ភ្នំពេញ៖ នៅពីមុខរូបថតដ៏តូចមួយដែលជាប់ដោយស្នាមញញឹមបិទទៅនឹងជញ្ជាំងថ្មមួយផ្ទាំង លោកស្រីម៉ាហ្ស៊ូឡែន ការ៉ុង (Marjolaine Caron) បានលុតជង្គង់ដោតធូបចំនួនប្រាំសរសៃទៅនឹងដីដែលក្រាលដោយវាលស្មៅខៀវបំព្រង។
ធូបបានឆេះបង្ហុយផ្សែងជាសរសៃពណ៌ស ឆ្មាររសាត់កាត់ផ្ទៃមុខសិល្បៈការិនីជំនាន់ទំនើបរូបនេះ ដែលហាក់ដូចជាកំពុងស្មឹងស្មាតនៅក្នុងចិត្តឧទ្ទិសការបួងសួងដល់វិញ្ញាណក្ក្ខន្ធឳពុករបស់ខ្លួនគឺលោកហ្ស៊ីល ការ៉ុង (Gille Caron) អតីតអ្នកថតរូបនិងជាអ្នកកាសែតបារាំងដែលពុះពារក្នុងសង្គ្រាមនៅកម្ពុជាក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០រវាងកងទ័ពលោកសេនាប្រមុខលន់ នល់និងកងទ័ពព្រៃពួកកុម្មុយនិស្តខ្មែរក្រហម។
អ្នកកាសែតបារាំងល្បីល្បាញរូបនេះបានបាត់ខ្លួន មុនពួកខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាចបន្តិច។
រូបថតមួយកំណាត់ខ្លួនរបស់គាត់បានចារឹកលើស្តូបនៅលើសួនច្បារមុខសណ្ឋាគារឡឺរ័រយ៉ាល់ក្រុងភ្នំពេញ។ ស្តូបនេះត្រូវសាងសង់កាលពីពេលថ្មីៗនេះដើម្បីឧទ្ទិសដល់វិញ្ញាណក្ក្ខន្ធអ្នកកាសែតជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានបាត់ខ្លួន ឬត្រូវសម្លាប់និងស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមនៅកម្ពុជាចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧០និងឆ្នាំ១៩៧៥។ អ្នកថតរូបនិងអ្នកឆ្លើយឆ្លងព័ត៌មានសរុបចំនួន៣៧នាក់ដែលមានសញ្ជាតិកម្ពុជា អាមេរិក បារាំង ជប៉ុន នូវ៉ែលហ្ស៊ែឡង់ អាល្លឺម៉ង់ ឥណ្ឌា អូស្ត្រាលីត្រូវបានចារឈ្មោះលើស្តូបនេះ។
លោកស្រី ម៉ាហ្ស៊ូឡែន ការ៉ុងរំឭកក្នុងពិធីគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធកាលពីរសៀលថ្ងៃច័ន្ទថា ដោយសារការបាត់បង់ឳពុករបស់អ្នកស្រី ម្តាយរបស់អ្នកស្រីនៅតែចាត់ទុកថា ប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសដែលមិនមានច្បាប់ទម្លាប់។
«នេះជាលើកទីមួយហើយដែលខ្ញុំមកទីនេះ ដែលខ្ញុំហ៊ានប្រឈមនឹងប្រទេសកម្ពុជា»។
ការបោះជំហានមកកាន់កម្ពុជាគឺជារយៈពេល៤២ឆ្នាំកន្លងផុតទៅ បន្ទាប់ពីឪពុករបស់អ្នកស្រីបាត់ខ្លួន។
«យើងបានរកឃើញរូបថតដែលទាក់ទងនឹងការបាត់ខ្លួនរបស់ហ្ស៊ីលនិងទាក់ទងនឹងប្រទេសកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាខ្ញុំមានកម្លាំងចិត្តមកប្រទេសកម្ពុជានៅពេលនេះ»។
លោកហ្ស៊ីល ការ៉ុងជាអ្នកកាសែតនិងជាអ្នកថតរូបល្បីល្បាញម្នាក់នៅប្រទេសបារាំង។ គាត់បានយកព័ត៌មានក្នុងសង្គ្រាមជាច្រើនប្រកបដោយទេពកោសល្យ។ ហើយគាត់បានបាត់ខ្លួនកាលពីថ្ងៃទី៥ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧០នៅជិតក្រុងបាវិត ខេត្តស្វាយរៀង នៅពេលដែលគាត់ព្យាយាមយកព័ត៌មានអំពីការវាយលុករបស់កងទ័ពវៀតកុងនៃប្រទេសវៀតណាម ហើយក្រុមខ្មែរក្រហមបានគាំទ្រដល់ការវាយលុកនេះប្រឆាំងនឹងរបបលោកសេនាប្រមុខលន់ នល់។
