ក្នុងទិវាប្រឆាំងអំពើពុករលួយអន្តរជាតិ ឆ្នាំ ២០២២ នេះ មន្ត្រីអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួនបានលើកឡើងអពីកង្វះយន្តការទប់ស្កាត់អំពីអំពើពុករលួយ ខណៈមិនទាន់មានការអនុម័តសេចក្តីស្នើច្បាប់មួយចំនួន ពាក់ព័ន្ធនឹងការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ។
អ្នកឃ្លាំមើលសង្គមខ្លះក៏បានលើកឡើងអំពីការប្រែប្រួលនៃទម្រង់អំពើពុករលួយ និងភាពស្មុគស្មាញក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ នៅពេលការអនុវត្តច្បាប់មិនទាន់មានប្រសិទ្ធភាព ហើយការរំលោភអំណាចដើម្បីប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយក៏កំពុងកើតមានក្នុងសង្គមកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។
កញ្ញា លី ស្រីស្រស់ អ្នកសម្របសម្រួលមជ្ឈមណ្ឌលតស៊ូមតិ និងប្រឹក្សាយោបល់ផ្នែកច្បាប់នៃអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា បានលើកឡើងថា មានការខ្វះខាតច្បាប់មួយចំនួនដើម្បីបំពេញដល់យន្តការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ និងការលើកទឹកចិត្តពលរដ្ឋឲ្យចូលរួមទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ។
កញ្ញាថ្លែងថា៖ «អ៊ីចឹង ស្មារតីនៅក្នុងសង្គមហ្នឹង គឺត្រូវមានដែរ មានន័យថា រដ្ឋត្រូវមានយន្តការនៅក្នុងការលើកទឹកចិត្ត ទោះបីមិននៅក្នុងកម្រិតច្បាប់មែន ប៉ុន្តែមានយន្តការនៅក្នុងការលើកទឹកចិត្ត ដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋហ្នឹងនាំគ្នារាយការណ៍អំពីអំពើពុករលួយ»។
កញ្ញាសង្កត់ធ្ងន់លើភាពខ្វះចន្លោះផ្នែកច្បាប់ដែលអាចរួមចំណែកដល់ការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ ដោយសំដៅដល់កង្វះច្បាប់ការពារអ្នកហ៊ានរាយការណ៍អំពីអំពើពុករលួយ ក្រោយកម្ពុជាបង្កើតបានច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយតាំងពី ១០ ឆ្នាំមុន។
កញ្ញាប្រាប់អ្នកចូលរួមដែលភាគច្រើនជាយុវជនអំឡុងពិធីប្រារព្ធទិវាប្រឆាំងអំពើពុករលួយអន្តរជាតិក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីព្រឹកថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ថា៖ «ឥឡូវហ្នឹង យើងកំពុងតែមាន draft law គឺសេចក្តីព្រាងអំពីការការពារបុគ្គល រាយការណ៍ស្របពេលដែល ... បើបណ្តាប្រទេសផ្សេងទៀតគឺគេមាន។ ហើយនៅក្នុងហ្នឹងដូចខ្ញុំដឹង នៅឥណ្ឌូណេស៊ីគេមានការលើកទឹកចិត្តទៀត បើប្អូនទៅរាយការណ៍អំពើពុករលួយទៅកាន់ស្ថាប័នរដ្ឋ គឺគេមានអំណោយឲ្យប្អូនទៀត»។
បើតាមកញ្ញា លី ស្រីស្រស់ កម្ពុជាក៏មិនទាន់មានច្បាប់ស្តីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន ដែលអាចជាជំនួយដល់សាធារណជន ឬអ្នកសារព័ត៌មានក្នុងការលាតត្រដាងអំពើពុករលួយនៅឡើយទេ។
កញ្ញាថ្លែងបន្ថែមថា៖ «ការជំរុញឲ្យមានច្បាប់ឬក៏អនុម័តច្បាប់ស្តីអំពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន គឺជាចំណុចមួយដែរ ដើម្បីលើកកម្ពស់តម្លាភាព ក៏ដូចជាការប្រយុទ្ធប្រឆាំងអំពើពុករលួយ។ អ៊ីចឹង ការចូលរួមហ្នឹងមិនមែនតែពីយុវជនប្អូនៗ គឺមានទាំងអ្នកកាសែត»។
