វិបត្តិសិទ្ធិមនុស្សកាលពីមួយឆ្នាំកន្លងទៅមានសភាពកាន់តែអាក្រក់ឡើងនៅជុំវិញពិភពលោកតាំងពីប្រទេសអ៊ុយក្រែនរហូតដល់ប្រទេសចិននិងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch នៅក្នុងរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំចុងក្រោយបង្អស់របស់ខ្លួនដែលបានចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី ១២ ខែមករាកន្លងទៅនេះ។
ប៉ុន្តែ បើយោងតាមរបាយការណ៍នេះ គេឃើញថាសំឡេងថ្មីៗនៃភាពជាអ្នកដឹកនាំនៅក្នុងគាំទ្រសិទ្ធិមនុស្សបានលេចឡើង។
របាយការណ៍ពិភពលោកឆ្នាំ ២០២៣ របស់អង្គការ Human Rights Watch នេះផ្ដោតលើស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសជិត ១០០ ដែលនៅក្នុងប្រទេសទាំងនោះ អង្គការដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុង New York នេះមានប្រតិបត្តិការនៅទីនោះ។
របាយការណ៍នេះបានបញ្ជាក់ថា៖ «សេចក្ដីសន្និដ្ឋានពិតប្រាកដដែលអាចទាញចេញពីវិបត្តិសិទ្ធិមនុស្សនានានៅក្នុងឆ្នាំ ២០២២ ដូចជាការវាយប្រហារដោយចេតនារបស់ប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ីលោក Vladimir Putin លើជនស៊ីវិលនៅក្នុងប្រទេសអ៊ុយក្រែន គុកឥតជញ្ជាំងរបស់លោក Xi Jinping សម្រាប់ជាតិសាសន៍អ៊ុយហ្គ័រ (Uyghur) នៅក្នុងប្រទេសចិន និងទង្វើរបស់ក្រុមតាលីបង់ (Taliban) ដែលធ្វើឱ្យពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថានរាប់លាននាក់ប្រឈមនឹងភាពអត់ឃ្លានជាដើម គឺថា អំណាចផ្ដាច់ការដែលគ្មានការត្រួតពិនិត្យនឹងធ្វើឱ្យមនុស្សជាច្រើនរងការឈឺចាប់»។
របាយការណ៍នេះបានបន្ថែមថា៖ «ប៉ុន្តែ ឆ្នាំ ២០២២ ក៏បានបង្ហាញឱ្យឃើញផងដែរអំពីការប្រែប្រួលជាមូលដ្ឋាននៃអំណាចនៅលើពិភពលោកដែលបើកផ្លូវឱ្យរដ្ឋាភិបាលនានាដែលខ្វាយខ្វល់នឹងការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្សប្រឆាំងនឹងការរំលោភបំពានទាំងនេះតាមរយៈការការពារនិងពង្រឹងប្រព័ន្ធសិទ្ធិមនុស្សសាកលលោក»។
អ៊ុយក្រែន
បន្ទាប់ពីប្រទេសរុស្ស៊ីបានឈ្លានពានប្រទេសអ៊ុយក្រែនមក អ្នកនិពន្ធរបាយការណ៍នេះបានបញ្ជាក់ថា សហគមន៍អន្តរជាតិសក្តិសមនឹងទទួលបានការសរសើរសម្រាប់ការបញ្ចេញនូវអ្វីដែលសហគមន៍នេះថាជា «ការប្រមូលផ្ដុំពេញលេញ» នូវប្រព័ន្ធសិទ្ធិមនុស្ស ដែលក្នុងនោះរួមមានទាំងការស៊ើបអង្កេតរបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ (ICC) ផងដែរ។
អ្នកស្រី Tirana Hassan នាយកប្រតិបត្តិស្ដីទីនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានប្រាប់ VOA ថា៖ «យើងបានឃើញមានការឆ្លើយតបភ្លាមៗពីសហគមន៍អន្តរជាតិនៅក្នុងការរួបរួមគ្នាជុំវិញការគាំទ្រសំខាន់ៗផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស ដែលក្នុងនោះរួមមានទាំងការបង្កើតនូវយន្តការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ [និង] ការប្រមូលភ័ស្តុតាងសម្រាប់ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមផងដែរ»។
