រដ្ឋាភិបាលចិន កំពុងបន្តគម្រោងពង្វាតដី យ៉ាងហោចណាស់ទៅលើទីតាំងតូចៗតែរងការទាមទារយ៉ាងខ្លាំងក្លាចំនួនប្រាំពីរនៅតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូង ដោយបង្កជាបញ្ហាប្រឈមដ៏ធំមួយនៅក្នុងរឿងក្តីមជ្ឈិត្តកម្មអន្តរជាតិរបស់ហ្វីលីពីន ប្រឆាំងនឹងចិន។ ការសិក្សាស្ទង់មើលផ្សេងៗនៅតំបន់ថ្មប៉ប្រះទឹកដែលមានជម្លោះ គឺជាគន្លឹះសំខាន់មួយ។
ចាប់តាំងពីដើមឆ្នាំនេះ រូបភាពផ្សេងៗពីផ្កាយរណបនៃសកម្មភាពពង្វាតដីរបស់ប្រទេសចិន នៅប្រជុំកោះ Spratly បានបង្ហាញឲ្យឃើញថា តំបន់ថ្មប៉ប្រះទឹក និងតំបន់ផ្កាថ្ម កំពុងត្រូវបានប្រែផ្លាស់ទៅជាកោះសិប្បនិម្មិត។ កំពង់ផែដ៏សំខាន់នានាដែលអាចឲ្យនាវាយោធាចូលចតជិតសាងសង់រួចរាល់ហើយ។ នេះក៏អាចនិយាយបានផងដែរចំពោះកន្លែងសម្រាប់យន្តហោះចុះចត និងអាគារច្រើនជាន់យ៉ាងហោចណាស់ចំនួនបីកន្លែង ដែលពីមុនជាកន្លែងឈរជើងមិនមាំទាំនោះ។
រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការបរទេសប្រទេសហ្វីលីពីន លោក Albert del Rosario បានថ្លែងនៅក្នុងវេទិកាមួយក្នុងទីក្រុងម៉ានីលកាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ទី២៦ ខែមីនាកន្លងទៅនេះថា រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកបានធ្វើការតវ៉ា ចំពោះអ្វីដែលលោកហៅថា «សកម្មភាពរានដីដ៏ធំមួយ» របស់ប្រទេសចិន។
«ការកែប្រែទីតាំងសំខាន់ទាំងនោះ គឺមានគោលបំណងផ្លាស់ប្តូរ លក្ខណៈសម្បត្តិ ស្ថានភាព និងកម្មសិទ្ធិដែនសមុទ្រនៅទីតាំងទាំងនោះ ដែលធ្វើឲ្យមានការលម្អៀងលើការធ្វើមជ្ឈិត្តកម្ម និងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ការងាររបស់សាលាក្តី ក្នុងការស្ដាប់ និងសម្រេចក្តីដោយសត្យានុម័ត»។
នៅខែមករាឆ្នាំ ២០១៣ ប្រទេសហ្វីលីពីន បានដាក់ពាក្យបណ្តឹងមួយទៅកាន់តុលាការអន្តរជាតិ សម្រាប់ច្បាប់សមុទ្រ ដើម្បីស្វែងរកការបញ្ជាក់អំពីទីតាំងសំខាន់ផ្សេងៗ ដែលខ្លួនកំពុងប្រជែងជាមួយនឹងប្រទេសចិន ដោយផ្អែកលើនិយមន័យនៃច្បាប់អន្តរជាតិ។
ឥឡូវនេះ សកម្មភាពរានដីរបស់ចិនកំពុងតែបន្តឡើងលើរាល់ទីតាំងនានាដែលត្រូវបានដាក់ពាក្យបណ្តឹងទៅ តុលាការ ។ ករណីនេះ ក៏ត្រូវបានចោទសួរ ពីអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីលបានហៅថា «ការទាមទារហួសហេតុ» របស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងនៅតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូង។
ប្រទេសចិន បានជ្រើសការចាកចេញពីការធ្វើមជ្ឈិត្តកម្ម នៅក្នុងករណីមួយចំនួន នៅពេលខ្លួនបានចុះហត្ថលេខាលើអនុសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីច្បាប់សមុទ្រ ហើយបានបដិសេធការបណ្តឹងខាងលើនោះ។