មន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលរូបនេះកត់សម្គាល់ទៀតថា ភាពភ័យខ្លាចរបស់យុវជន ឬពលរដ្ឋ និងការមិនប្រើប្រាស់សិទ្ធិស្របតាមច្បាប់ក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ និងកង្វះការយល់ដឹងរបស់យុវជន ក៏ដូចជាពលរដ្ឋនៅក្នុងការតាមដានដំណើរការអភិវឌ្ឍនៅមូលដ្ឋាន ក៏ជាឧបសគ្គក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយផងដែរ។
ក្នុងរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ អំពើពុករលួយនៅកម្ពុជានៅតែចាក់ឫសក្នុងសង្គមជាតិនិងនយោបាយកម្ពុជា ទោះបីជាមានកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងជាច្រើនដើម្បីលុបបំបាត់បញ្ហាមួយនេះក្តី។ ក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួន ១៨០ លើពិភពលោក កម្ពុជាទទួលបានចំណាត់ថ្នាក់ពីចន្លោះ ១៥០ ដល់ ១៦២ ដែលជាប្រទេសមានអំពើពុករលួយខ្ពស់បំផុតមួយ។
បើតាមសន្ទស្សន៍នៃការយល់ឃើញពីអំពើពុករលួយ ឆ្នាំ ២០២១ ដែលបានចេញផ្សាយដោយអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ (Transparency International) នៅថ្ងៃទី ២៥ ខែមករា ឆ្នាំ ២០២២ បង្ហាញថា កម្ពុជាជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ១៥៧ ក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួន ១៨០ នៅលើពិភពលោក។
ចំណាត់ថ្នាក់នេះថយជាងឆ្នាំមុនបន្តិច ដែលមានចំណាត់ថ្នាក់ ១៦០។ យ៉ាងណាក្តី ចំណាត់ថ្នាក់នេះបង្ហាញថា កម្ពុជានៅតែជាប្រទេសដែលមានកម្រិតពុករលួយអាក្រក់ជាងគេបំផុតក្នុងចំណោមប្រទេសទាំង១០ នៃសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហៅកាត់ថា អាស៊ាន។
អំឡុងពេលនៃប្រារព្ធទិវាប្រឆាំងអំពើពុករលួយរៀបចំដោយអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជាដោយមានការឧបត្ថម្ភគាំទ្រពីអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួនទៀតនោះ មានការបែងចែកកិច្ចពិភាក្សាប្រធានបទមួយចំនួន ក្នុងនោះ មានការពិភាក្សាអំពីអំពើពុករលួយខាងនយោបាយ។
នៅក្នុងពេលពិភាក្សាប្រធានបទនេះ មានការចោទសួរពីយុវជនខ្លះ អំពីលទ្ធភាពនៃការបញ្ឈប់ការប្រើប្រាស់លុយ ដើម្បីយកអំណាចជាជាងប្រើប្រាស់សមត្ថភាពដែលសមនឹងទទួលបានអំណាចនៅតាមស្ថាប័នរដ្ឋមួយចំនួន។
អ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គម និងនយោបាយ លោក មាស នី បកស្រាយថា នៅពេលប្រព័ន្ធនយោបាយមួយ ក្លាយជាប្រព័ន្ធដែលពុករលួយខ្លាំង ឬអ្វីដែលហៅថា ជាប្រព័ន្ធឯងជួយអញ អញជួយឯង ឬហៅម្យ៉ាងទៀតថា បរិបាលភាពនោះ ការប្រើប្រាស់សមត្ថភាពដើម្បីទទួលបានអំណាចតួនាទី គឺស្ថិតក្នុងភាពមិនច្បាស់លាស់។
លោថ្លែងថា៖ «នៅក្នុងប្រទេសគេដែល អា politics [នយោបាយ] ឬក៏នយោបាយរបស់គេមិនទាន់ចូលទៅដល់ក្នុងកម្រិតមួយដែលពុករលួយ គឺគេអាចទប់បាន។ កាលណាមានបញ្ហាសង្គម ឧទាហរណ៍ថា គេសួរថា នៅពេលដែលមានវិនិយោគទុនមក តើនរណា ដែលជាអ្នកទទួល ហើយការទទួលការដេញថ្លៃ ការអីហ្នឹង ត្រូវធ្វើយ៉ាងម៉េច ដើម្បីឲ្យមានសុក្រឹតភាព? ប៉ុន្តែ បើយើងលើកយកមក ដូចជាលោក ប៉ា ចន្ទរឿនបានលើកឡើងពី រឿង patronage system (បរិបាលភាព) ឯងជួយអញ អញជួយឯង ហើយប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងមួយ ការរៀបចំមួយដែលផ្អែកទៅលើបក្ខពួកនិយម ហើយនិងគ្រួសារនិយម ពេលហ្នឹង អាការដីធ្លីថ្លៃ ដេញអីហ្នឹង វាលែងមានន័យហើយ។ វាអាស្រ័យទៅលើអ្នកណាខ្លាំង គឺអ្នកហ្នឹងឯងត្រូវបាន»។
