយោបាយ» ហើយការចោទប្រកាន់នេះវាក៏ជាផ្នែកនៃលំនាំមួយកាន់តែធំជាងនេះនៃ«ការប្រើប្រាស់ច្បាប់មិនត្រឹមត្រូវ» ដើម្បីដាក់គោលដៅទៅលើ«គូប្រជែងនយោបាយ និងអ្នករិះគន់រដ្ឋាភិបាល»។
ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលស្ថានការណ៍ប្រទេសកម្ពុជាក៏បានមើលឃើញថា ការកាត់ក្តីលោកកឹម សុខា មានចរិតនយោបាយ ហើយ វាបង្ហាញពលរដ្ឋក្នុងប្រទេសកម្ពុជាឲ្យឃើញពីការរង្គោះរង្គើនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជានិងការមិនរុញរារបស់គណបក្សកាន់អំណាចក្នុងការវាយបំបែកសំឡេងក្រុមប្រឆាំងបន្ថែមទៀត។
លោក អៀ សុផល សាស្រា្តចារ្យផ្នែកការទូត និងកិច្ចការអន្តរជាតិនៅមហាវិទ្យាល័យ Occidental ទីក្រុង Los Angeles រដ្ឋ California សហរដ្ឋអាមេរិកយល់ថា ការកាត់ក្តីលោក កឹម សុខា គឺជាឈុតឆាកដែលសំដែងដើម្បីទាញយកប្រយោជន៍នយោបាយរបស់គណបក្សកាន់អំណាច។
លោកបានសរសេក្នុងសារអេឡិចត្រូនិក ឬ Email ក្នុងន័យដើមថា៖
«ការកាត់ក្តីនេះ មានន័យថា ការធ្វើបាបលើបុរសរូបនេះម្តងហើយម្តងទៀត ដោយគ្មានហេតុផលអ្វីក្រៅតែពីផលប្រយោជន៍នយោបាយរបស់បក្សកាន់អំណាច និងការដឹកនាំរបស់ខ្លួន។ វាមានន័យទៀតថា ការបំផ្លាញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានបន្ត តែកុំបារម្ភលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យអាចងើបមកវិញជាថ្មីបាន។ ប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសដែលធ្លាប់រងការឈឺចាប់ពីរបបខ្មែរក្រហម។ ប្រទេសនេះក៏អាចបន្តដំណើរខ្លួនតាមរយៈល្បិចបោកបញ្ឆោតសព្វថ្ងៃនេះ»។
នៅពេលដែលតុលាការបើកសវនាការកាត់ក្តីលោក កឹម សុខា កាលពីសប្តាហ៍មុន ទាំងរដ្ឋាភិបាលនិងតុលាការរងការរិះគន់ផ្ទួនៗ បន្ទាប់ពីមានការរារាំងមិនឲ្យអ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យ និងក្រុមអង្គការសិទ្ធិមនុស្សឃ្លំាមើលដំណើរការកាត់ក្តី ដោយយកលេសថា បន្ទប់តុលាការពេញទៅដោយតំណាងស្ថានទូត។ របាយការណ៍ជាច្រើនដែលផ្តល់ដោយអ្នកនៅក្នុងបន្ទប់សវនាការ បានបង្ហាញថា មានកៅអីនៅទំនេរជាច្រើន ក្នុងអំឡុងពេលសវនាការ។
ចំណែកក្រុមមេធាវីទាំងពីរក្រុមរបស់លោកកឹម សុខា និងភាគីរដ្ឋាភិបាល ត្រូវគេរាយការណ៍ថាបានដេញដោលគ្នាខ្លាំងទៅលើ ភស្តុតាងវីដេអូមួយ ដែលបង្ហាញពីការថ្លែងរបស់លោកនៅឆ្នាំ២០១៣នៅក្នុងប្រទេសអូស្ត្រាលីអំពីយុទ្ធសាស្ត្ររបស់លោកដើម្បីប្រជែងជាមួយដៃគូនយោបាយ។ វីដេអូនេះជាដើមចមនៃការចាប់ខ្លួនលោក កឹម សុខា កាលពីថ្ងៃទី៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧។
