អ្នកនយោបាយមួយចំនួនក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានបង្ហាញក្តីព្រួយបារម្ភអំពីការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកទី ១០ ចាប់តាំងពីការប្រកាសប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣ មក ក្នុងគ្រាដែលកម្ពុជាដឹកនាំដោយគណបក្សតែមួយ។
ទោះជាយ៉ាងណា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក កើត រិទ្ធ បានថ្លែងការពារថាសេចក្តីព្រាងច្បាប់ធម្មនុញ្ញដែលត្រូវបានអនុម័តដោយគណៈរដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីសប្តាហ៍មុន ធ្វើឡើងដើម្បីបំពេញចន្លោះខ្វះខាតនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិ និងធានាការពារឧត្តមប្រយោជន៍របស់ជាតិ។
មាត្រាដែលត្រូវធ្វើវិសោធនកម្មចុងក្រោយនេះ រួមមានមាត្រា ១៩ ថ្មី(មួយ) មាត្រា ៨៩ មាត្រា ៩៨ (ថ្មី) មាត្រា ១០២ ថ្មី មាត្រា ១១៩ ថ្មី(មួយ) និងមាត្រា ១២៥ ថ្មីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ នេះបើតាមសេចក្តីព្រាងដែលត្រូវបានបង្ហាញដោយក្រសួងយុត្តិធម៌។ សេចក្តីព្រាងច្បាប់កែរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏រួមទាំងមាត្រាថ្មី ២ ទៀត គឺមាត្រា ៣ ថ្មី និងមាត្រា ៤ ថ្មី។
លោក យ៉ង សាំងកុមារ ប្រធានគណៈកម្មាធិការនាយកនៃគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន ថ្លែងថាមាត្រា ៩៨ ថ្មី(មួយ)ហាក់បីដូចជារដ្ឋាភិបាលខ្លាចបក្សប្រឆាំងដែលមានសំឡេងក្នុងរដ្ឋសភាហៅមន្ត្រីណាមួយមកស្តីបន្ទោស ព្រោះច្បាប់ចាស់ត្រង់មាត្រា ៩៨ ថ្មីចែងថាតំណាងរាស្ត្រចំនួន ៣០ នាក់ អាចធ្វើញត្តិបន្ទោសបាន។ ចំណែកវិសោធនកម្មច្បាប់មាត្រា ៩៨ ថ្មី(មួយ)នេះ ចែងថាទាល់តែ ១ ភាគ ៣ ឬចំនួនស្មើ ៤២ នៃតំណាងរាស្ត្រសរុបបច្ចុប្បន្នដែលមានចំនួន ១២៥ រូប។
លោកយល់ថា ការកែចំនួនសមាភាពនេះជាការផ្តល់សិទ្ធិខ្លាំងដល់គណបក្សដែលមានសំឡេងច្រើនក្នុងការរៀបចំក្បាលម៉ាស៊ីនរដ្ឋសភា និងរដ្ឋាភិបាលផងដែរ។
លោកបន្ថែមថា៖ «ប៉ុន្តែអាហ្នឹង ដូចដាវមុខពីរអ៊ីចឹង។ ឧទាហរណ៍ ថ្ងៃមុខទៅ គណបក្សប្រជាជនក្លាយទៅជាគណបក្សប្រឆាំងវិញ អ៊ីចឹងក៏គាត់ពិបាកក្នុងខ្លួនគាត់ដែរក្នុងការរកសំឡេង។ អ៊ីចឹងយល់ល្អ ខ្ញុំគិតថាទុក៣០ហ្នឹងទៅ វាដូចជាសមរម្យហើយ។ ណាមួយ៣០[រូប]មិនមែនជាចំនួនងាយស្រួលរកបានគ្រប់គ្នា ដើម្បីធ្វើញត្តិបន្ទោសដែរ។ ហើយញត្តិបន្ទោសហ្នឹងមិនមែនចេះតែនឹកឃើញធ្វើៗទេ ព្រោះកន្លងមកតាំងពី ៩៣ [ឆ្នាំ ១៩៩៣ ] ដូចមិនទាន់មានរបៀបហ្នឹងទេ នៅស្រុកខ្មែរយើង»។
បើយោងតាមសេចក្តីព្រាងធម្មនុញ្ញ ត្រង់មាត្រា ១១៩ អត្ថន័យក៏ត្រូវបានស្នើកែប្រែ ដោយលុបចោលឃ្លាពាក់ព័ន្ធនឹងការស្នើពីប្រធាន ដោយមានមតិឯកភាពពីអនុប្រធានទាំងពីរនៃរដ្ឋសភា ក្នុងការស្នើតំណាងរាស្ត្រមួយរូបជានាយករដ្ឋមន្ត្រីឲ្យបង្កើតរដ្ឋាភិបាល។ មាត្រាថ្មីចែងថាតាមសេចក្តីស្នើពីគណបក្សដែលមានអាសនៈច្រើនជាងគេក្នុងរដ្ឋសភា ព្រះមហាក្សត្រចាត់តាំងវរជនមួយរូបជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ឲ្យបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាល។ សេចក្តីស្នើពីគណបក្សដែលមានអាសនៈច្រើនជាងគេក្នុងរដ្ឋសភានេះ ត្រូវចម្លងជូនប្រធានរដ្ឋសភា។
