កាលពី៥០ឆ្នាំមុន លោកអនុសេនីយ៍ឯក ស្ទីវ យ៉េតឌីណាក់ (Steve Yedinak) បានវិលត្រឡប់មកសហរដ្ឋអាមេរិកវិញ បន្ទាប់ពីបំពេញបេសកកម្មនៅប្រទេសវៀតណាមដោយនៅក្នុងចិត្តរបស់លោកជឿជាក់ថា ប្រតិបត្តិការសម្ងាត់ជាច្រើនដែលលោកបានដឹកនាំបានចូលរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងការទប់ស្កាត់ការជ្រៀតចូលរបស់ពួកវៀតណាមកុម្មុយនីស្តភាគខាងជើងចូលមកភាគខាងត្បូង។
លោក យ៉េតឌីណាក់ បានចាកចេញពីទាហានរបស់គាត់ចំនួនជាង២០០នាក់ ដែលបានចូលរួមប្រយុទ្ធរួមគ្នាជាមួយនឹងកងទ័ពសហរដ្ឋអាមេរិក នៅក្នុងអង្គភាពលេខ៩៥៧ ដែលជាកងកម្លាំងទ័ពព្រៃចល័ត។ លោក យ៉េតឌីណាក់ គឺជាអ្នកជ្រើសរើសពួកគេដោយផ្ទាល់ ហើយយកមកបង្ហាត់ហ្វឹកហ្វឺន និងបំពាក់អាវុធឱ្យព្រមទាំងដឹកនាំទាហានទាំងនោះចូលប្រយុទ្ធនៅក្នុងព្រៃនៃប្រទេសវៀតណាម។ លោក យ៉េតឌីណាក់ដែលពេលនេះមានអាយុ៧៧ឆ្នាំ បានរំលឹកថា អង្គភាពរបស់លោកបំពេញការងារបានលេចធ្លោជាងគេ ដោយសារតែទាហានទាំងនោះ គឺជាជនជាតិខ្មែរក្រោម ដែលរស់នៅភាគខាងត្បូងប្រទេសវៀតណាម ហើយលោកបានរំលឹកឡើងវិញថា «លោកសប្បាយរីករាយដែលធ្វើការជាមួយនឹងពួកគេ»។
ប៉ុន្តែ ក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាម ពួកគេមិនសូវល្បីឈ្មោះទេ ហើយលោក យ៉េតឌីណាក់ បានខិតខំប្រឹងប្រែងអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ដើម្បីឱ្យមានការទទួលស្គាល់ក្រុមទាហានខ្មែរក្រោម ដែលបានចូលរួមចំណែកនៅក្នុងបេសកកម្មជាមួយនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាម។ លោកបានធ្វើការជាមួយនឹងលោក ស្កត វ៉កឃឺ (Scott Walker) ដែលជាអ្នកតស៊ូមតិទាមទារឱ្យមានការទទួលស្គាល់ក្រុមមង និងម៉ុងតាញ៉ាផងដែរ នៅពេលដែលសង្គ្រាមបានបញ្ចប់ ហើយកំពុងរស់នៅក្នុងរដ្ឋមីនីសូតា។ សកម្មជនទទួលបានជោគជ័យក្នុងការទាមទារឱ្យមានការទទួលស្គាល់ការចូលរួមចំណែករបស់ទាហានទាំងនោះ ដោយសភាប្រចាំរដ្ឋមីនីសូតា នៅឆ្នាំ២០១២។
លោកអនុសេនីយ៍ឯក ស្ទីវ យ៉េតឌីណាក់ (Steve Yedinak) បានខិតខំប្រឹងប្រែងសុំការទទួលស្គាល់ពីសភាជាតិសហរដ្ឋអាមេរិកដល់ការចូលរួមប្រយុទ្ធរបស់កងទាហានខ្មែរក្រោមជាមួយអាមេរិក នៅក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាម។
ប៉ុន្តែការខិតខំប្រឹងប្រែងសុំការទទួលស្គាល់ពីសភាជាតិសហរដ្ឋអាមេរិកនៅមិនទាន់សម្រេចបាននៅឡើយទេ។ សេចក្តីសម្រេចចុងក្រោយសុំឱ្យទទួលស្គាល់ក្រុមខ្មែរក្រោម និងក្រុមដទៃទៀតត្រូវបានដាក់ជូនរដ្ឋសភាជាតិកាលពីខែកក្កដា។
បញ្ហានៅត្រង់ថាសមាជិកសភានិងបុគ្គលិករបស់ពួកគេមិនបានដឹងច្បាស់លាស់ពីសង្គ្រាមនៅប្រទេសវៀតណាមទេ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់លោក ស្កត វ៉កឃឺ។
លោកបានបន្ថែមថា៖
