កំណត់និពន្ធ៖ សាលាក្តីខ្មែរក្រហមបានប្រកាសសាលក្រមសំណុំរឿងលេខ០០២ វគ្គ២ ដាក់ទោសអតីតមេដឹកនាំនៃរបបខ្មែរក្រហមចំនួនពីរនាក់គឺនួន ជា អនុលេខាធិការបក្សកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា និងខៀវ សំផន អតីតប្រមុខរដ្ឋកាលពីថ្ងៃសុក្រ ឱ្យជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត។
លោកម៉ែន គឹមសេង អ្នករាយការណ៍ព័ត៌មាននៃវីអូអេ បានសម្ភាសលោក Peter Maguire អ្នកស្រាវជ្រាវនិងនិពន្ធសៀវភៅ «ប្រឈមមុខនឹងមរណភាពនៅកម្ពុជា» នៅមុនមួយថ្ងៃមុនការប្រកាសសាលក្រមពីក្តីរំពឹង និងកេរដំណែលនៃសាលាក្តីនេះក្នុងការស្វែងរកយុត្តិធម៌ដល់ជនរងគ្រោះ៖
VOA៖ នៅថ្ងៃទី១៦ខែវិច្ឆិកានេះ សាលាក្តីខ្មែរក្រហមនឹងប្រកាសសាលក្រមក្នុងសំណុំរឿងលេខ០០២ វគ្គ២ សម្រេចទោសអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមពីរនាក់គឺនួន ជានិងខៀវ សំផន។ តើលោករំពឹងថានឹងមានការដាក់ទោសយ៉ាងម៉េចខ្លះពីសាលក្រមនេះ?
Peter Maguire៖ អតីតមេដឹកនាំទាំងនេះបានទទួលទោសជាប់គុកអស់មួយជីវិតម្តងហើយ ដូច្នេះបើមើលឱ្យមែនទែនទៅ នេះគ្រាន់តែជាសាលក្រមដែលមានលក្ខណៈផ្លូវច្បាប់ជាជាងការដាក់ទោសទណ្ឌខាងព្រហ្មទណ្ឌ។ ខ្ញុំគិតថា សាលក្រមនឹងមានលក្ខណៈរលូននិងបែបអភិរក្ស ប៉ុន្តែយើងនឹងដឹងច្បាស់នៅថ្ងៃស្អែកនេះ។ ខ្ញុំគិតថា នេះគឺជាសាលក្រមចុងក្រោយរបស់តុលាការនេះហើយ។ ស្របពេលនេះដែរបើអង្គការសហប្រជាជាតិបិទបញ្ចប់ការងារនៅកម្ពុជាកាន់តែឆាប់ កាន់តែល្អសម្រាប់រក្សាកេរតំណែលរបស់ពួកគេ។
VOA៖ ខ្ញុំទើបបានអានអត្ថបទមួយនៅក្នុងព្រឹត្តិបត្រ The Diplomat ដែលលោកបានសរសេរពី «ចំណុចល្អ ចំណុចអាក្រក់ និងចំណុចអាក្រក់បំផុត» នៃសាលាក្តីខ្មែរក្រហម។ តើអ្វីខ្លះជាចំណុច ល្អ អាក្រក់ និងអាក្រក់បំផុតនៃសាលាក្តីនេះ?