ត្រង់ចំណុចនេះ លោក យ៉ង សាំងកុមារ បានថ្លែងថា៖ «ជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហើយក្បាលម៉ាស៊ីនសភា គណៈកម្មការនានា វាហាក់ដូចជាផ្តល់សិទ្ធិទៅឱ្យគណបក្សដែលមានសំឡេងច្រើន។ កាលពីមុនមានន័យថាប្រធានសភា អនុប្រធានសភា គាត់ស្នើបេក្ខជននាយករដ្ឋមន្ត្រីទៅព្រះមហាក្សត្រ ឥឡូវគាត់ដូរមកគណបក្សដែលមានសំឡេងច្រើនស្នើវិញ»។
លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ ប្រធានគណបក្សកម្ពុជានិយម ដែលជាអតីតតំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមួយរូប កត់សម្គាល់ចំណុចសំខាន់ទាក់ទងការបង្កើនចំនួនតំណាងរាស្ត្រក្នុងការធ្វើញត្តិបន្ទោសនេះដែរ ដោយលោកថាវាជារឿងមួយមិនចាំបាច់នោះទេ។ លោកបន្ថែមថាការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ក៏មិនគួរធ្វើឡើងនៅពេលនេះដែរ ព្រោះមិនមានសំឡេងរបស់គណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាលចូលរួមពិគ្រោះយោបល់។
លោកថ្លែងថា៖ «ការកែប្រែការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដោយបន្ទាន់បែបនេះ យើងយល់ឃើញថា ហាក់ដូចជាពុំសមស្របទៅតាមកាលៈទេសៈ និងពេលវេលា។ គួររកឱកាសជជែកឱ្យបានទូលំទូលាយ ពីព្រោះរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាច្បាប់កំពូលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ដូច្នេះការពិគ្រោះយោបល់រវាងគណបក្សកាន់អំណាច និងគណបក្សមិនកាន់អំណាច គឺជារឿងចំបាច់ជាទីបំផុត មុននឹងធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ»។
លោកកត់សម្គាល់ផងដែរថា ការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ត្រង់មាត្រា ៣ ថ្មី(មួយ)ដែលថារដ្ឋសភាតាមសំណើរបស់គណបក្សដែលមានអាសនៈច្រើនជាងគេក្នុងរដ្ឋសភា អាចដំណើរការបោះឆ្នោតជាកញ្ចប់បាន ដើម្បីជ្រើសតាំងប្រធាន និងអនុប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈកម្មការនានារបស់រដ្ឋសភា នៅពេលព្រះមហាក្សត្រមិនអាចសម្រេចបាន ចំពោះការចាត់តាំងវរជនមួយរូបជានាយករដ្ឋមន្ត្រីឱ្យបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបាន និងនៅពេលដែលមិនអាចសម្រេចបាន នីតិវិធីនៃមាត្រា ៨២ ថ្មី(មួយ) ដែលលោកថានេះបង្ហាញពីការមិនទុកចិត្តគ្នាទៅវិញ និងគួរបោះឆ្នោតដោយឡែកៗពីគ្នាទើបល្អប្រសើរ។
លោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ បញ្ជាក់ថា៖ «ចំណុចមួយទៀត ដែលយើងគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ការបោះឆ្នោតជាកញ្ចប់ ដោយសរបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថាវាពុំមានលក្ខណៈបែងចែកអំណាចឱ្យដាច់ពីគ្នាជាក់លាក់ច្បាស់លាស់។ ហើយការបោះឆ្នោតជាកញ្ចប់ ក៏ហាក់បីដូចជាការបង្ហាញពីភាពមិនទុកចិត្តគ្នាទៅវិញ។ យើងយល់ថាគួរបោះឆ្នោតដោយឡែកៗពីគ្នា»។
ក្នុងពេលដែលមិនមានតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំងក្នុងរដ្ឋសភា រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្ម កាលពីខែតុលា ឆ្នាំ ២០២១ ដោយកំណត់សញ្ជាតិខ្មែរតែមួយសម្រាប់ប្រធានរដ្ឋសភា ប្រធានព្រឹទ្ធសភា នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងប្រធានក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។ វិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញចុងក្រោយនេះធ្វើឡើងតាមបញ្ជារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលត្រូវបានមើលឃើញថា ជាគោលដៅប្រឆាំងនឹងលោក សម រង្ស៊ី មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង ដែលមានសញ្ជាតិខ្មែរ និងបារាំង។
សេចក្តីព្រាងច្បាប់ធម្មនុញ្ញលើកទី ១០ នេះ នឹងត្រូវត្រួតពិនិត្យ និងអនុម័តដោយរដ្ឋសភាដែលគ្រប់គ្រងដោយតំណាងរាស្ត្រមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់។ បើតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ការផ្ដើមគំនិតសើរើ ឬការផ្ដើមគំនិតធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាសិទ្ធិរបស់ព្រះមហាក្សត្រ របស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា តាមសេចក្ដីស្នើរបស់តំណាងរាស្ត្រមួយភាគបួននៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល។ ការសើរើ ឬវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវធ្វើឡើងដោយច្បាប់ធម្មនុញ្ញមួយដែលអនុម័តដោយរដ្ឋសភា តាមមតិភាគច្រើនពីរភាគបីនៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល។
កាលពីថ្ងៃពុធ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានចេញសេចក្តីប្រកាសមួយ ដោយបញ្ជាក់ថាវិសោធនកម្មដែលសំដៅធានានូវដំណើរការប្រក្រតីនៃស្ថាប័នជាតិ «អាចធ្វើទៅបាន» ហើយពុំមានប៉ះពាល់អ្វី ដល់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស និងរបបរាជានិយម។
លោក ថាច់ សេដ្ឋា អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន ថ្លែងថាមិនគួរធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ធម្មនុញ្ញនេះទេ ព្រោះវាធ្វើឱ្យខូចទ្រង់ទ្រាយដើមនៃច្បាប់កំពូលរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ហើយកន្លងមកការអនុវត្តការងារក៏មិនឃើញមានការរាំងស្ទះអ្វីផងដែរ។ លោកសង្កត់ធ្ងន់ថាការធ្វើនេះទំនងជាការពារមន្ត្រីខិលខូច ជាជាងការពារផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងហាក់ធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដើរថយក្រោយទៅវិញ។
លោកប្រាប់វីអូអេថា៖ «យើងខ្ញុំមានការព្រួយបារម្ភណាស់ ហាក់បីដូចជាការកែច្បាប់នេះធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដើរថយក្រោយទៅវិញ។ មិនបានបើកឱ្យទូលំទូលាយការចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋផង ហើយយើងមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រាន់ទៅក្នុងតំណាងរាស្ត្រសួរដេញដោលសួរនាំស្តីបន្ទោសដល់រដ្ឋមន្ត្រីអសកម្ម ឬក៏មន្ត្រីដែលយើងមើលឃើញថាមិនបានបម្រើផលប្រយោជន៍ទៅតាមប្រជាពលរដ្ឋពេញលេញហ្នឹង។ អ៊ីចឹងហាក់ដូចជាទៅការពារទៅវិញ។ អ៊ីចឹង ខ្ញុំគិតថាមិនសមស្រប ដើម្បីបម្រើផលប្រយោជន៍របស់ប្រជារាស្ត្រយើងទេ»។