«ប្រព័ន្ធអប់រំរបស់យើងមិនបានបង្រៀនច្រើនពីសង្គ្រាមវៀតណាមទេ ដូច្នេះហើយពលរដ្ឋអាមេរិកាំងបានយល់ដឹងពីសង្គ្រាមនោះក្នុងលក្ខណៈទូទៅតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែ ពួកគេពិតជាមិនបានដឹងអ្វីទាំងអស់អំពីអ្វីដែលបានកើតមានឡើងដោយសម្ងាត់នៅប្រទេសឡាវនិងកម្ពុជាទេ។ ដូច្នេះ វាលំបាកណាស់សម្រាប់ក្រុមអតីតយុទ្ធជនក្នុងការនិយាយប្រាប់នរណាម្នាក់ឱ្យយល់ដឹងក្នុងរយៈពេលតែ១៥ឬ២០នាទី ហើយបន្ទាប់មកឱ្យជននោះទៅពន្យល់ប្រាប់អ្នកតំណាងរាស្រ្តពីតួនាទីដែលក្រុមអតីតយុទ្ធជនបានបំពេញ»។
ទាំងលោក ស្កត វ៉កឃឺ និងលោក យ៉េតឌីណាក់ ធ្លាប់បានធ្វើដំណើរទៅជួបបុគ្គលិករដ្ឋសភាជាតិដោយពន្យល់ប្រាប់ពួកគេពីតួនាទីពិតប្រាកដរបស់ទាហានទាំងនោះ។
ក្នុងឆ្នាំ២០១៦ នៅពេលដែល លោក ស្កត វ៉កឃឺ និងក្រុមការងារបានដឹងថា ផលិតករភាពយន្តឯកសារ ខែន ប៊ឺន (Ken Burns) ផលិតភាពយន្តឯកសារចំនួន១០ភាគ ដែលមានរយៈពេល១៨ម៉ោងស្តីពីសង្គ្រាមនៅប្រទេសវៀតណាម ក្រុមការងាររបស់លោកគិតថា ពួកគេអាចផ្តោតលើការបញ្ចុះបញ្ចូល ដើម្បីឱ្យមានការទទួលស្គាល់ក្រុមអតីតទាហានទាំងនោះបាន ដោយសារតែស្នាដៃភាពយន្តរបស់ទូរទស្សន៍ PBS ដឹកនាំដោយលោក ខែន ប៊ឺន តែងតែមានអ្នកទស្សនានៅសហរដ្ឋអាមេរិកយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់មកក្រុមរបស់លោក ស្កត វ៉កឃឺដឹងថា ភាពយន្តឯកសារនោះមិនបញ្ចូលពលិកម្មរបស់ក្រុមខ្មែរក្រោមនៅក្នុងនោះទេ។
លោក ខែន ប៊ឺន ចូលរួមពិភាក្សាក្នុងវេទិកាមួយស្តីអំពីខ្សែភាពយន្តឯកសាររបស់លោក ដែលមានចំណងជើងថា «សង្គ្រាមវៀតណាម» ដែលកំពុងចាក់ផ្សាយតាមទូរទស្សន៍ PBS នៅសណ្ឋាគារ Beverly Hilton Hotel នៅទីក្រុង Beverly Hills រដ្ឋកាលីហ្វរញ៉ា កាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៧។
ភាពយន្តឯកសាររបស់លោក ខែន ប៊ឺន ផ្តោតលើព្រឹត្តិការណ៍ធំៗនៃសង្គ្រាមនោះហើយបានចាក់ផ្សាយចាប់ពីថ្ងៃទី១៧ ខែកញ្ញាតទៅនៅតាមទូរទស្សន៍ PBS នៅទូទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក។
លោក ប្រាយអឹន ម៉ូរីយ៉ាទី(Brian Moriarty) អ្នកទទួលបន្ទុកផ្នែកឃោសនាផ្សព្វផ្សាយរបស់ភាពយន្តឯកសារនេះ បានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថា៖
«យើងមិនបានសម្ភាសទាហានកម្ពុជា ឬឡាវនៅក្នុងភាពយន្តនេះទេ ព្រោះផ្តោតលើតែបទពិសោធន៍របស់ទាហានអាមេរិកាំង និងវៀតណាមក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាម។ ភាពយន្តនេះបាននិយាយពីការចូលឈ្លានពានដោយប្រទេសវៀតណាមចូលក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នៅពេលដែលសង្គ្រាមបានបញ្ចប់ និងសកម្មភាពយោធាដទៃទៀតនៅទីនោះប៉ុន្តែយើងអត់បានទាក់ទងទាហានកម្ពុជាដែលបានជួយទាហានអាមេរិកាំងទេ»។