Peter Maguire៖ អ្វីដែលល្អនោះ គឺឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រដែលតុលាការនេះបានបង្កើត។ ពួកគេមានក្រុមចៅក្រមស៊ើបអង្កេតដ៏អស្ចារ្យដែលដឹកនាំដោយលោក Craig Etcheson លោក Steve Heder លោក Rich Arant លោកស៊ឹម សុរិយា ដែលបានកសាងឡើងដោយផ្អែកលើការស្រាវជ្រាវជាច្រើនទសវត្សរ៍ដោយអ្នកសារព័ត៌មាននិងប្រវត្តិវិទូ ដែលមានដូចជាលោកស្រីអេលីហ្សាបែត ប៊ែកឃឺ លោកឆាង យុ លោក Nate Thayer និងមនុស្សជាច្រើនទៀត។ ការណ៍ដែលបង្កើតបានឯកសារទំាងស្រុងស្តីពីរបបខ្មែរក្រហមគឺជាការចូលរួមចំណែកដែលមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន។ ឥឡូវនេះបញ្ហានៅត្រង់ថា តើគេនឹងរក្សាទុកដាក់ឯកសារនេះដោយវិធីណា។ ខ្ញុំនឹងភ្ញាក់ផ្អើលណាស់ ប្រសិនបើលោកហ៊ុន សែន ហ៊ានបើកឱ្យគេមើលស្រាវជ្រាវបានតាមបណ្តាញអ៊ីនធឺណិត។
ចំណុចអាក្រក់នោះ គឺដំណើរការយឺតយ៉ាវនៃការកាត់ក្តីដែលចាប់ផ្តើមពីការកាត់ក្តីកាំង ហ្កេកអ៊ាវ ហៅឌុច ដែលជាសំណុំរឿងមួយសាមញ្ញបំផុត ដោយសារតែគាត់បានសារភាពទោសកំហុស។ មានឯកសារនិងភស្តុតាងដែលភ្ជាប់គាត់ទៅ នឹងឧក្រិដ្ឋកម្ម។ ការកាត់ក្តីនោះមិនត្រូវចំណាយពេលយូរនោះទេ។
ចំណុចអាក្រក់បំផុតដែលខ្ញុំមើលឃើញ គឺចរិតក្រអឺតក្រទមរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលធ្វើចរិតដូចជាពួកគេមិនធ្លាប់មានប្រវត្តិមិនល្អនៅប្រទេសកម្ពុជាអីចឹង បើទោះបីជាខ្លួនធ្លាប់ទុកឱ្យក្រុមខ្មែរក្រហមកាន់កាប់អាសនៈនៅឯអង្គការសហប្រជាជាតិតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩ រហូតជិតដល់ពេលអ៊ុនតាក់ ចូលគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជា។ នេះជាចរិតក្រអឺតក្រទមមួយ។ ហេតុផលដែលបណ្តាលឱ្យមានតុលាការនេះ គឺដោយសារលោកហ៊ុន សែន បានវាយបំបាក់ឆ្អឹងខ្នងក្រុមខ្មែរក្រហម ដោយប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធា និងការទូតហើយលើសពីនោះ គឺបានចាប់ខ្លួនពួកជនកំពុងជាប់ចោទទាំងនេះ។ ដូច្នេះបើទោះបីជាលោកហ៊ុន សែន មិនបានធ្វើការងារល្អ ហើយខ្ញុំក៏ជាអ្នករិះគន់លោកហ៊ុន សែន ជាច្រើនឆ្នាំក៏ដោយ ក៏គាត់គឺជាអ្នកដែលបានបង្កលក្ខណៈមួយដែលអនុញ្ញាតឱ្យតុលាការនេះកើតឡើងបានហើយអង្គការសហប្រជាជាតិហាក់ដូចជាមិនគិតដល់ចំណុចនេះទេ។ ខ្ញុំគិតថា ពួកគេចាប់ផ្តើមការងារដោយអាក្រក់បំផុត ហើយមិនមានការទុកចិត្តគ្នារវាងភាគីអង្គការសហប្រជាជាតិនិងភាគីកម្ពុជាតាំងតែពីថ្ងៃទី១ ហើយពួកគេមិនដែលរកចំណុចរួមឡើយ។ ពួកគេតែងតែរុញច្រានគ្នាទៅវិញទៅមកដែលនាំឱ្យដំណើរការតុលាការយឺតយ៉ាវជាទីបំផុត។
VOA៖ ឥឡូវនេះគឺអង្គការសហប្រជាជាតិស្ថិតនៅក្នុងប្រភេទអាក្រក់បំផុត ហើយលោកបានសរសេរថាដល់ពេលដែលអង្គការសហប្រជាជាតិបញ្ឈប់ការគិតឃើញបែបវេទមន្តរបស់ខ្លួនអំពីអនាគតនៃការកាត់ក្តីនេះទៅ ហើយសូមសម្រេចការកាត់ទោសចុងក្រោយ ប្រកាសពីថ្ងៃចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា។ ដូចេ្នះតើនឹងមានអ្វីកើតឡើងចំពោះសំណុំរឿងលេខ០០៣និង០០៤?