ក្រុមមេធាវីបានប្រកែកគ្នា ពាក់ព័ន្ធនឹងផ្នែកមួយនៃវីដេអូនោះ ដែលមានរយៈពេលជាង២នាទីដែលមានការកាត់ជាកង់ៗ និងដំណាក់កាលនៃរឿងរ៉ាវដែលកើតឡើងមុនច្បាប់សន្ទិដ្ឋិភាពត្រូវប្រកាសឲ្យប្រើ ហើយនឹងដំណើរការនីតិវិធីមួយចំនួនទៀត។
លោក Sebastian Strangio អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ «ប្រទេសកម្ពុជារបស់លោក ហ៊ុន សែន»ហើយដែលបន្តតាមដានស្ថានភាពនយោបាយរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានប្រាប់ VOA តាមសារអេឡិចត្រូនិក Email ក្នុងន័យដើមថា៖
«ច្បាស់ណាស់គណបក្សកាន់អំណាច មានការបារម្ភអំពីសក្តានុពលរបស់លោកកឹម សុខា ដើម្បីកៀរគរ សំឡេងប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងអំណាចរបស់ខ្លួន»។
លោកបានបន្ថែមថា មិនមានសញ្ញាបង្ហាញថា ប្រជាប្រិយភាពលោក កឹម សុខា សាបរលាបនោះទេ ចាប់តាំងពីការចាប់ខ្លួនលោកក្នុងឆ្នាំ២០១៧ ហើយជាការណ៍ពិត ប្រជាប្រិយភាពរបស់លោកអាចកើនឡើងនៅក្នុងបរិយាកាសនៃការខកចិត្ត ដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់បក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានធ្វើឲ្យមានការរឹតត្បឹតលំហនយោបាយនាពេលថ្មីៗនេះ។
លោកបានបន្តថា៖ «ប្រសិនបើផ្តល់សេរីភាពពេញលេញនោះ លោក កឹម សុខា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលអាចស្តាថាមពលខ្លួនវិញបាននោះ អាចបង្កការគំរាមកំហែងដល់រដ្ឋាភិបាលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅក្នុងការបោះឆ្នោតខាងមុខក្នុងឆ្នាំ២០២៣»។
នៅមុនការកាត់ក្តីលោកកឹម សុខា សហភាពអឺរ៉ុបបានផ្តួចផ្តើមឲ្យមានការដកប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ EBAជាបណ្តោះអាសន្នពីកម្ពុជា ដោយសារតែការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សជាប្រព័ន្ធអស់ជាច្រើនឆ្នាំមកនេះ ដែលរួមមានការបង្ក្រាបលើគណបក្សនយោបាយ ការកៀបសង្កត់លើអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ។
ការសម្រេចជាចុងក្រោយរបស់ EU ថាត្រូវព្យួរ EBA ឬយ៉ាងណា នឹងធ្វើឡើងនៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០ ដែលនឹងប៉ះពាល់ដល់វិស័យកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់នៅកម្ពុជា។វិស័យនេះផ្តល់ការងារដល់កម្មករដែលភាគច្រើនជាស្ត្រីជាង៧សែននាក់ដោយផ្ទាល់ និងច្រើនជាងមួយលាននាក់ដោយប្រយោល។
លោក Sebastian Strangio ដែលជាអ្នកតាមដានស្ថានភាពនយោបាយអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយរូបផងនោះ បានអះអាងថា ដូចជាអ្នកទោសនយោបាយជាច្រើនកាលពីអតីតកាលនោះដែរ រដ្ឋាភិបាលកំពុងប្រើប្រាស់លោក កឹម សុខា ជាឧបរកណ៍តថ្លៃដើម្បីចំណេញនយោបាយជាមួយប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យនៅលោកខាងលិច។