លោក ស្កត វ៉កឃឺ បានបញ្ជាក់ថា៖
«នៅពេលដែលយើងបានដឹងថា លោក ខែន ប៊ឺន និងទូរទស្សន៍ PBS ផលិតភាពយន្តឯកសារដែលមានរយៈពេល១៨ម៉ោង យើងពិតជាមានអារម្មណ៍ដូចបានដុះស្លាប។ យើងមានអារម្មណ៍រំភើបណាស់ ពីព្រោះវានឹងមានភាពងាយស្រួលសម្រាប់សមាជិកសភា និងបុគ្គលិករបស់ពួកគេទស្សនា ហើយយល់ដឹងពីតួនាទី ដែលសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់យើងបំពេញក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាម។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលយើងដឹងថា គេបានដកចេញផ្នែកដែលនិយាយពីប្រទេសកម្ពុជា និងឡាវ យើងមានអារម្មណ៍ខកចិត្តខ្លាំងស្ទើរតែមិនជឿសោះ»។
លំហូរយោធាត្រូវបានផ្អាក នៅពេលដែលវិស្វករយោធាអាមេរិក បានបញ្ចប់ជួសជុលស្ពានបណ្តែតទឹក ដែលត្រូវបានខូចខាតដោយការដាក់គ្រាប់បែកក្នុងទឹកដោយពួកវៀតកុង កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៨។ ស្ពានបណ្តែតទឹកនេះ គឺផ្សារភ្ជាប់ទីក្រុងសៃហ្គន ទៅកាន់តំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ កាត់ស្ទឹង Oriental ហើយស្ពាននេះបានសាងសង់ឡើងជំនួសស្ពានថ្ម ដែលត្រូវបានកម្ទេចដោយពួកសត្រូវអាមេរិក។
ទំនាក់ទំនងយូរអង្វែង
ក្រុមខ្មែរក្រោមមានប្រវត្តិដ៏យូរលង់ ក្នុងការជួយសហរដ្ឋអាមេរិកប្រយុទ្ធនឹងក្រុមឧទ្ទាមកុម្មុយនីស្តវៀតណាមនៅតំបន់ដែនដីសណ្តនៃទន្លេមេគង្គ។ ពួកគេត្រូវបានជ្រើសរើសចូលក្នុងក្រុមការពារស៊ីវិលពិសេស (Civilian Irregular Defense Groups – CIDG)។
ក្នុងកំណត់ហេតុប្រតិបត្តិមួយកាលពីឆ្នាំ១៩៦២ ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍សម្ងាត់របស់សហរដ្ឋអាមេរិក(សេអ៊ីអា CIA) បានគូសបញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃការប្រើប្រាស់កងស្វ័យការពារ ដែលមានក្រុមខ្មែរក្រោមប្រឆាំងនឹងពួកវៀតកុង។
កំណត់ហេតុនោះបញ្ជាក់ថា៖
«កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងការប្រយុទ្ធតបនឹងក្រុមវៀតកុង ដែលមានក្រុមតូចៗដោយប្រើប្រាស់តែកងកម្លាំងយោធាធម្មតាតែមួយមុខ គឺប្រៀបដូចជាព្យាយាមកម្ចេចរុយរាប់សែនក្បាលដោយកាំភ្លើងផ្លោងដូច្នោះដែរ»។ នេះបើតាមកំណត់ហេតុសរសេរដោយលោក E.H Knoche នាយករងទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍សម្ងាត់របស់សហរដ្ឋអាមេរិកផ្ញើជូននាយកទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍លោក ចន ម៉ាក់ខូន (John A. McCone)។ កំណត់ហេតុនេះបានបន្ថែមថា៖
«ជាផ្នែកដ៏ធំមួយគឺក្រុមឧទ្ទាមត្រូវតែបំបែកដោយប្រើប្រាស់កងកម្លាំងប្រឆាំងឧទ្ទាមដែលក្នុងនោះមានពលរដ្ឋនៅក្នុងមូលដ្ឋានផងដែរ»។