កូនស្រីរបស់លោកបានមកគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធរបស់លោកដោយផ្ទាល់នៅប្រទេសកម្ពុជា បន្ទាប់ពីលោកស្រីទទួលដំណឹងថា រដ្ឋាភិបាលខ្មែរអនុញ្ញាតឲ្យមានការសាងសង់ស្តូបសម្រាប់អ្នកកាសែតដែលបានបាត់បង់ជីវិតដោយសង្គ្រាមនៅកម្ពុជា។ លោកស្រីចង់ឲ្យឳពុករបស់លោកស្រីត្រូវគេរំឭកក្នុងចំណោមអ្នកទាំងនោះ។
លោកល្វី បាសហ្សឺឡូ (Louis Bachelot) ត្រូវជាកូនប្រសាររបស់លោកហ្ស៊ីលនិងជាប្រធានមូលនិធិហ្ស៊ីល។
លោកឧទិ្ទសវិញ្ញាណក្ខន្ធឳពុកក្មេករបស់ខ្លួនសម្រាប់សេរីភាពសារព័ត៌មាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
«សង្គ្រាមនេះបានសម្លាប់មនុស្សដ៏មានសារៈសំខាន់ម្នាក់ដែលជាជាងថតរូប ជាអ្នករាយការណ៍ព័ត៌មាន ជាសិល្បករ ហើយក៏ជាប្តី ជាឳពុកនិងជាមិត្តរបស់អ្នករួមអាជីព។ នៅថ្ងៃនេះជាការឧទ្ទិសដល់បុគ្គលដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធ គឺត្រូវនិយាយនិងការពារសេរីភាពបញ្ចេញមតិ ហើយសេរីភាពនេះដែលកើតឡើងដោយសេរីភាពផ្នែកសារព័ត៌មាន»។
ក្នុងយុគសង្គ្រាមស៊ីវិលដ៏ប្រទាញប្រទង់ អ្នកកាសែតបរទេសប្រមាណជា១២០នាក់ស្ថិតនៅប្រទេសកម្ពុជា ហើយពួកគេភាគច្រើនបានស្នាក់នៅសណ្ឋាគារឡឺរ៉យរ៉ាល់ដែលស្តូបសម្រាប់អ្នកកាសែតត្រូវបានសាងសង់នៅពីមុខនេះ និងអ្នកកាសែតមួយចំនួនទៀតស្នាក់នៅសណ្ឋាគារមនោរម្យ។
លោកជែមស៍ ព្រីងហ្គល (James Pringles) ជាអតីតប្រធានការិយាល័យតំណាងរបស់ទីភ្នាក់ងារសារព័ត៌មាន Reuters ក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ ប្រចាំទីក្រុងភ្នំពេញនិងក្រុងសាយហ្គន ឬក្រុងហូជីមិញបច្ចុប្បន្ននេះ។
លោកជែមស៍គឺជាអ្នកឆ្លើយឆ្លងព័ត៌មានពិសេសប្រចាំតំបន់អាស៊ី ប៉ាស៊ីភិកហើយលោកមានវត្តមាននៅក្នុងពិធីរំឭកវិញ្ញាណក្ខន្ធលោកហ្ស៊ីលនេះដែរ។ លោកក៏ស្គាល់អ្នកថតរូបបារាំងហ្ស៊ីលនេះដែរ។
«គាត់គឺជាសហសេវិក និងអ្នកថតរូបដ៏ក្លាហាន។ គាត់បានយកព័ត៌មានក្នុងសង្គ្រាមនៅប្រទេសអាល់ហ្ស៊េរីនិងនៅតំបន់សង្គ្រាមផ្សេងទៀត។ គាត់ជាអ្នកមានបទពិសោធន៍ម្នាក់។ គាត់គឺជាអ្នកកាសែតម្នាក់ក្នុងក្រុមរបស់ពួកយើង។ គាត់ត្រូវសហសេវិកដទៃទៀតគោរព»។
លោកជែមស៍ ព្រីងហ្គលរំឭកឡើងវិញពីអនុស្សាវរីយ៍ការយកព័ត៌មានក្នុងពេលដែលកម្ពុជាពោរពេញដោយសង្គ្រាមនោះ។
«ជារៀងរាល់ថ្ងៃ យើងរាប់ចំនួនអ្នកកាសែតដែលចាកចេញពីសណ្ឋាគារឡឺរ៉យរ៉ាល់ដើម្បីទៅធ្វើការនៅពេលព្រឹក។ ហើយយើងរាប់ចំនួននេះឡើងវិញនៅពេលពួកគេត្រឡប់មកវិញដើម្បីប្រកដថាមិនមានអ្នកណាម្នាក់បាត់ខ្លួននោះទេ។ ប៉ុន្តែមិនមែនរាល់ថ្ងៃដែលអ្នកឆ្លើយឆ្លងព័ត៌មានទាំងអស់ត្រឡប់មកវិញគ្រប់ចំនួននោះទេ។ ជួនកាលពួកគេបាត់ខ្លួនជារៀងរហូត»។
លោកខៀវ កាញារិទ្ធ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងព័ត៌មានក៏បានបញ្ជាក់ពីការរងគ្រោះបែបនេះដែរ។
«សង្គ្រាមនៅស្រុកខ្មែរ ពីឆ្នាំ១៩៧០ដល់១៩៧៥ បានសម្លាប់អ្នកកាសែតច្រើនជាងសង្គ្រាមនៅប្រទេសវៀតណាមដែលមានរយៈពេលដប់ឆ្នាំ»។
លោកល្វី បាសហ្សឺឡូ លើកឡើងថា អតីតកាលទាំងនេះបានបង្ហាញពីគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងប្រថុយប្រថានសម្រាប់អ្នកកាសែតដែលមានភារកិច្ចចម្បងគឺស្រង់ព័ត៌មានដល់ ឫសគល់នៃប្រភព៕