លោកSebastianបានសរសេរក្នុងន័យដើមថា៖ «ការកំណត់ពេលកាត់ក្តីមួយខែមុនការសម្រេចរបស់សហភាពអឺរ៉ុប ដែលនឹងសម្រេចថា តើត្រូវព្យួរកម្ពុជាពីការកម្មវិធី EBA គឺមិនមែនជារឿងគាប់ជួនពេលគ្នានោះទេ។ ផ្អែកលើហេតុការណ៍ដែលបានកើតឡើងកន្លងមកនោះ រដ្ឋាភិបាលប្រហែលជាសង្ឃឹមថា នឹងប្រើប្រាស់សវនាការនេះ ជាឱកាសមួយដើម្បីសម្រួលឲ្យមានការវិលត្រឡប់យ៉ាងរលូនមួយរបស់លោកកឹម សុខាទៅរកជីវិតនយោបាយវិញ [បើទោះបីលោកត្រូវបានរកឃើញថា មានទោសក៏ដោយចុះ] ដើម្បីជាថ្នូរនឹងការបន្តនៃបុព្ធសិទ្ធិEBA»។
លោក អៀ សុផល សាស្រា្តចារ្យផ្នែកការទូត និងកិច្ចការអន្តរជាតិនៅមហាវិទ្យាល័យ Occidental ទីក្រុង Los Angeles រដ្ឋ California កត់សម្គាល់ថា ប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ EBA នឹងបាត់បង់ប្រសិនបើលោកកឹម សុខាត្រូវគេរកឃើញថា មានទោសនោះ។
លោកបានសរសេរតាមសារអេឡិចត្រូនិកEmailក្នុងន័យដើមថា៖«ប្រសិនបើគាត់ត្រូវរកឃើញថា មានទោសនោះ បន្ទាប់មកត្រូវថើបEBA រួចនិយាយថាលាហើយ»។
លោកជឿថា ការសម្របសម្រួលដែលអាចធ្វើទៅបាននោះគឺការទម្លាក់ចោលបទចោទប្រកាន់ ដែលជា«សេណារីយោល្អបំផុត» ហើយបើអាចត្រូវរួសរាន់បញ្ចប់រឿងនេះ ឬក៏ជម្រើសប្រសើរជាងនោះគឺ ការរកឃើញថា លោកកឹម សុខា មានទោសពីបទចោទប្រកាន់មិនសូវធំដុំដែលនឹងមានន័យថា គ្មានការឃុំខ្លួន ឬក៏លោកកឹម សុខា បានប្រើពេលក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំងគ្រប់គ្រាន់ទៅហើយសម្រាប់បទល្មើសនោះ។
លោកបានបន្ថែមក្នុងន័យដើមថា៖«សេណារីយោចុងក្រោយនោះ គឺការកាត់ឲ្យមានទោស ប៉ុន្តែបន្ទាប់មកនោះ គឺត្រូវមានការលើកលែងទោសភ្លាមៗ។ អ្នករាល់គ្នា នឹងមិនបាក់មុខទេ ប៉ុន្តែបក្សប្រឆាំងនៅតែត្រូវបានគេបំផ្លាញ។ ប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ EBA បន្ទាប់មកគ្រាន់តែត្រូវបានសង្គ្រោះតាមទ្រឹស្តីប៉ុណ្ណោះ»។
លោក ជិន ម៉ាលីន មន្ត្រីនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌បានប្រាប់ VOA កាលថ្ងៃច័ន្ទ ទី២០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២០ថា ការអធិប្បាយ ឬក៏ទស្សនៈយល់ឃើញណាមួយនោះ នឹងមិនបង្អាក់ដំណើរការកាត់ក្តីលោកកឹម សុខានោះទេ។
«បាទអាហ្នឹងជាការយល់ឃើញទៅតាមនិន្នាការនយោបាយរបស់គាត់ តែសំខាន់គឺ តុលាការបានដំណើការនីតិវិធីរបស់ខ្លួនទៅតាមផ្លូវច្បាប់ត្រឹមត្រូវដែលមានជាធរមាន»។
លោកបន្ថែមទៀតថា រដ្ឋាភិបាលក៏បន្តពិភាក្សាជាមួយភាគីសហភាពអឺរ៉ុប អំពីប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធEBAផងដែរ។
