មរណភាពរបស់នួន ជា មេមនោគមវិជ្ជាខ្មែរក្រហមបានបញ្ចប់សម្រែកទាមទាររបស់ជនរងគ្រោះឱ្យអតីតមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់រូបនេះទទួលខុសត្រូវចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មដ៏ឃោរឃៅដែលបានកើតឡើងកាលពីជាង៤០ឆ្នាំមុន។
អតីតមេខ្មែរក្រហម នួន ជា មានឈ្មោះដើមថាឡុង ប៊ុនរួតបានស្លាប់កាលពីថ្ងៃអាទិត្យទី៤ខែសីហា នៅអាយុ៩៣ឆ្នាំដោយរោគាពាធនិងវ័យចាស់ជរានៅមន្ទីរពេទ្យមួយក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។
របបខ្មែរក្រហមបានកាន់អំណាចពីឆ្នាំ១៩៧៥ដល់១៩៧៩ ហើយបានបណ្តាលឱ្យស្លាប់មនុស្សប្រមាណ១,៧លាននាក់ដោយសារតែការបង្អត់អាហារ ជំងឺដម្កាត់ ការងារហួសកម្លាំងនិងការកាប់សម្លាប់ក្នុងគោលបំណងកសាងសង្គមកសិកម្មដ៏មហាលោតផ្លោះមហាអស្ចារ្យរបស់ពួកគេ។
សម្រាប់ជនរងគ្រោះខ្មែរ-អាមេរិកាំងខ្លះមើលឃើញថាពេលនេះគឺជាពេលដែលពលរដ្ឋនៅរស់រានមានជីវិតត្រូវតែបន្តដំណើរទៅមុខទៀតដោយរៀនសូត្រពីបទពិសោធន៍ជូរចត់ពីអតីតកាលដ៏ខ្មៅកខ្វក់នេះនិងត្រូវបញ្ចៀសមិនឱ្យវាកើតឡើងសារជាថ្មីទៀត។
លោករ៉ូនី យឹមសុត រស់នៅទីក្រុងPortland រដ្ឋOregon និងជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅស្តីពីរបបខ្មែរក្រហមដែលមានចំណងជើងថា«ប្រឈមមុខនឹងរបបខ្មែរក្រហម៖ ដំណើរផ្សងព្រេងនៃពលរដ្ឋកម្ពុជាម្នាក់» (Facing The Khmer Rouge: A Cambodian Journey) បានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថា៖
«ចំពោះខ្ញុំបាទផ្ទាល់ជាជនរងគ្រោះ ខ្ញុំថាយើងជាអ្នកកាន់សីលទានមានធម៌មេត្តា។ យើងថាយើងកាត់ទោសគាត់ហើយ យើងព្រលែងគាត់ទៅព្រោះគាត់ចាស់ហើយដើម្បីឱ្យគាត់ខូចទៅ។ តែយើងដាក់គុកគាត់។ យើងធ្វើបាបគាត់គឺបាបមកយើងអត់បានបុណ្យទេ»។
សមាជិកក្រុមគ្រួសារផ្ទាល់របស់លោករ៉ូនី យឹមសុត ត្រូវបានខ្មែរក្រហមសម្លាប់ស្ទើរអស់មួយពូជហើយលោកយល់ថាយុត្តិធម៌ត្រូវតែមានចំពោះជនរងគ្រោះ។ យុត្តិធម៌នេះគឺលោកយល់ថាលោកទទួលបានពីសាលាក្តីខ្មែរក្រហមដែលបានរកឃើញថានួន ជាមានទោសកំហុស បើទោះបីជានួន ជានៅតែប្រកែកក៏ដោយ។
លោករ៉ូនី បានបន្ថែមថា៖
«គាត់ឆ្លើយគឺឆ្លើយដាក់យួនរហូត។ លោកតាហ្នឹងគាត់និយាយតាំងពីដើមមក គាត់មិនដែលទទួលខុសត្រូវទេប៉ុន្តែភស្តុតាងមាន។ សូម្បីឌុចក៏ឆ្លើយដាក់ដែរថាមេធំគេដែលជាអ្នកបញ្ជាមកគឺគ្មានអ្នកណាក្រៅពីនួន ជាហ្នឹងឯង ដែលបញ្ជាទៅ សម្លាប់នៅទួលស្លែង។ ម្ល៉ោះហើយគាត់មិនទទួលខុសត្រូវទេការដែលគាត់បញ្ជាឱ្យធ្វើហ្នឹង។ ប៉ុន្តែយើងដឹងហើយមិនចាំបាច់តុលាការកាត់ទោសឬអ្នកបច្ចេកទេសមកនិយាយទេគឺយើងដឹងថាគាត់អ្នកទទួលខុសត្រូវ។ បើគាត់មិនបានធ្វើខ្លួនគាត់ក៏ឌុចគាត់ធ្វើដែរព្រោះនៅក្រោមគាត់ ធ្វើជំនួសគាត់»។
ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវជឿថានួន ជា ក្នុងនាមជាបងធំទីពីរ ជាដៃស្តាំរបស់ប៉ុលពតនិងជាមេមនោគមវិជ្ជាគឺបានទទួលខុសត្រូវចំពោះគោលនយោបាយដ៏ប្រល័យនៃរបបខ្មែរក្រហម និងពាក់ព័ន្ធដោយផ្ទាល់នឹងការបោសសម្អាតផ្ទៃក្នុងបក្សនិងការកាប់សម្លាប់។
ប៉ុន្តែនួនជា បន្តបដិសេធថាលោកមិនទទួលខុសត្រូវចំពោះការស្លាប់និងកាប់សម្លាប់នោះទេគឺលោកគ្រាន់តែមានការទទួលខុសត្រូវផ្នែកមនោសញ្ចេតនាក្នុងនាមជាអ្នកដឹកនាំប៉ុណ្ណោះ។
អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជាដែលគាំទ្រដោយអង្គការសហប្រជាជាតិបានកាត់ទោសនួន ជានៅឆ្នាំ២០១៤ក្នុងសំណុំរឿង០០២/១ ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិឱ្យជាប់គុកអស់មួយជីវិត។ រីឯទោសពាក់ព័ន្ធនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មបទប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងសំណុំរឿង០០២/២គឺត្រូវមេធាវីបញ្ជាក់ថាបានចប់ត្រឹមមរណភាពរបស់គាត់ដោយគ្មានទោសពៃរ៍។
លោកអ៊ឹង គីឡុង រស់នៅទីក្រុង Portland រដ្ឋOregonនិងជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ«ស្លឹកមាស»ដែលរៀបរាប់ពីជីវិតផ្ទាល់ខ្លួនឆ្លងកាត់របបខ្មែរក្រហម។ លោកបញ្ជាក់ថាលោកសុខចិត្តផ្តល់អហោសិកម្មដល់លោកនួន ជាដែលបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតទៅហើយដែរដោយមិនមានចិត្តចងអាឃាតអ្វីទៀតទេ។
«បើថាគាត់ស្លាប់អីចឹងទៅក៏ខ្ញុំជួយត្រេកអរឱ្យគាត់ដែរ ព្រោះអីចឹងទៅ គឺគាត់បានសុខដែរ»។
លោក អ៊ឹង គីឡុង លោកបានភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសកម្ពុជាជាមួយនឹងបងស្រី បន្ទាប់ពីម្តាយឪពុក និងបងប្អូនស្រីដទៃទៀតរបស់លោកត្រូវបានក្រុមខ្មែរក្រហមសម្លាប់ចោល។
លោកគីឡុង យល់ថាទោះបីជាលោកនួន ជា និយាយដោះសារអ្វីក៏លោកមិនជឿដែរដោយសារលោកជាជនរងគ្រោះដោយផ្ទាល់ដែលឆ្លងកាត់របបវាលពិឃាតនោះនិងឃើញថាអ្នកណាជាអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើឃោរឃៅទាំងនោះ។ ប៉ុន្តែលោកស្នើថាមេដឹកនាំគួរតែមានការទទួលខុសត្រូវដោយមិនត្រូវដាក់កំហុសលើអ្នកដទៃទេ។