ប្រទេសចិនបាន និយាយថា ខ្លួនមាន «អធិបតេយ្យភាពដែលមិនអាចប្រកែកបាន» សឹងនៅលើដែនសមុទ្រទាំងមូល។ ប្រទេសព្រុយណេ ម៉ាឡេស៊ី តៃវ៉ាន់ និងវៀតណាម ក៏បានអះអាងទាមទាររៀងៗខ្លួន នូវដែនសមុទ្រដែលសម្បូរទៅដោយធនធាននេះផងដែរ។
រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនបានជំទាស់ថា ទីតាំងមួយចំនួនរបស់ប្រទេសចិន ដែលបានកាន់កាប់គឺមាននីវ៉ូទឹកសមុទ្រទាប ដែលនេះមានន័យថា នៅពេលទឹកជោរ ទីតាំងទាំងនោះ គឺត្រូវបានលិចទាំងស្រុង។ រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីន បានបន្តថា ទីតាំងទាំងនោះ គឺនៅឆ្ងាយពីសមុទ្ររបស់ប្រទេសចិន ដែលនេះបានធ្វើឲ្យកន្លែងទាំងនោះក្លាយជាផ្នែកមួយនៃខ្ពង់រាបបាតសមុទ្ររបស់ប្រទេសមួយផ្សេងទៀត ឬផ្នែកមួយនៃបាតសមុទ្រអន្តរជាតិ។ រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីន ក៏បានហៅថ្មប៉ប្រះទឹកចំនួនបួនថា «បណ្តុំថ្ម» ដោយបាននិយាយថា បើទោះបីជាថ្មទាំងនោះស្ថិតនៅខ្ពស់ជាងនីវ៉ូទឹកសមុទ្រនៅពេលមានទឹកជោរក៏ដោយ ក៏តំបន់ថ្មប៉ប្រះទឹកនោះមិនមានលក្ខខណ្ឌសមស្របសម្រាប់ការរស់នៅ និងប្រកបរបរជីវិតផ្សេងៗនៅក្នុងសណ្ឋានធម្មជាតិដើមរបស់តំបន់ថ្មនោះឡើយ»។
នៅពេលដែលទីតាំងសំខាន់ទាំងនេះមានជម្លោះកើតឡើង ច្បាប់អន្ដរជាតិមិនបានទទួលស្គាល់ការផ្លាស់ប្តូរសណ្ឋានរបស់ទីតាំងទាំងនោះឡើយ។ ប៉ុន្តែត្រូវតែមានភស្តុតាងសម្រាប់បញ្ជាក់ពីសណ្ឋានមុនរបស់ទីតាំងទាំងនោះ មុនពេលដែលត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ។
លោក Gregory Poling អ្នកជំនាញក្នុងផ្នែកជម្លោះនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង នៅមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាយុទ្ធសាស្រ្ត និងអន្តរជាតិ ដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន បានមានប្រសាសន៍ថា ករណីបែបនេះគឺកម្រណាស់ ហើយមានករណីផ្សេងទៀតតែមួយគត់ដែលលោកចាំបាន គឺថាកម្រិតបទដ្ឋានតុលាការអន្ដរជាតិមានលក្ខណៈតឹងរឹងខ្លាំង។
«ពួកគេត្រូវការចុះសិក្សាដោយផ្ទាល់ មិនមែនគ្រាន់តែសិក្សាពីទីជំនោរខ្ពស់នោះទេ ប៉ុន្តែជំនោរខ្ពស់បំផុតនៃឆ្នាំនោះ។ ការសិក្សានោះ គឺជាការសិក្សាយ៉ាងដិតដល់មួយជាជាងការត្រឹមតែហោះពីលើហើយផ្តិតយករូបភាពពីផ្កាយរណប»។
នាយកវិទ្យាស្ថានកិច្ចការដែនសមុទ្រ និងមហាសមុទ្រនៃសាកលវិទ្យាល័យហ្វីលីពីន លោក Jay Batongbacal បាននិយាយថា រហូតមកដល់ឆ្នាំ ២០១០ ប្រទេសហ្វីលីពីនមានការ សិក្សាដ៏ដិតដល់មួយទៅលើទីតាំងសំខាន់ៗ ដែលខ្លួនបានទាមទារនៅក្នុងប្រជុំកោះ Spratly ។
«ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ឧទាហរណ៍ ប្រសិនបើសាលាក្តីនិយាយថា ពួកគេគិតថាភស្តុតាងដែលបានបង្ហាញនោះ គឺមិនល្អគ្រប់គ្រាន់ទេ ពួកគេនឹងស្នើនូវការសិក្សាថ្មី និងល្អប្រសើរជាងមុន។ ហើយច្បាស់ណាស់នេះ គឺជាអ្វីដែលមិនអាចទៅរួចឡើយ»។
ដូចគ្នានេះដែរ លោក Batongbacal ក៏បាននិយាយដែរថា ទីតាំងដែលត្រូវបានសិក្សាស្ថិតនៅជិតនឹងប្រទេសចិន និងវៀតណាមពេក។ រូបលោកនិង លោក Poling លើកឡើងថា ការកំណត់ពេលវេលានៃការសិក្សាក៏មានសារៈសំខាន់ផងដែរ ព្រោះការសិក្សាត្រូវសម្រេចឲ្យបាន មុនពេលដែលគម្រោងរានដីបានចាប់ផ្តើម។
លោក Henry Bensurto បាននិយាយថា ប្រទេសហ្វីលីពីនកំពុងពង្រឹងរឿងក្តីរបស់ខ្លួននេះ តាមរយៈ «វិធីសាស្រ្តរួម»។
លោក Bensurto អ្នកចាត់ការទូទៅនៃកុងស៊ុលហ្វីលីពីននៅសានហ្វ្រាន់ស៊ីស្កូ និងជាប្រធានក្រុមអ្នកច្បាប់លើរឿងក្តីមជ្ឈិត្តកម្មរបស់ក្រសួងការបរទេសហ្វីលីពីន បាននិយាយថា ប្រទេសហ្វីលីពីនបានដាក់បញ្ជូននូវរូបភាពដែនកោះទាំងនោះ កម្រិតឡើងនៃជំនោរទាប និងតំបន់ថ្ម ក៏ដូចជារឿងរ៉ាវប្រវត្តិសាស្រ្ត និងមនុស្សសាស្រ្តរបស់ខ្លួន។
«ពីព្រោះ វាមានសារៈសំខាន់នៅក្នុងការទទួលយកនូវទីតាំងសំខាន់ៗ ដោយមិនត្រឹមតែក្នុងកាលៈទេសៈមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែនៅក្នុងចន្លោះរយៈពេលមួយផងដែរ។ ហើយដោយសារតែ វាក៏មានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់ដែរ ជាពិសេស ប្រសិនបើអ្នកចង់កំណត់ថា កោះមួយអាចមានសមត្ថភាពក្នុងការទ្រទ្រង់ការរស់នៅដោយមនុស្សឬទេនោះ»។
តុលាការមជ្ឈិត្តកម្មអចិន្រ្តៃយ៍ នៅទីក្រុងឡាអេ មិនទាន់កំណត់ថា ខ្លួនមានយុត្តាធិការលើរឿងក្តីនោះនៅឡើយទេ។ រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង បាននិយាយថា តុលាការនោះមិនមានយុត្តាធិការទេ ព្រោះតែការដាក់ពាក្យបណ្តឹងរបស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីល គឺអំពីការកំណត់ព្រំដែនសមុទ្រ និងខណ្ឌសីមា។
រដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីលនិយាយថា ខ្លួនមានជំនឿទុកចិត្តថា តុលាការក្រុងឡាអេមានយុត្តាធិការ ហើយរំពឹងថា នឹងមានការសម្រេចទាំងលើយុត្តាធិការ និងអង្គសេចក្តីនៃការទាមទាររបស់ខ្លួននាដើមឆ្នាំក្រោយ។
លោក Poling បាននិយាយថាតុលាការអាចនឹងធ្វើការកំណត់មួយ ត្រឹមលើទឡ្ហីករណ៍ទាមទារដែលមានលក្ខណៈឆាប់រហ័សមួយ និងរក្សាទុករឿងក្តីទាក់ទិននឹងទីតាំងសំខាន់ៗដោយឡែក ពីព្រោះ«វាកៀកខ្លាំងនឹងបញ្ហាកំណត់ព្រំដែន »៕
ប្រែសម្រួលដោយ ឆាយ គីមហ៊ង