លោក យង់ គិមអេង ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍និងសន្តិភាព បានសម្តែងការសោកស្តាយដែលកម្ពុជាតែងតែប្រើប្រាស់វិសោធនកម្មច្បាប់ ឬហៅថាធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះមកអនុវត្ត។ លោកចង់ឱ្យរដ្ឋាភិបាលអនុវត្តច្បាប់ដែលមានស្រាប់ និងចៀសឱ្យផុតពីភាពជាបណ្តោះអាសន្ន តាមរយៈការប្រើប្រាស់ច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែមនេះ និងត្រូវបង្កើតភាពចាស់ទុំខាងផ្នែកនយោបាយ ដើម្បីរៀបចំបោះឆ្នោតប្រកបដោយភាពត្រឹមត្រូវ។
លោកថ្លែងថា៖ «កម្ពុជាគួរចេញផុតពីស្ថានភាពនៃភាពជាបណ្តោះអាសន្ន។ កាលមុនយើងថាធម្មនុញ្ញបន្ថែមគឺអនុវត្តបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែបណ្តោះអាសន្នហ្នឹងច្រើនដែរ...។ ប៉ុន្តែយើងចង់ឃើញភាពត្រូវរ៉ូវគ្នាខាងនយោបាយ ការស្រុះស្រួលគ្នាខាងនយោបាយ ភាពចាស់ទុំខាងនយោបាយ ដើម្បីយើងអនុវត្តនីតិវិធីនៃការបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវដែលមាននៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាការប្រសើរ កុំឱ្យចាំបាច់ប្រើប្រាស់នូវខ្លឹមសារធម្មនុញ្ញបន្ថែម ឬក៏យកធម្មនុញ្ញបន្ថែមមកដាក់ក្នុងច្បាប់»។
នៅក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មានមួយនាថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក កើត រិទ្ធ ថ្លែងថារដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសណាក៏មានការកែប្រែដែរ ដើម្បីធានាកុំឲ្យមានការជាប់គាំងក្នុងកិច្ចដំណើរការរបស់ស្ថាប័នជាតិ។
លោកបញ្ជាក់ថា៖ «ការធ្វើវិសោធនកម្មនីមួយៗគឺតែងតែបម្រើគោលដៅ ២ ដែលខ្ញុំបានបញ្ជាក់ជូនមុននេះ គឺទី១ ទាក់ទងនឹងការបំពេញចន្លោះខ្វះខាត បើសិនជាមាននៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ហើយទី២ទាក់ទងហ្នឹង ការធានាការពារនូវឧត្តមប្រយោជន៍របស់ជាតិ»។
លោកបន្ថែមថា៖«មិនមែនរឿងកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ដែលដឹកនាំឱ្យគណបក្សប្រជាជនដឹកនាំប្រទេសជាតិទេ គឺរឿងការបោះឆ្នោតនោះទេ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតសេរីពហុបក្ស។ ហើយរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏គ្មានកន្លែងណាដែលសរសេរថាកែរដ្ឋធម្មនុញ្ញដាក់ថាគណបក្សណាមួយត្រូវដឹកនាំប្រទេសឯណា គឺអត់មានទេ»។
លោកបន្ថែមថាការធ្វើវិសោធនកម្មនេះមិនធ្វើឡើងក្នុងកាលៈទេសៈដែលកម្ពុជាស្ថិតក្នុងភាពអាសន្ន ហើយវាមិនប៉ះពាល់គោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើយ។ លោកបន្ថែមថាសេចក្តីព្រាងច្បាប់ធម្មនុញ្ញនេះ កំពុងស្ថិតក្នុងដៃរបស់រដ្ឋសភា ដើម្បីត្រួតពិនិត្យបន្តទៀត៕