«ខ្មែរយើងឆ្លាតៗណាស់ ដល់ពេលយើងធ្វើអីខុសអីចឹងយើងទៅចោទជនបរទេសជាអ្នកនាំឱ្យយើងធ្វើអីចឹងៗដល់អីចឹងមើលទៅយើងថោកទាបណាស់ ធ្វើដូចយើងល្ងង់ណាស់ ភ្លើៗណាស់។ យើងឆ្លាតណាស់ប៉ុន្តែយើងធ្វើខុស។ បើយើងធ្វើខុសយើងទទួលកំហុសទៅ ហ្នឹងយើងមានមុខមាត់ទៀត»។
របបខ្មែរក្រហមទទួលបានការគាំទ្រពីគ្រប់វិស័យពីរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តចិនមុននឹងក្រុមយោធាវៀតណាមបានផ្តួលរំលំនៅខែមករាឆ្នាំ១៩៧៩ហើយលើកបន្តុបរដ្ឋាភិបាលមួយដែលគាំទ្រក្រុងហាណូយ។ ប៉ុន្តែក្រុមខ្មែរក្រហមបានបន្តការតស៊ូតាមជាយដែនពីប្រទេសថៃតាំងរហូតដល់ចលនាតស៊ូនេះបានដួលរំលំនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៨នៅពេល នួន ជា និងខៀវ សំផនបានដឹកនាំកងកម្លាំងដែលនៅសេសសល់ចុងក្រោយមកចុះចូលជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំ ដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន។ លោកនួន ជា ត្រូវបានចាប់ខ្លួនដោយអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជាដែលជាតុលាការកូនកាត់កម្ពុជានិងអន្តរជាតិនៅថ្ងៃទី១៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០៧។ លោកជាប់ចោទពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ ឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមនិងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។
លោកស្រី បៃ សុផានី នៅរដ្ឋកាលីហ្វញ៉ានិងជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីក្នុងតុលាការខ្មែរក្រហម បានសម្តែងក្តីសោកស្តាយដែលលោកនួន ជាមិនទាន់បានបញ្ចេញព័ត៌មានជាច្រើនទៀតពាក់ព័ន្ធនឹងការដឹកនាំរបស់គាត់។
លោកស្រីបានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថា៖
«ការបាត់បង់របស់នួន ជាគឺយើងមានការសោកស្តាយដែលយើងមិនបានដឹងដោយច្បាស់លាស់ ឱ្យខ្មែររងគ្រោះទាំងអស់គ្នាដឹងច្បាស់លាស់ពិតប្រាកដថាការស្លាប់ហ្នឹងយ៉ាងម៉េច? ជាស្នាដៃអ្នកណាពិតប្រាកដ ប៉ុន្តែខ្ញុំនៅតែដោតជាប់អីចឹង ដោតជាប់ថាទោះបីជាខ្មែរក្រហមចង្អុលទៅលើយួនទៅលើអីក៏ដោយប៉ុន្តែខ្មែរក្រហមហ្នឹងជាអ្នកដៃដល់សម្លាប់ខ្មែរដោយអត់ប្រណី។ បើគេឱ្យធ្វើតែមួយគឺធ្វើដល់១០ឯណោះ»។
លោកស្រីសុផានី ទាមទារយុត្តិធម៌សម្រាប់កូនបីនាក់និងក្រុមគ្រួសារទាំងមូលបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមហើយបានចាត់ទុកថាលោកនួន ជាគឺជាមនុស្សកំសាកម្នាក់។