នៅក្នុងក្រុងមួយចំនួននៃប្រទេសអ៊ុយក្រែនដូចជាក្រុង Bucha និងក្រុង Izyum ជាដើម គេឃើញមានភ័ស្តុតាងជាច្រើនអំពីការធ្វើទារុណកម្ម ការសម្លាប់ និងការចាប់រំលោភជនស៊ីវិលអ៊ុយក្រែនដែលប្រព្រឹត្តិឡើងដោយទាហានរុស្ស៊ី។ ក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិបានកត់ត្រាការសម្លាប់ជនស៊ីវិលរាប់រយករណី ដែលគេគិតថានេះគឺគ្រាន់តែជាផ្នែកមួយនៃឧក្រិដ្ឋកម្មសរុបតែប៉ុណ្ណោះ។
បន្ទាប់ពីបានធ្វើទស្សនកិច្ចទៅកាន់ប្រទេសអ៊ុយក្រែនកាលពីខែធ្នូមក លោក Volker Turk ឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកកិច្ចការសិទ្ធិមនុស្ស (OHCHR) បាននិយាយថា សង្គ្រាមនៅអ៊ុយក្រែន «នៅបន្តឃើញមានការរំលោភជាទូទៅលើលើច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ»។
លោក Turk បានប្រាប់អ្នកយកព័ត៌មាននានាកាលពីថ្ងៃទី ១៥ ខែធ្នូថា៖ «ក្នុងករណីខ្លះ ទាហានរុស្ស៊ីបានសម្លាប់ជនស៊ីវិលនៅក្នុងមណ្ឌលឃុំឃាំងបណ្ដោះអាសន្ន។ អ្នកខ្លះត្រូវបានសម្លាប់ភ្លាមៗនៅនឹងកន្លែងបន្ទាប់ពីបានឆែកឆេរសន្តិសុខមក ដូចជានៅផ្ទះ ទីធ្លាផ្ទះ និងច្រកទ្វារផ្ទះរបស់ពួកគេជាដើម សូម្បីតែនៅពេលដែលជនរងគ្រោះបានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថាពួកគេមិនមែនជាការគំរាមកំហែងតាមរយៈការលើកដៃទាំងពីរឡើងលើក៏ដោយ។ គេឃើញមានសញ្ញាយ៉ាងច្បាស់ថា ការសម្លាប់ភ្លាមៗនៅនឹងកន្លែងដែលត្រូវបានកត់ត្រានៅក្នុងរបាយការណ៍នេះអាចជាឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមនៃការសម្លាប់ដោយចេតនា»។
អង្គការ Human Rights Watch បានបញ្ជាក់ថា ក្រុមបស្ចិមប្រទេសគួរតែអាចបានចាត់វិធានការប្រឆាំងនឹងរុស្ស៊ីមុនពេលដែលរុស្ស៊ីបានឈ្លានពានអ៊ុយក្រែនកាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២២។
របាយការណ៍របស់អង្គការ Human Rights Watch នេះបានលើកឡើងថា៖ «ភាពគឃ្លើនឥតអៀនខ្មាស់របស់លោក Putin អាចធ្វើឡើងទៅបានភាគច្រើនដោយសារតែលោកមានសេរីភាពជាយូរមកហើយក្នុងការអនុវត្តដោយគ្មានទោសពៃរ៍។ ការបាត់បង់ជីវិតជនស៊ីវិលនៅក្នុងប្រទេសអ៊ុយក្រែនបានកើតឡើងដូចអ្វីដែលគេរំពឹងទុក គឺដូចទៅនឹងពលរដ្ឋស៊ីរីដែលបានរងគ្រោះការរំលោភបំពានធ្ងន់ធ្ងរដោយសារការវាយប្រហារតាមផ្លូវអាកាសបន្ទាប់ពីមានការអន្តរាគមន៍របស់រុស្ស៊ីនៅក្នុងការគាំទ្រកងកម្លាំងស៊ីរីរបស់លោក Bashar al-Assad នៅក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ ដូច្នេះដែរ»។
ចិន
អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានលើកឡើងអំពីការរំលោភបំពានជាបន្តនៅក្នុងប្រទេសចិន ដូចជាការឃុំឃាំងទ្រង់ទ្រាយធំ ការធ្វើទារុណកម្ម និងពលកម្មដោយបង្ខំដែលប្រព្រឹត្តិលើអ្នកកាន់សាសនាអ៊ិស្លាមរហូតដល់មួយលាននាក់នៅក្នុងតំបន់ Xinjiang។ រដ្ឋាភិបាលចិនបានច្រានចោលការចោទប្រកាន់ទាំងនេះ។
កាលពីខែតុលាឆ្នាំមុន សេចក្ដីសម្រេចមួយរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដែលបើកឱ្យមានការជជែកដេញដោលអំពីការរំលោភបំពានដែលប្រព្រឹត្តិឡើងដោយរដ្ឋាភិបាលចិនលើជាតិសាសន៍អ៊ុយហ្គ័របានបរាជ័យដោយសំឡេងឆ្នោតចំនួនពីរសំឡេង។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី របាយការណ៍របស់អង្គការ Human Rights Watch បានបញ្ជាក់ថា ការបោះឆ្នោតគាំទ្រដែលខ្វះតែពីរសំឡេងនេះ «បានបង្ហាញឱ្យឃើញអំពីសក្តានុពលនៃសម្ព័ន្ធភាពឆ្លងតំបន់និងការរួបរួមកម្លាំងគ្នាដើម្បីតតាំងនឹងក្ដីរំពឹងទុករបស់រដ្ឋាភិបាលចិនអំពីនិទណ្ឌភាព»។