Peter Maguire៖ បើតាមទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ខ្ញុំ គឺវាមិនអាចកើតឡើងបានទេ។ ឥទ្ធិពលដែលអង្គការសហប្រជាជាតិមាន គឺគ្រាន់តែជាការគំរាមបំភ័យតាមផ្លូវអារម្មណ៍ប៉ុណ្ណោះ។ ពួកគេមិនមានអំណាចអ្វីពិតប្រាកដលើរបបលោកហ៊ុន សែនទេ។ ពួកគេមិនដែលមានអំណាចអ្វីតាំងតែពីតុលាការនេះចាប់ផ្តើមដំណើរការមក។ ដូច្នេះគាត់បានបញ្ជាក់ច្បាស់ ហើយថា គាត់នឹងមិនអនុវត្តតាមដីការចាប់ខ្លួនទេហើយភាគីកម្ពុជារបស់គាត់ក៏មិនទាំងសហការក្នុងការស៊ើបអង្កេតផងដែរ។ ដូច្នេះបើអង្គការសហប្រជាជាតិនៅកាន់តែយូរ គឺរបបលោកហ៊ុន សែន នឹងធ្វើឱ្យពួកគេដូចជាមនុស្សឆ្កួតហើយប៉ះពាល់ដល់កេរ្តិ៍ឈ្មោះពួកគេកាន់តែខ្លាំង។ ពួកគេមានសិទ្ធិប្រកាសសាលក្រមហើយប្រកាសថា បែបបទការងារនៃតុលាការនេះមិនដំណើរការទេ ហើយជាលទ្ធផលនៃការពិបាកសម្របសម្រួលជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា គឺពួកយើងត្រូវចាកចេញហើយ។ ប៉ុន្តែអង្គការសហប្រជាជាតិប្រៀបបីដូចជាគូស្វាមីភរិយាដែលវាយតប់គ្នា ហើយអង្គការសហប្រជាជាតិនៅបន្តត្រឡប់មកវិញរកអ្នកដែលវាយធ្វើបាបខ្លួន។ បើក្រឡេកមើលត្រឡប់ក្រោយទៅ សម័យរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ គឺលោកហ៊ុន សែន លួចលទ្ធផលឆ្នោតនោះ។ សហគមន៍អន្តរជាតិអនុញ្ញាតឱ្យមានរឿងនេះកើតឡើង។ លោកហ៊ុន សែន ដណ្តើមអំណាចដោយរដ្ឋប្រហារ ហើយអង្គការសហប្រជាជាតិមានឥទ្ធិពលតិចតួចណាស់មិនអាចធ្វើអ្វីបាន។
VOA៖ ប៉ុន្តែលោកថាអង្គការសហប្រជាជាតិមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាក្រក់ស្រាប់ហើយ អីចឹងតើលោកគិតថា ពួកគេនឹងការពារកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាក្រក់នោះហើយចាកចេញមែនទេ?
Peter Maguire៖ អត់ទេ។ ខ្ញុំគិតថា ធ្វើដូចនេះគឺនឹងជួយការពារកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់ពួកគេវិញទេ។ បើសិនជាអង្គការសហប្រជាជាតិបន្តនៅធ្វើការ ហើយចេញតែឯកសារតែមិនបានការ គឺពួកគេហាក់ដូចជាឆ្កួតទៅវិញទេ។ នេះបើតាមយោបល់ខ្ញុំ។ ដីកាផ្សេងៗរបស់ពួកគេនឹងមិនអាចចាប់ចុងចោទមកតុលាការបានទេ គឺមានតែឆន្ទៈនយោបាយរបស់លោកហ៊ុន សែន ទេ ដែលអាចចាប់ពួកគេមកតុលាការបាន។ ហើយលោកហ៊ុន សែន បានបញ្ជាក់ច្បាស់ហើយថា គាត់គ្មានឆន្ទៈនយោបាយធ្វើដូច្នេះទេ។ ខ្ញុំមើលឃើញថា គ្មានអ្វីដែលនៅបន្តប្រកែកប្រណាំងទៀតទេ នៅពេលដែលអ្នកគ្មានយន្តការអំណាចពិតប្រាកដ ក្រៅតែពីការគំរាមបំភ័យតាមផ្លូវអារម្មណ៍។ ការគាបសង្កត់ពីបស្ចឹមប្រទេស និងអង្គការសិទ្ធិមនុស្សគ្មានអំណាចអ្វីលើលោកហ៊ុន សែន ទេ នៅពេលដែលមានចិនគាំទ្រហើយនោះ។
VOA៖ តើអ្វីគួរជាកេរតំណែលនៃសាលាក្តីនេះ ពីព្រោះលោកបានអះអាងនៅក្នុងអត្ថបទរបស់លោកថា តុលាការនេះមិនអាចជាវិធានការវាស់ស្ទង់ក្នុងការ«ការព្យាបាល បិទភ្ជិតស្នាមដំបៅអតីតកាល ស្វែងរកការពិត និងការផ្សះផ្សា»ដូចអ្នកខ្លះអះអាងទេ?