«ខ្ញុំនិយាយថាគាត់មិនមែនអ្នកស្នេហាជាតិទេដល់អីចឹងគាត់ជាមនុស្សកំសាក។ អ្នកណាថាឱ្យខ្មែរក្រហមរួចខ្លួនថាជាមនុស្សតាមគេ មិនមែនទេយើងជាមនុស្សកំសាក។ យើងអត់ហ៊ាននិយាយការពិត។ ដូច្នេះយើងក៏អីចឹង ចិន យួនក៏អីចឹងគឺបាតដៃវាប្រឡាក់ឈាមខ្មែរព្រោះខ្ញុំជាជនរងគ្រោះ ខ្ញុំឈឺចាប់ជាទីបំផុត ព្រោះខ្ញុំអស់កូនរលីងដោយស្នាដៃពួកប៉ុលពត។ វាវាយ វាធ្វើបាប អត់បាយ សម្លាប់ ហើយគ្រួសារខ្ញុំទាំងមូលឪពុកម្តាយបងប្អូនខ្ញុំទាំងអស់គឺស្លាប់មួយពូជហ្មងនៅខាងកំពង់ឆ្នាំង»។
ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីម្នាក់ទៀត គឺ អ្នកស្រីនៅ សារីម រស់នៅរដ្ឋម៉ារីឡែន យល់ថាអតីតមេដឹកនាំទាំងនោះបានទទួលទោសតាមផ្លូវច្បាប់និងផ្លូវធម៌តាមទង្វើរបស់ខ្លួនហើយ។
«អ្វីដែលពួកអ្នកដឹកនាំអស់ហ្នឹងធ្វើគឺថាអ្នកទាំងអស់ហ្នឹងទទួលកម្មផលរបស់ខ្លួនហើយ។ ដូចជាជាប់គុកជាប់អី អីចឹងទៅហើយប៉ុល ពតងាប់មើលទៅគួរឱ្យអាម៉ាស់។ តាមខ្ញុំមើលឃើញបើសិនជានួន ជានៅរស់ហើយគេកាត់សេចក្តីតទៅទៀតក៏នួនជា មិនបានទៅឆ្លើយសារភាពថាខ្លួនឯងបានធ្វើខុសអីដែរ»។
នួន ជាមានជីវិតរស់នៅបានយូរជាងអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមដទៃទៀតដែលបានស្លាប់ក្នុងពេលកន្លងមក។ លោកអៀង សារី អតីតរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសបានស្លាប់ពេលមានអាយុ៨៧ឆ្នាំ និងភរិយារបស់គាត់គឺលោកស្រី អៀង ធីរិទ្ធអតីតរដ្ឋមន្ត្រីសង្គមកិច្ចស្លាប់នៅអាយុ៨៣ឆ្នាំ។ រីឯប៉ុលពត អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី បានស្លាប់នៅអាយុ៧៣ឆ្នាំក្នុងឆ្នាំ១៩៩៨នៅក្នុងព្រៃជាយដែនកម្ពុជា-ថៃ។ បច្ចុប្បន្ននៅមានមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហមតែម្នាក់គត់ដែលនៅរស់រានមានជីវិតគឺ ខៀវ សំផនអតីតប្រមុខរដ្ឋពេលនេះអាយុ៨៨ឆ្នាំហើយនិងកំពុងជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិតពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងនឹងមនុស្សជាតិហើយក៏រង់ចាំការសម្រេចក្តីចុងក្រោយពាក់ព័ន្ធនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍។
មានមេខ្មែរក្រហមថ្នាក់កណ្តាលម្នាក់ទៀតគឺកាំង ហ្កេកអ៊ាវហៅឌុចអតីតប្រធានគុកទួលស្លែងកំពុងជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិតដោយសារតែបានសម្លាប់អ្នកទោសជាង១២.០០០នាក់។