រូបឯកសារ៖ ទាហានអាមេរិកកង US 25th ឈរសំយុងជើងនៅពេលដែលឧទ្ធម្ភាគចក្រនាំពួកគេទៅកាន់មូលដ្ឋានប្រតិបត្តិការ នៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ នៅភាគខាងនិរតីនៃទីក្រុងសៃហ្គន កាលពីថ្ងៃទី៩ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៧។
នៅរាល់បេសកកម្ម កងកម្លាំងរបស់លោក យ៉េតឌីណាក់ ធ្វើប្រតិបត្តិការចូលជ្រៅក្នុងតំបន់ ដែលគ្រប់គ្រងដោយកងទ័ពវៀតណាមភាគខាងជើងក្នុងរយៈពេលពី៤ដល់៦សប្តាហ៍។ ពួកគេប្រយុទ្ធដោយគ្មានទ័ពអាកាស ឬកងកាំភ្លើងធំជួយគាំទ្រទេ ហើយក៏មិនមានសង្ឃឹមថា នឹងត្រូវបានកងឧទ្ទម្ភាគចក្រសង្គ្រោះដឹកចេញដែរ។ បេសកកម្មមួយដែលមានឈ្មោះថា Blackjack 31 ក្រុមទ័ពព្រៃចល័តនេះបានឆ្លងកាត់ការប្រយុទ្ធគ្នាចំនួន៥២លើក ចាប់បានឈ្លើយសឹកជាច្រើននាក់ ដាក់អន្ទាក់មូលដ្ឋានកងទ័ពវៀតណាមភាគខាងជើង និងបានស៊ើបការណ៍យកព័ត៌មាន។ ប្រតិបត្តិការនេះបានចាប់ផ្តើមពីពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩៦៦ ដល់ដើមឆ្នាំ១៩៦៧។ នេះបើតាមសៀវភៅឯកសារដែលមានចំណងជើងថា «មិនអាចបំភ្លេចបាន» (Hard to Forget) ដែលលោក យ៉េតឌីណាក់ បានបោះពុម្ភផ្សាយ។
នៅពេលនេះលោក យ៉េតឌីណាក់ បានចូលនិវត្តន៍ និងមានឋានន្តរសក្តិជាវរសេនីយ៍ទោ។ លោកបានបញ្ជាក់ប្រាប់ VOA ក្នុងបទសម្ភាសកាលពីពេលថ្មីៗនេះថា៖
«យើងមិនអាចសម្រេចបានភារៈកិច្ចដោយគ្មានការគាំទ្រពីទាហានទាំងនោះទេ»។
លោកបានបន្ថែមថា លោកខិតខំឱ្យរដ្ឋសភាសហរដ្ឋអាមេរិកទទួលស្គាល់ខ្មែរក្រោមតាមរយៈសេចក្តីសម្រេចមួយ ដែលជាទម្រង់នៃការទទួលស្គាល់ដ៏មានកិត្តិយស។ លោកយល់ថា ការទទួលស្គាល់នោះគ្មានអ្វីគួរជាទីលំបាកចំពោះរដ្ឋសភាសោះឡើយ ព្រោះវាគ្រាន់តែជាក្រដាសមួយសន្លឹក ឬស្លាកសញ្ញាមួយ បើប្រៀបធៀបនឹង«ពលិកម្មដែលទាហានទាំងនោះបានលះបង់ជួសមុខឱ្យកងកម្លាំងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក»។
កងទ័ពខ្មែរក្រោមក៏បានចូលរួមប្រយុទ្ធជួយទាហានអាមេរិកាំងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។ នេះបើតាមឯកសារបទបញ្ជាមួយដែលចុះហត្ថលេខា ដោយលោកប្រធានាធិបតី រីឆាដ និកសុន(Richard Nixon) កាលពីខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧០។
ឯកសារសម្ងាត់របស់សេអ៊ីអា ដែលបានបញ្ចេញជាសាធារណៈដាក់ផ្សាយក្នុងគេហទំព័ររបស់សេអ៊ីអា ក្រោមខ្ទង់ច្បាប់សិទ្ធិទទួលព័ត៌មានបង្ហាញថា មានទាហានខ្មែរក្រោមចំនួន២.