«រឿង EBA ហ្នឹងជារឿងមួយផ្សឹងដោយឡែកមួយទៀត ដែលរដ្ឋាភិបាលកំពុងធ្វើការចរចាជាមួយសហគមន៍អឺរ៉ុបបាទ»។
ដោយឡែក នៅជុំវិញសំណុំរឿងក្បត់ជាតិដ៏រស៊ើបរបស់លោកកឹម សុខាក្រុមមេធាវីរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា លោកមេធាវី គី តិច បាននិយាយថា មានអង្គការនិងប្រទេសចំនួន៩ ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងរឿងនេះ។ លោកបានស្នើសុំឲ្យតុលាការតាំងជា«អក្សរកាត់» ដោយមិនប្រើឈ្មោះប្រទេសទាំងនោះ ក្នុងគោលបំណងរក្សាទំនាក់ទំនងល្អជាមួយបរទេស។ ប្រទេសទាំង៩នោះរួមមានឥណ្ឌូណេស៊ី យូហ្គោស្លាវី ស៊ែប៊ី អូស្ត្រាលី សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា សហភាពអឺរ៉ុប តៃវ៉ាន់ និងឥណ្ឌា។
ព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីសុវត្ថិ ធម្មិកោ អតីតលេខាផ្ទាល់របស់ព្រះបរមរតនកោដ្ឋព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ និងអតីតមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មានព្រះបន្ទូលថា ការបញ្ចេញឈ្មោះប្រទេសទាំងប្រាំបួន ហាក់ដូចជាមានភាពមិនច្បាស់លាស់។
«ព្រោះចង់មិនចង់ តែយើងចោទលោកប្រធានកឹម សុខា ឃុបឃឹតជាមួយគេ បានន័យថា គេឃុបឃិតជាមួយប្រធានកឹម សុខាដែរ។ ដូច្នេះគេត្រូវតែការពារក្តីរបស់គេដែរ ហើយរហូតមកដល់ថ្ងៃនេះ គឺគេអត់ទាន់បានបញ្ចេញឈ្មោះ ម្ល៉ោះហើយ រឿងទាំងអស់ហ្នឹងគឺ តាមការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំវាលេងសើច ខ្លាំងឡើងៗ ហើយ»។
មេធាវីការពារក្តីឲ្យរដ្ឋាភិបាលលោក គី តិច បានប្រាប់ក្រុមអ្នកកាសែតនៅក្រៅសវនាការថា លោកមានភស្តុតាងជាច្រើន ដែលអាច«ដឹកគូថឡានតែម្តង» ដើម្បីគាំទ្របទចោទប្រកាន់ប្រឆាំងនឹងលោកកឹម សុខា។ ប៉ុន្តែលោកមិនបានបញ្ជាក់ថាតើភស្តុតាងទាំងនោះជាអ្វីខ្លះទេ ដោយអះអាងថា នេះជាការសម្ងាត់របស់មេធាវី។
ទោះយ៉ាងណា លោកកឹម សុខា ដែលបានការពារខ្លួនលោកថា អ្វីដែលលោកបានធ្វើកន្លងមក គឺដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្ស មិនមែនក្នុងគោលដៅបដិវត្តន៍ពណ៌នោះនឹងឡើងសវនាការជុំទីពីរនៅថ្ងៃពុធនេះ។
លោកស្រី Emily Zeeberg អ្នកនាំពាក្យស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជាបានឲ្យដឹងកាលពីកន្លងមកថា សហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងតាមដានយ៉ាងដិតដល់ចំពោះការកាត់ក្ដីមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងលោក កឹម សុខា ហើយថា សហរដ្ឋអាមេរិកទទូចដល់អាជ្ញាធរឲ្យស្តាឡើងវិញនូវសេរីភាព និងសិទ្ធិនយោបាយពេញលេញរបស់លោក៕
រាយការណ៍បន្ថែមដោយលោក អូន ឆេងប៉រ