ក្នុងពេលដែលតុលាការខ្មែរក្រហមនៅបន្តការកាត់ក្តីដែលអូសបន្លាយជាយូរឆ្នាំហើយដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌និងការពិតជូនប្រជាជនខ្មែរប៉ុន្តែសម្រាប់ជនរងគ្រោះដូចជាលោករ៉ូនី យឹមសុត លោក អ៊ឹង គីឡុងនិងលោកសៀង សេង គឺពួកគេស្វែងរកវិធីផ្ទាល់ខ្លួនក្នុងការផ្សះផ្សាររបួសផ្លូវចិត្តនិងប៉ះប៉ូវការបាត់បង់ដ៏ធំដែលគ្មានអ្វីជំនួសបានតាមរយៈការសរសេរសៀវភៅដើម្បីចែករំលែកប្រវត្តិគ្រួសារផ្ទាល់ខ្លួន។
លោក សៀង សេង នៅរដ្ឋកាលីហ្វញ៉ា បានចែករំលែកបទពិសោធឈឺចាប់នេះតាមរយៈសៀវភៅកំណត់ហេតុផ្ទាល់ខ្លួន ដែលមានចំណងជើងថា «រដូវអត់អាហារ» (Starving Season: One Person’s Story)។ លោកបានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថាលោកដឹងថានួន ជាគឺជាមេដឹកនាំដែលមានកំហុសប៉ុន្តែពេលនេះគឺមិនមែនជាពេលដែលត្រូវវែកញែកខុសត្រូវទៀតទេ វាគឺជាពេលដែលត្រូវបន្តដំណើរទៅមុខទៀត។
លោកសៀង សេង បានបន្ថែមថា៖
«គាត់ជាមនុស្សដែលនៅក្នុងចំណោមសំខាន់ៗដែលធ្វើឱ្យបងប្អូនយើងស្លាប់រាប់លាននាក់។ ប៉ុន្តែចំពោះខ្ញុំ ខ្ញុំយល់ថាយើងឈប់គិតគូពីរឿងសងសឹកគ្នាទៅវិញទៅមកពីព្រោះរឿងនេះវាកន្លងផុតទៅហើយ។ ខ្ញុំជឿថាយើងគួរតែយកបញ្ហាប្រវត្តិសាស្រ្តនេះដែលទាក់ទងទៅនឹងការសម្លាប់រង្គាលគឺជាមេរៀនរបស់យើងវិញសម្រាប់កែប្រែប្រទេសយើងកុំឱ្យមានរឿងបែបហ្នឹងកើតឡើងវិញ»។
ចំណែកអ្នកស្រី នៅ សារីម យល់ថាអ្នកនយោបាយត្រូវស្មោះត្រង់ពិតប្រាកដនឹងជាតិដោយមិនត្រូវពឹងបរទេសហួសហេតុដែលនាំអន្តរាយដល់ខ្លួនវិញនាពេលក្រោយ។
«អ្នកនយោបាយខ្មែរជាបន្តបន្ទាប់ហ្នឹងតាំងពីសម័យខ្មែរក្រហមមកហ្នឹងឬសម័យមុនហ្នឹងគឺថាធ្វើនយោបាយមិនស្មោះត្រង់សម្រាប់ជាតិខ្លួនឯងគឺដូចថាចេះតែពឹងបរទេសឱ្យមកជួយសម្រាប់យកជ័យជម្នះ។ ដូច្នេះការដែលខ្លួនឯងពឹងពាក់បរទេសមកដើម្បីគាំទ្រខ្លួនឯងដើម្បី យកជ័យជម្នះលើបក្សមួយទៀតហ្នុងគឺថានេះហើយជាកម្មផលរបស់ខ្លួន»។
ខុសពីសមាជិកក្រុមគ្រួសារខ្មែរ-អាមេរិកាំងទាំងនេះដែលបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតដោយគ្មានពិធី បុណ្យតាមសាសនានិងរកសាកសពមិនឃើញ ប៉ុន្តែសម្រាប់អ្នកបង្កើតរបបវាលពិឃាតគឺលោកនួន ជានឹងត្រូវក្រុមគ្រួសាររៀបចំពិធីតាមទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរដែលរបប៣ឆ្នាំ៨ខែនិង២០ថ្ងៃរបស់គាត់បានហាមឃាត់និងចាត់ទុកជាសត្រូវបដិវត្តន៍៕