១០០នាក់ នៅក្នុងកងវរៈសេនាតូចចំនួន៤នៃកងទ័ពចល័តត្រូវបានផ្ទេរទៅធ្វើប្រតិបត្តិការនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី២ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧០។ ការផ្ទេរនេះកើតឡើងតែរយៈពេលជាងមួយខែ បន្ទាប់ពីលោកឧត្តមសេនីយ៍ លន់ នល់ បានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ កាលពីថ្ងៃទី១៨ ខែមិនា ឆ្នាំ១៩៧០ ហើយបង្កើតរដ្ឋាភិបាលមួយដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក។ នេះបើតាមកំណត់ហេតុមួយរបស់លោកហិនរី ឃីសស៊ីងឃ័រ (Henry Kissinger) ក្នុងតួនាទីជាទីប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ ចុះថ្ងៃទី២៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧០។
រូបឯកសារ៖ កាលពីថ្ងៃទី១១ ខែមិនា ឆ្នាំ១៩៧២ ទាហានវៀតណាមខាងត្បូង ខាំសម្ភារៈផ្ទាល់ខ្លួន នៅក្នុងស្បោងប្លាស្ទិចក្នុងមាត់ នៅពេលដែលកងពលរបស់ពួកគេឆ្លងកាត់អូរមួយនៅតំបន់ដីសណ្តរទន្លេមេគង្គ នៅប្រទេសវៀតណាម ក្បែរព្រំដែនប្រទេសកម្ពុជា។
នៅពេលនោះពលរដ្ឋអាមេរិកាំងបានប្រឆាំងនឹងសង្គ្រាមនៅប្រទេសវៀតណាមកាន់តែខ្លាំងឡើង ហើយការចូលឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើឱ្យសាធារណជនអាមេរិកាំងភ្ញាក់ផ្អើល។ មានតំណាងរាស្ត្រអាមេរិកាំងជាច្រើនបានសាកសួរអំពីការផ្ទេរកងកម្លាំងខ្មែរក្រោមនេះ។ នៅក្នុងកំណត់ហេតុមួយផ្ញើជូនលោក រីឆាដ ហែល (Richard Helms) នាយកថ្មីនៃទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍សម្ងាត់សេអ៊ីអា លោក ចន ម៉ូរេយ (John Mauray) ទីប្រឹក្សាច្បាប់បានគូសបញ្ជាក់ពីការព្រួយបារម្ភរបស់ក្រុមអ្នកតំណាងរាស្ត្រ និងការស្នើឱ្យធានាថាកងកម្លាំងខ្មែរក្រោម ត្រូវប្រើប្រាស់តែសម្រាប់«គាំទ្រដល់បេសកកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម»ប៉ុណ្ណោះ។
ដំណឹងស្តីពី«ការឈ្លានពានដោយសម្ងាត់»ចូលក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានបង្កឱ្យមានការតវ៉ាយ៉ាងធំនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយឈានរហូតដល់ប្រើប្រាស់កងកម្លាំងឆ្មាំជាតិ ដើម្បីទប់ស្កាត់បាតុកម្ម ហើយក៏បានបណ្តាលឱ្យនិស្សិតសាកលវិទ្យាល័យ Kent State ចំនួន៤នាក់ ស្លាប់បាត់បង់ជីវិត កាលពីថ្ងៃទី៤ ខែឧសភា ហើយក៏មានព្រឹត្តិការណ៍ប៉ូលិសបាញ់បង្ក្រាបនៅសាកលវិទ្យាល័យ Jackson State នៅថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា។ បន្ទាប់ពីនោះមក លោក និកសុន បានដកកងទ័ពចេញពីប្រទេសកម្ពុជា។
រូបឯកសារ៖ កងឆ្មាំជាតិរដ្ឋអូហៃយ៉ូ ចូលបង្រ្កាបការធ្វើបាតុកម្មដោយក្រុមនិស្សិតនៅសាកលវិទ្យាល័យ Kent State នៅរដ្ឋអូហៃយ៉ូ កាលពីថ្ងៃទី៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧០។ មនុស្សបួននាក់ត្រូវបានសម្លាប់ ហើយ១១នាក់ផ្សេងទៀត បានរងរបួសនៅពេលដែលកងឆ្មាំជាតិ បានបាញ់កាំភ្លើងលើក្រុមបាតុករ។
លោក ស្កត វ៉កឃឺ បានបញ្ជាក់ពីការលះបង់របស់ទាហានខ្មែរក្រោមថា៖