អ្នកស្រី Hassan បាននិយាយថា ការបោះឆ្នោតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិលើសេចក្ដីសម្រេចនេះគឺជាដំណាក់កាលដ៏សំខាន់មួយ។
អ្នកស្រីបានប្រាប់ VOA ថា៖ «អ្វីដែលយើងបានឃើញជាលើកដំបូងបង្អស់អស់រយៈពេលជាយូរមកហើយនេះគឺការប្រេះបែកនៃរនាំងការពាររបស់ក្រុមជនផ្ដាច់ការ»។
អាហ្វហ្គានីស្ថាន
នៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ក្រុមតាលីបង់បានដាក់ច្បាប់ជាច្រើនដែលរំលោភលើសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ស្ត្រីនិងកុមារី ដូចជាសេរីភាពនៃការធ្វើដំណើរ សិទ្ធិធ្វើការនិងសិទ្ធិប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិត និងលទ្ធភាពទទួលបានការអប់រំនិងសេវាថែរក្សាសុខភាពជាដើម។
របាយការណ៍របស់អង្គការ Human Rights Watch បានលើកឡើងថា៖ «កងកម្លាំងសន្តិសុខរបស់ក្រុមតាលីបង់បានអនុវត្តពេញមួយឆ្នាំកន្លងមកនូវការឃុំឃាំងដោយខុសច្បាប់ ការធ្វើទារុណកម្ម និងការសម្លាប់ភ្លាមៗលើអតីតមន្ត្រីសន្តិសុខនិងសត្រូវដែលគេចាប់ថ្នាក់បាន»។
អ៊ីរ៉ង់
នៅក្នុងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ ការតវ៉ាដែលបណ្ដាលមកពីការស្លាប់របស់នាង Mahsa Amini បន្ទាប់ពីនាងត្រូវបានប៉ូលិសឃុំឃាំង បានរីកក្លាយជាការតវ៉ាប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលនៅទូទាំងប្រទេស។
អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានបញ្ជាក់ថា ការសម្លាប់អ្នកតវ៉ាយ៉ាងតិច ៤ នាក់នៅក្នុងពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះអាចនឹងបណ្ដាលឱ្យមានការឆ្លើយតបខ្លាំងក្លាជាងនេះពីសហគមន៍អន្តរជាតិ។
អ្នកស្រី Hassan បានប្រាប់ VOA ថា៖ «យើងចាំបាច់ត្រូវធ្វើហួសពីការសាមគ្គីជាអន្តរជាតិសម្រាប់ក្រុមអ្នកតវ៉ា និងចាំបាច់ត្រូវធ្វើឱ្យច្បាស់ថារដ្ឋាភិបាលនានានៅទូទាំងពិភពលោកនឹងធ្វើឱ្យមន្ត្រីអ៊ីរ៉ង់ទទួលខុសត្រូវចំពោះរឿងនេះ»។
មីយ៉ាន់ម៉ា
របាយការណ៍នេះបានលើកឡើងអំពីការរំលោភបំពានកើនឡើងផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ដែលនៅទីនោះ អ្នកនិពន្ធរបាយការណ៍នេះបាននិយាយថា របបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាកំពុងវាយប្រហារលើសហគមន៍នានានៅទូទាំងប្រទេសដែលប្រឆាំងនឹងរដ្ឋប្រហារយោធាឆ្នាំ ២០២១។
របាយការណ៍នេះបានបញ្ជាក់ថា៖ «កងកម្លាំងសន្តិសុខរបស់របបយោធាមីយ៉ាន់ម៉ាបានប្រព្រឹត្តិនូវការសម្លាប់ទ្រង់ទ្រាយធំ ការចាប់ខ្លួនដោយខុសច្បាប់ ការធ្វើទារុណកម្ម អំពើហិង្សាផ្លូវភេទ និងការរំលោភបំពានផ្សេងៗទៀតដែលស្មើនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិ»។
របាយការណ៍នេះបានបន្ថែមថា៖ «សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនិងការជួបជុំប្រឈមនឹងការរឹតត្បិតតឹងតែង។ ប្រតិបត្តិការយោធាដែលបង្កើនឡើងបានបណ្ដាលឱ្យមានឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមជាច្រើនប្រឆាំងនឹងប្រជាពលរដ្ឋជាតិសាសន៍ភាគតិចនៅក្នុងរដ្ឋ Kachin រដ្ឋ Karen រដ្ឋ Karenni និងរដ្ឋ Shan»។