លោកបន្ថែមថា៖ «អ៊ីចឹងវិលត្រឡប់មកវិញ នាងបានសួរថា តើការប្រើតួនាទី រដ្ឋក្នុងប្រពន្ធរបស់រដ្ឋ ដែលយកសមត្ថភាពមកដាក់ហ្នឹង អាចទៅរួចដែរឬអត់នៅក្នុងពេលខាងមុខ? ខ្ញុំមិននិយាយទៅរួច ឬមិនរួចទេ ក៏ប៉ុន្តែវាមានប្រព័ន្ធមួយដែលកំពុងតែគ្របដណ្តប់មកហ្នឹង គឺប្រព័ន្ធការរៀបចំ កាន់តែក្រាស់ទៅៗ ផ្អែកទៅលើគ្រួសារនិយម បក្ខពួកនិយមហ្នឹងឯង ដែលវាជាការពិបាក»។
ដោយឡែក ស្ថាបនិកវេទិកាអនាគត លោក អ៊ូ វីរៈ បានប្រមើមើលពីការប្រែប្រួលនៃទម្រង់ពុករលួយ ពោលគឺនឹងមានការសាបរលាបនៃអំពើសូកប៉ាន់ ឬការលួចលុយ និងសម្បត្តិជាតិ តែនឹងមានសកម្មភាពពុករលួយមួយដែលសាធារណជនទូទៅពិបាកយល់។
លោកថ្លែងថា៖ «ទៅអនាគតទៅ បញ្ហាសូកប៉ាន់ និងការលួចហ្នឹង គឺជាបញ្ហាតូចមួយនៃអំពើពុករលួយ ជាផ្នែកមួយតូច។ ផ្នែកមួយដែលធំបំផុតគឺ procurement [លទ្ធកម្មសាធារណៈ ឬការទទួលបាន] ការចុះកិច្ចសន្យានៃគម្រោងធំៗរបស់រដ្ឋ»។
លោកបន្ថែមថា៖ «Procurement គឺជាពុករលួយដែលស្អាតបំផុត វាគេហៅថា bloodless murder [ការសម្លាប់ដោយគ្មានឈាម] អ៊ីចឹង យើងខ្ញុំទាយថា ការចុះកិច្ចសន្យាតាមរយៈ procurement ហ្នឹង គឺធំជាង ពិបាកមើលជាង ពិបាកយល់ជាង អត់ឃើញឈាមហូរទេ អត់ឃើញប៉ាន់ត្រូវសូក ក៏អត់មានអ្នកប៉ាន់ត្រូវយកដែរ ទៅមានអ្នកសូក មានអ្នកទាញ។ អ៊ីចឹង ក្នុងករណីហ្នឹង គឺការអភិវឌ្ឍនៃអំពើពុករលួយនឹងវិវឌ្ឍដល់ជំហានមួយដែលពិបាកយល់ ពិបាកទាំងខឹងទៀត»។
គួររំឭកឡើងវិញផងដែរថា មហាសន្និបាតនៃអង្គការសហប្រជាជាតិបានកំណត់យកថ្ងៃទី ៩ ខែធ្នូ ជាទិវាប្រឆាំងអំពើពុករលួយអន្តរជាតិ បន្ទាប់ពីមហាសន្និបាតបានអនុម័តអនុសញ្ញាប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយ កាលពីថ្ងៃទី ៣១ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០០៣។ ការប្រារព្ធទិវានេះ គឺដើម្បីលើកកម្ពស់ការយល់ដឹង និងតួនាទីនៃអនុសញ្ញាក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនិងទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ ដែលបានចូលជាធរមាន កាលពីខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០០៥។
នៅពេលក្រុមអង្គការស៊ីវិលធ្វើការប្រារព្ធទិវាប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយអន្តរជាតិ ក៏មានការអញ្ជើញអ្នកតំណាងពីអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយនៃរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមកចូលរួមផងដែរ តែមិនឃើញមានមន្ត្រីរូបណាមកពីអង្គភាពនេះបង្ហាញខ្លួននោះទេ។
វីអូអេមិនទាន់អាចទាក់ទងសុំការអត្ថាធិប្បាយពីអ្នកនាំពាក្យអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយលោក សយ ចាន់វិចិត្រ តាមប្រព័ន្ធទូរសព្ទបានទេ នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ។
យុវជនមួយចំនួនដែលវីអូអេបានសម្ភាសន៍ នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ លើកឡើងថាពលរដ្ឋទូទៅ ក៏ដូចជាយុវជនដែលជាសិស្ស ឬនិស្សិត ត្រូវចូលរួមស្វែងយល់អំពីសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ ដើម្បីចូលរួមចំណែកដល់ការកសាងសង្គមប្រកបដោយតម្លាភាព និងការទទួលខុសត្រូវ៕