«ពួកគេធ្វើការងារពីរផ្នែក។ ទីមួយ គឺពួកគេជួយសហរដ្ឋអាមេរិកដោយសម្ងាត់ក្នុងនាមជាកងកម្លាំង Mike Force ហើយរហូតមកដល់ឆ្នាំ១៩៧០ ពួកគេមកបម្រើក្រុមសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ក្នុងនាមជាទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តជាផ្លូវការរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក»។
ប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏ស្មុគស្មាញ
ប៉ុន្តែ ការទទួលស្គាល់មិនទាន់ធ្លាក់មកដល់ក្រុមខ្មែរក្រោមនៅឡើយទេ។ មួយផ្នែកគឺដោយសារប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ពួកគេ ដែលចាប់ផ្តើមតាំងពីពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៧មក នៅគ្រាដែលពួកវៀតណាមបានកាន់កាប់តំបន់ដែនដីសណ្តទន្លេមេគង្គរបស់កម្ពុជា។ ប្រទេសបារាំងបានកាន់កាប់តំបន់នោះនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៩ ហើយអាចទប់ស្កាត់អំពើប្រទូសរ៉ាយ រវាងជនជាតិខ្មែរក្រោម និងវៀតណាម បានរហូតដល់ដែនដីកូសាំងស៊ីន ត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យវៀតណាមនៅឆ្នាំ១៩៤៩។
នៅពេលនោះខ្មែរក្រោមបានប្រឆាំងនឹងវៀតណាមហើយ គឺជាកម្លាំងដែលប្រឆាំងនឹងពួកកុម្មុយនីស្តនៅតំបន់ដែនដីសណ្តទន្លេមេគង្គ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់លោក ស្ហន ម៉ាក់ខេល (Shawn McHale) សាស្រ្តាចារ្យផ្នែកប្រវត្តិសាស្រ្ត និងកិច្ចការអន្តរជាតិនៅឯសាកលវិទ្យាល័យចច វ៉ាស៊ីនតោន (George Washington University) ដែលមានជំនាញខាងប្រវត្តិសាស្រ្តអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងវៀតណាម។
លោកបានបន្ថែមថា នៅទសវត្សរ៍១៩៦០ «នៅពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិកចូលមក ហើយដឹងថា ក្រុមខ្មែរក្រោមគឺជាកងកម្លាំងប្រយុទ្ធដ៏មានប្រសិទ្ធភាព ក៏បានជ្រើសរើសពួកគេចូលធ្វើជាទាហាន»។
ផែនទីប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសវៀតណាម។ តំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ គឺជាតំបន់ផ្សារភ្ជាប់រវាងភាពនិរតីនៃប្រទេសទាំងពីរ។
លោក យ៉េតឌីណាក់ បានប្រើប្រាស់ឋាមពល និងកម្លាំងខ្មែរក្រោម ដែលចង់បានដែនដីដូនតារបស់ពួកគេវិញ ហើយបានហ្វឹកហ្វឺនពួកគេជាកងកម្លាំងទ័ពព្រៃចល័ត។
លោកបានបន្ថែមថា៖
«ពួកគេគិតថា ពួកគេត្រូវបានជ្រើសរើស និងហ្វឹកហ្វឺនដើម្បីវាយលើពួកហូជីមិញ និងមន្ត្រីមូលដ្ឋានហើយត្រឡប់ទៅប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ យើងក៏មិនបានធ្វើអ្វីដើម្បីបង្ទុចបង្អាក់ពួកគេ ពីការរក្សាគោលបំណងនោះដែរ ដោយសារតែយើងចង់ឱ្យពួកគេមានកម្លាំងនៅក្នុងការហ្វឹកហាត់»។