អេត្យូពី
នៅក្នុងប្រទេសអេត្យូពី អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានបញ្ជាក់ថា ដំណើរការសន្តិភាពដែលដឹកនាំដោយសហភាពអាហ្វ្រិកកាលពីពេលថ្មីៗនេះបានបណ្ដាលឱ្យមានកិច្ចឈប់វាយប្រយុទ្ធគ្នាមួយដែលប្រេះស្រាំ។
អ្នកស្រី Hassan បាននិយាយថា៖ «ការធានាថាមានការទទួលខុសត្រូវសម្រាប់ឧក្រិដ្ឋកម្មដ៏សាហាវហួសហេតុដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់ Tigray គឺជារឿងសំខាន់សម្រាប់ធ្វើឱ្យកិច្ចឈប់បាញ់គ្នានេះមានប្រសិទ្ធភាព»។
បង់ក្លាដែស
នៅក្នុងប្រទេសបង់ក្លាដែស អង្គការ Human Rights Watch បានរិះគន់រដ្ឋាភិបាលថាបានរំលោភបំពានលើជនភៀសខ្លួនរ៉ូហ៊ីងយ៉ា (Rohingya)។
របាយការណ៍របស់អង្គការនេះបានលើកឡើងថា៖ «ជនភៀសខ្លួនរ៉ុហ៊ីងយ៉ា ដែលកំពុងប្រឈមនឹងស្ថានភាពដ៏លំបាកសម្រាប់ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ដោយស្ម័គ្រចិត្តនិងមានសុវត្ថិភាពទៅកាន់ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាវិញ បានរងគ្រោះដោយសារការគំរាមកំហែង ការជំរិតទារប្រាក់ និងការធ្វើបាបដោយកងកម្លាំងសន្តិសុខបង់ក្លាដែសនិងអាជ្ញាធរផ្សេងៗទៀត»។
អង្គការ Human Rights Watch ក៏បានបញ្ជាក់ផងដែរថា ជនភៀសខ្លួនបានរាយការណ៍អំពីការគំរាមកំហែង ការជំរិតទារប្រាក់ ការចាប់ខ្លួនដោយខុសច្បាប់ និងការធ្វើទារុណកម្មដែលប្រព្រឹត្តិឡើងដោយប៉ូលិស។
បញ្ហាប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
អង្គការ Human Rights Watch បានបញ្ជាក់ថា បញ្ហាប្រែប្រួលអាកាសធាតុកំពុងមានផលប៉ះពាល់កើនឡើងដល់សិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់មនុស្សនៅគ្រប់ជ្រុងទាំងអស់នៅលើពិភពលោក ដែលមានតាំងពីទឹកជំនន់ដ៏មហន្តរាយនៅក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថានរហូតដល់ភ្លើងឆេះព្រៃនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក។
អង្គការនេះបានបន្ថែមថា រដ្ឋាភិបាលនានាមានកាតព្វកិច្ចផ្នែកផ្លូវច្បាប់និងផ្នែកសីលធម៌នៅក្នុងការដាក់កំហិតលើឧស្សាហកម្មនានាដូចជាឧស្សាហកម្មទាញយកឥន្ធនៈផូស៊ីលជាដើម ដែលមិនស្របទៅតាមការការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋាន។
របាយការណ៍របស់អង្គការនេះបានលើកឡើងថា៖ «រដ្ឋាភិបាលនានាគួរតែចាត់វិធានការជាបន្ទាន់នៅក្នុងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សក្នុងការឆ្លើយតបរបស់ពួកគេចំពោះបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរផ្នែកអាកាសធាតុនិងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុដែលមិនអាចចៀសផុតរួចទៅហើយ និងនៅក្នុងការការពារប្រជាពលរដ្ឋដែលងាយរងគ្រោះបំផុតដូចជាជនជាតិភាគតិច ស្ត្រី កុមារ មនុស្សចាស់ ជនពិការ និងជនក្រីក្រជាដើម»៕
លោក Shaikh Azizur Rahman រួមចំណែកនៅក្នុងសេចក្ដីរាយការណ៍នេះ។
ប្រែសម្រួលដោយលោក ឈឹម សុមេធ
