លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលជាប្រធានប្តូរវេនសមាគមអាស៊ាន កាលពីថ្ងៃអាទិត្យ បានថ្លែងថា អាស៊ានមិនមែនជា«កូនជឹង»របស់ប្រទេសមហាអំណាចណាមួយឡើយ ខណៈថាប្លុកដែលមានសមាជិក១០ប្រទេសនេះរក្សាភាពជាកណ្តាលឬហៅថាមជ្ឈភាពអាស៊ាន។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានលើកឡើងបែបនេះនៅក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មានស្ដីពីលទ្ធផលនៃកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកទី៤០-៤១ និងកិច្ចប្រជុំកំពូលពាក់ព័ន្ធ នៅវិមានសន្តិភាព កាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២។
បើតាមលោក ហ៊ុន សែន អាស៊ានទាក់ទងជាមួយដៃគូខាងក្រៅឬក៏មហាអំណាចស្មើៗគ្នា ដោយមិនខ្លាចនរណាខឹងនរណាឡើយ ដោយហេតុថា អាស៊ានប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលការណ៍របស់ខ្លួន។
លោកថ្លែងថា៖ «អាស៊ានអត់ជាកូនជឹងរបស់នរណាដូចដែលប្រធានាធិបតីរបស់ឥណ្ឌូណេស៊ី ដែលគាត់បានប្រកាសក្នុងពេលដែលទទួលភាពជាប្រធានពីខ្ញុំនោះទេ។ អាស៊ានមិនខ្វល់ថា នរណាខឹងនរណាទេ។ យើងទទួលយកស្មើៗគ្នា។ យើងស្ថិតនៅភាពជាកណ្តាល។ ដូច្នេះយើងទទួលយកអ៊ុយក្រែន។ យើងមិនធ្វើអាស៊ានគ្រាន់តែដើម្បីបម្រើឱ្យរុស្ស៊ីឬធ្វើអាស៊ានសម្រាប់ឱ្យអ៊ុយក្រែននោះទេ។ យើងធ្វើអាស៊ានដើម្បីទាក់ទងដៃគូរបស់យើងទាំងអស់ដែលចង់ធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយយើង»។
ប្រទេសសមាជិករបស់អាស៊ានទាំង១០ ត្រូវបានអ្នកតាមដានបញ្ហានយោបាយនិងសន្តិសុខអន្តរជាតិយល់ថា មានទំនោរឬក៏ស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលរបស់មហាអំណាចទីទៃពីគ្នា ខណៈប្រទេសដែលជាប់ដែនទឹកមួយចំនួនដូចជាម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ព្រុយណេ និងវៀតណាម ហាក់មានភាពស្និទ្ធស្នាលខ្លាំងជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយប្រទេសនៅដែនគោកដូចជាកម្ពុជា ឡាវ និងមីយ៉ាន់ម៉ា ហាក់មានការស្អិតរមួតជាមួយមហាអំណាចចិន។
លោក រ៉ឹម សុខវី សហស្ថាបនិក The Thinker Cambodia ដែលជាវេទិកាវិភាគគោលនយោបាយ និងជាអ្នកវិភាគមួយរូប ប្រាប់វីអូអេថា ប្រទេសជាសមាជិករបស់អាស៊ានមានការទោរទន់ទៅរកមហាអំណាចផ្សេងគ្នា ដោយហេតុថាពួកគេទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីប្រទេសមហាអំណាចទាំងនោះ។ ប៉ុន្តែលោកថា ការគាំទ្ររបស់ពួកគេទៅលើប្រទេសមហាអំណាចមិនសូវខ្លាំងឡើយ ពីព្រោះការគាំទ្រនោះមានលក្ខណៈប្រយោល។