កលល្បិចនោះពិតជាមានប្រសិទ្ធភាពមែន។ លោក ចៅ រៀប អតីតមេបញ្ជាការខ្មែរក្រោមមួយរូប ដែលកំពុងរស់នៅទីក្រុង Seattle រដ្ឋវ៉ាស៊ីនតោន បានប្រាប់ VOA ថា ទាហានរបស់លោកបានប្រយុទ្ធរួមគ្នាជាមួយនឹងកងទ័ពអាមេរិកាំង ដោយសារតែពួកគេចង់បានការគ្រប់គ្រងតំបន់ទន្លេមេគង្គវិញ។ ការណ៍នេះដោយសារតែអាជ្ញាធរវៀតណាមមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់នឹងពួកគេទេ ហើយតែងតែធ្វើបាប។
លោក ស្ហន ម៉ាក់ខេល ក៏បានបញ្ជាក់ផងដែរថា ក្រោយពេលសង្គ្រាមបានចប់ទៅមានពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមមួយចំនួនតូច បានមកនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយ«មានការលំបាកក្នុងការឈានឡើងបានខ្ពស់ ដោយសារពួកគេមិនសូវពូកែខាងផ្នែកទំនាក់ទំនងហើយការណ៍នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ពួកគេយ៉ាងខ្លាំង»។
ការជំរុញឱ្យមានការទទួលស្គាល់
នៅខែកក្កដា លោក ស្ហន ដាហ្វី (Sean Duffy) អ្នកតំណាងរាស្រ្តខាងគណបក្សសាធារណរដ្ឋប្រចាំរដ្ឋវីសខោនសឹន បានដាក់ស្នើសេចក្តីសម្រេចថ្មីលេខ៤៩១ ដោយមានការគាំទ្រពីអ្នកតំណាងរាស្រ្តចំនួនពីរនាក់ទៀត គឺលោក អេដ ភឺលម៉ាត់ថឺ (Ed Perlmutter) អ្នកតំណាងរាស្រ្តខាងគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យប្រចាំរដ្ឋកូឡូរ៉ាដូ និងលោក ឃ្លឹន គ្រុធមែន Glenn Grothman) អ្នកតំណាងរាស្រ្តខាងគណបក្សសាធារណរដ្ឋប្រចាំរដ្ឋវីសខោនសឹន។
រូបឯកសារ៖ លោក ស្ហន ដាហ្វី (Sean Duffy) អ្នកតំណាងរាស្រ្តខាងគណបក្សសាធារណរដ្ឋប្រចាំរដ្ឋវីសខោនសឹន ថ្លែងទៅកាន់សភាអាមេរិក នៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោ កាលពីថ្ងៃទី១០ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៦។
សេចក្តីសម្រេចនេះ«បញ្ជាក់និងទទួលស្គាល់ជនជាតិខ្មែរ ឡាវ មង និងក្រុមដទៃទៀតដែលគេហៅជាទូទៅថា ក្រុមម៉ុងតាញ៉ា នៅកម្ពុជានិងឡាវ ដែលបានគាំទ្រនិងការពារកងកម្លាំងសហរដ្ឋអាមេរិក និងសេរីភាពនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍»។ សេចក្តីសម្រេចនេះបានទៅដល់អនុគណៈកម្មាធិការកិច្ចការអាស៊ីនិងប៉ាស៊ីហ្វិករបស់រដ្ឋសភាហើយ។
លោក ម៉ាក បេនន័រ (Mark Bednar) មន្ត្រីព័ត៌មានរបស់លោក ដាហ្វី បានប្រាប់ VOA កាលពីសប្តាហ៍មុនថា៖
«អ្នកតំណាងរាស្រ្តដាហ្វី ជឿជាក់ថា អ្នកដែលបានគាំទ្រកងកម្លាំងរបស់យើងសក្តិសមនឹងទទួលបានការផ្តល់កិត្តិយស ហើយលោករំជួលចិត្តខ្លាំងណាស់ក្នុងការទទួលស្គាល់ការចូលរួមចំណែករបស់អ្នកប្រយុទ្ធដើម្បីសេរីភាពជាតិ មង ម៉ុងតាញ៉ា និងខ្មែរ ដែលបានជួយដល់ទាហានសហរដ្ឋអាមេរិក បើទោះបីជាឯកសាររបស់ទូរទស្សន៍ PBS បដិសេធមិនបញ្ជូលក្នុងភាពយន្តឯកសាររបស់ពួកគេក៏ដោយ»៕