Peter Maguire៖ រឿងទាំងអស់នេះទំនងជាអាចកើតមានឡើងបាន ក្រោយពីមានការកាត់ទោស។ ប៉ុន្តែគំនិតដែលលើកឡើង មុនពេលការកាត់ក្តីកើតមានឡើង ហើយថាយើងនឹងបញ្ចប់រឿងរ៉ាវដែលមិនអាចវាស់វែងបានទាំងនេះ ដែលមានដូចជាការផ្សះផ្សា និងស្វែងរកការពិតជាដើម។ ទំាងនេះសុទ្ធតែជាពាក្យដែលមានលក្ខណៈចិត្តសាស្រ្ត។ ទាំងនេះមិនមែនជាពាក្យច្បាប់ទេ។ រឿងទាំងនេះអាចកើតឡើងជាលទ្ធផលនៃការកាត់ក្តី ប៉ុន្តែវាពិបាកនឹងទស្សន៍ទាយជាមុនណាស់។ ជនជាតិនីមួយៗនឹងវាយតម្លៃលទ្ធផល ក្រោយពីការកាត់ទោសខុសៗគ្នា។ ជំនឿរបស់ខ្ញុំគឺថា តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមអាចកាត់ទោសអ្នកដែលមានទោសពៃរ៍ ហើយអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកគ្មានទោសកំហុសរួចខ្លួន។ ហើយបើអាចធ្វើដូចនេះបាន វាគឺជាជោគជ័យមួយហើយ។ អ្នកអាចរៀបចំជាគណៈកម្មការស្វែងរកការពិតមួយ ដើម្បីផ្សះផ្សា ប្រសិនបើស្ថានភាពក្នុងប្រទេសស្មុគស្មាញមិនអាចរៀបចំដំណើរការតុលាការបាន។
នៅចុងបញ្ចប់នៃអត្ថបទរបស់ខ្ញុំ គឺខ្ញុំវាយតម្លៃថា តុលាការនេះជាជោគជ័យមួយដោយសារវាបានកែប្រែប្រវត្តិសាស្រ្តមួយ ដែលខ្ញុំចងចាំបានថា កាលពីខ្ញុំទៅប្រទេសកម្ពុជាជាលើកដំបូងក្នុងឆ្នាំ១៩៩៤ គឺនៅពេលនោះជនរងគ្រោះពីរបបខ្មែរក្រហមចោទថា គឺពួកវៀតណាមជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះការកាប់សម្លាប់នេះ ឬក៏ក្រុមខ្មែរដែលមានខួរក្បាលវៀតណាម ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។ ពេលនោះគឺមានការច្រឡំបល់ខ្លាំងណាស់ ពីព្រោះវាមានការឃោសនាប្រកួតប្រជែងគ្នា ក្រោយពីការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហម។ មានការចោទប្រកាន់ថាអ្នកណាធ្វើអ្វី ហើយអ្នកណាខ្លះទៀតធ្វើអ្វី។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះគឺច្បាស់លាស់ហើយ។ តុលាការរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិនេះសមទទួលបានការសរសើរច្រើនលើចំណុចនេះ។ សម្រាប់ខ្ញុំ វីរៈបុរសពិតប្រាកដគឺចៅក្រមស៊ើបអង្កេត៕