បើតាមលោក សុខវី អង្គការតំបន់អាស៊ានព្យាយាមប្រកាន់ខ្ជាប់ទៅតាមគោលការណ៍របស់ខ្លួន តាមរយៈការចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ខ្លួនដោយមិនគាំទ្រភាគីណាមួយឡើយ និងថា អាស៊ានមិនអាចបម្រើផលប្រយោជន៍យុទ្ធសាស្ត្រឱ្យមហាអំណាចណាមួយទេ ជាពិសេសមិនទទួលស្វាគមន៍ការប្រឈមមុខដាក់គ្នារបស់ពួកគេ។ ប៉ុន្តែអាស៊ានទទួលស្វាគមន៍ចំពោះការសហការផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចជាមួយបណ្តាប្រទេសខាងក្រៅ។
លោកថ្លែងថា៖ «អាស៊ានមិនមែនជាកូនជឹងរបស់ប្រទេសណាមួយគឺពាក្យនេះសំដៅទៅលើថា អាស៊ាន គឺអត់អាចឱ្យប្រទេសមហាអំណាចណាមួយប្រើប្រាស់តំបន់ហ្នឹងជាឧបករណ៍ផលប្រយោជន៍យុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួនឯងអ៊ីចឹង។ ក៏ប៉ុន្តែខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច អាស៊ាន នៅតែបើកចំហអាចទទួលនូវ cooperation (ការសហការ)ពីប្រទេសទាំងអស់ ក៏ប៉ុន្តែលើកលែងតែរឿងយុទ្ធសាស្ត្រ រឿង confrontation (ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា)គឺអាស៊ានអត់អាចទទួលយកទេ»។
លោក សុខវី អះអាងថា ការងាករបស់ប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ានទៅកាន់មហាអំណាចផ្សេងគ្នាដោយសារតែពួកគេមានផលប្រយោជន៍ផ្សេងគ្នា ខណៈកម្ពុជាងាកទៅរកចិនដោយសារតែចិនផ្តល់ជំនួយផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចច្រើនដោយឥតលក្ខខណ្ឌ ហើយវៀតណាមងាកទៅរកអាមេរិក ដោយសារអាមេរិកផ្តល់នូវសន្តិសុខដល់ខ្លួន។
លោកថ្លែងថា៖ «បើយើងនិយាយថា ប្រទេសអស់ហ្នឹងឱ្យវាindependent[ឯករាជ្យ]ហ្មង គឺអត់ទេ ដោយសារតែអាស៊ានជាបណ្តុំប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចទន់ខ្សោយ។ និយាយទៅប្រទេសដែលទើបតែងើបពីសង្គ្រាមពីអី អ៊ីចឹងបានន័យថា ទាំងសេដ្ឋកិច្ច ទាំងសន្តិសុខគឺវាអត់ខ្លាំងទេ»។
លោក សុខវី កត់សម្គាល់ថាការមានទំនោរផ្សេងៗគ្នាទៅកាន់បណ្តាប្រទេសមហាអំណាចទាំងនោះ ប៉ះពាល់ឬក៏ធ្វើឱ្យផុយស្រួយដល់មជ្ឈភាពរបស់អាស៊ាន ប៉ុន្តែមិនខ្លាំងក្លាឡើយ ខណៈថា វាអាចប៉ះពាល់ភាពជាកណ្តាលរបស់អង្គការតំបន់នេះខ្លាំង នៅពេលដែលការប្រកួតប្រជែងឥទ្ធិពលរបស់មហាអំណាចឡើងកំដៅខ្លាំង ហើយពួកគេបង្ខំឱ្យប្រទេសតូចៗជ្រើសរើសរវាងមហាអំណាចណាមួយ។
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា លើកឡើងថា អាស៊ានកាលពីមុនត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាកូនជឹងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ប៉ុន្តែឥឡូវសមាគមអាស៊ានមិនមែនជាកូនជឹងរបស់មហាអំណាចណាមួយឡើយ។
ទោះជាយ៉ាងណា បើតាមសាស្ត្រាចារ្យរូបនេះ ប្រទេសជាសមាជិករបស់អាស៊ានមានសម្ព័ន្ធភាពស្និទ្ធស្នាលផ្សេងគ្នាទៅកាន់មហាអំណាច ខណៈថាការនេះធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សាមគ្គីភាពនិងភាពជាកណ្តាលរបស់អង្គការតំបន់មួយនេះ។ លោកបន្តថា សាមគ្គីភាពនិងភាពជាកណ្តាលទើបតែចាប់ផ្តើមពង្រឹងមួយរយៈចុងក្រោយនេះ ខណៈភូមាកំពុងតែស្ថិតនៅក្រៅក្របខណ្ឌនៃប្លុក១០ប្រទេសនេះ។
លោកថ្លែងថា ៖ «ដូច្នេះភាពរឹងមាំនេះ វាមិនដឹងថា អាចទប់ទល់ជាមួយការជ្រៀតជ្រែក ឬក៏ឥទ្ធិពលនៃមហាអំណាចបានកម្រិតណាទេ ទាល់តែយើងរង់ចាំមើលសិន ព្រោះភាពជាកណ្តាល ភាពជាសាមគ្គីភាពគ្នានេះហាក់ដូចជាទើបចាប់ផ្តើមពីរបីឆ្នាំនេះទេ។ វាមិនទាន់....ថ្មីទេថ្វីដ្បិតអង្គការតំបន់អាស៊ាននេះវាមានយូរហើយ។ ប៉ុន្តែនៅទាញយកផលប្រយោជន៍គ្នាទៅវិញទៅមក មិនទាន់លុបបំបាត់ មិនទាន់គិតពីផលប្រយោជន៍រួមទេ។ គិតពីផលប្រយោជន៍រដ្ឋជាសមាជិករៀងៗខ្លួនខ្លាំងជាង»។
អ្នកស្រាវជ្រាវនៅវិទ្យាស្ថានខ្មែរសម្រាប់សហប្រតិបត្តិការ និងសន្តិភាព លោកវណ្ណ ប៊ុនណា ប្រាប់វីអូអេថាមជ្ឈភាពអាស៊ាន គឺអាស៊ានចង់ឱ្យខ្លួនជាតួអង្គសំខាន់ក្នុងការបើកបរនាវាសន្តិភាព ឬនាវាសន្តិសុខក្នុងតំបន់ ដែលមានន័យថា មហាអំណាចខាងក្រៅ ក៏ដូចជាដៃគូសន្ទនាខាងក្រៅ ត្រូវតែចូលរួមតាមយន្តការដែលរៀបចំដោយអាស៊ាន ដោយមិនធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ភាពសំខាន់នៃមជ្ឈភាពរបស់អាស៊ាន។ ប៉ុន្តែលោកថា រឿងដែលសំខាន់គឺលុះត្រាតែអាស៊ានមានសាមគ្គីភាពគ្នា។ ខណៈពេលនេះ សាមគ្គីភាពអាស៊ានត្រូវបានគេមើលឃើញថា មានភាពផុយស្រួយនៅឡើយ ដោយមានប្រទេសអាស៊ានខ្លះចាប់យកចិន និងខ្លះចាប់យកសហរដ្ឋអាមេរិកជាដើម។
ក្នុងពេលធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៃកិច្ចប្រជុំអាស៊ាន លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងទៅកាន់ថ្នាក់ដឹកនាំបណ្តាប្រទេសអាស៊ាន និងថ្នាក់ដឹកនាំពិភពលោកថា មជ្ឈភាពអាស៊ានគឺជាកម្លាំងចលករចម្បងសម្រាប់កិច្ចសន្ទនា និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយដៃគូខាងក្រៅ។
ក្រោយទទួលញញួរប្រធានអាស៊ានពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន លោក ចូកូ វីដូដូ (Joko Widodo) ប្រធានាធិបតីនៃសាធារណរដ្ឋឥណ្ឌូណេស៊ី ដែលនឹងក្លាយជាប្រធានអាស៊ានប្តូរវេននៅឆ្នាំក្រោយ ថ្លែងថា អាស៊ានត្រូវតែក្លាយជាតំបន់សន្តិភាពមួយ និងជាវេទិកាសម្រាប់សន្តិភាពពិភពលោកដោយប្រកាន់ខ្ជាប់នូវច្បាប់អន្តរជាតិ និងមិនមែនជាអ្នកតំណាងឱ្យមហាអំណាចណាមួយឡើយ។ អាស៊ានត្រូវតែជាតំបន់មួយប្រកបដោយភាពថ្លៃថ្នូរ រក្សាតម្លៃនៃមនុស្សជាតិ និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ លោកបន្ថែមថា អាស៊ានមិនគួរបណ្តោយឱ្យចលនាភូមិសាស្ត្រនយោបាយបច្ចុប្បន្នក្លាយទៅជាសង្គ្រាមត្រជាក់ថ្មីមួយនៅក្នុងតំបន់ឡើយ៕
