ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារកំពុងចាប់ផ្តើមមានសកម្មភាពឡើងវិញយឺតៗក្មុងការទាក់ទាញអ្នកទេសចរ ក្រោយពីប្រាសាទនេះត្រូវនៅឯកោជាង៨សតវត្សរ៍។
ប្រាសាទអង្គរវត្តដ៏ល្បីជាកន្លែងទាក់ទាញទេសចរច្រើនបំផុតនៅប្រទេសកម្ពុជា គឺមានអ្នកទេសចរមកពីជុំវិញពិភពលោកប្រហែលមួយម៉ឺននាក់មកទស្សនាក្នុងមួយថ្ងៃៗ។
មានអ្នកទេសចរច្រើនដូចនេះអាចបង្កបញ្ហា គឺមិនមែនធម្មតាទេ ព្រោះថ្មខ្សាច់នៃប្រាសាទនេះងាយសឹក ដោយសារស្បែកជើងមនុស្សដើរ។
រីឯប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ ដែលនៅ១៦០គ.ម.ទៅភាគខាងលិច មានទេសភាពមិនចាញ់ប្រាសាទអង្គរវត្តប៉ុន្មានទេ។ ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារដែលមានរហស្សនាមថា អង្គរវត្តទី២ ជាប្រាសាទបុរាណសម័យអង្គរទំហំ១២គ.ម.ការ៉េនោះ មានអ្នកទេសចរតិចតួចណាស់។
លោក Reinhart Sieger ជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ ប្រៀបធៀបប្រាសាទពីរនេះ។
«នៅអង្គរវត្តគេរៀបចំទាក់ទាញទេសចរច្រើនកកកុញ។ អ្នកទេសចរដើរមើលតាមផ្លូវតែមួយគឺទស្សនាកន្លែងដូចគ្នា ពេលដូចគ្នា»។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧បានសាងសង់ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារនៅសតវត្សរ៍ទី១២ ក្រោយពីសង់អង្គរធំហើយ ដើម្បីរំឭកដល់បុត្រាព្រះអង្គដែលបានសោយទិវង្គតក្នុងចម្បាំង។
អ្នកប្រវតិ្តសាស្ត្រឆ្ងល់ថា ហេតុអ្វីព្រះអង្គជ្រើសរើសកន្លែងស្ងួតហើយឯកោដូច្នេះ។
ដោយគ្មានការថែរក្សាច្រើនសតវត្សរ៍ ប្រាសាទជាច្រើនបាក់ ហើយព្រៃដុះសព្វកន្លែង។
លោកយឹម សុធិន ប្រធានក្រុមការងាររដ្ឋាភិបាល មានភារកិច្ចជួសជុលប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ។ គាត់ថ្លែងថា មីននិងផ្លូវពិបាកធ្វើដំណើរធ្វើឲ្យគ្មានការអភិវឌ្ឍដូចនៅប្រាសាទអង្គរវត្តដែលទាក់ទាញអ្នកទេសចរច្រើន។
«ពីមុន មានទាហានខ្មែរក្រហមនិងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលនៅតំបន់នេះ គឺនៅខាងកើតប្រាសាទបន្តិច។ ដូច្នេះ មានមីនច្រើននៅបន្ទាយឆ្មារ ហើយម្តុំនេះ នៅមានយុទ្ធភ័ណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន»។
ក្នុងឆ្នាំ២០០៨ ក្រោយពីដោះមីនជិតមួយទសវត្សរ៍ CMAC បានប្រកាសថា តំបន់នេះមិនមានមីនទៀតទេ ហើយការជួសជុលប្រាសាទក៏បានចាប់ផ្តើម។
ផ្លូវភ្ជាប់ពីទីរួមខេត្តស៊ីសុផុនទៅប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារបានធ្វើឡើង។ ដូច្នេះគេធ្វើដំណើរមិនដល់បីម៉ោងទេទៅដល់ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ ពីមុនគេត្រូវធ្វើដំណើរ៨ម៉ោង។
ក្នុងការជួសជុលប្រាសាទនេះ រដ្ឋាភិបាលរកបានអ្នកជំនាញបរទេសមកជួយគឺលោក John Sanday បុរាណវិទូអង់គ្លេសធ្វើការនៅ Global Heritage Fund មានមូលដ្ឋាននៅ California ស.រ.អា.។
លោក Sanday ដែលជាជ័យលាភី OBE សម្រាប់កិច្ចការអភិរក្សស្ថាបត្យកម្មបានចំណាយពេល១២ឆ្នាំជួសជុលប្រាសាទអង្គរវត្ត។
លោកមានអ្នកជំនាញ និងបុគ្គលិក៦០នាក់ដើម្បីជួសជុលប្រាសាទ ដែលខូចខាតជាច្រើន។ ថ្មប្រាសាទត្រូវដាក់កន្លែងដើមវិញ ដោយមិនប្រើបាយអទេ។
លោក Sanday បង្ហាញឯកសារអំពីវិធីវាស់ថ្មប្រាសាទាំងអស់។
«កិច្ចការដំបូងគឺថា មិនប៉ះពាល់ថ្ម គឺយើងចុះបញ្ចីទិន្នន័យថ្មជាមុខ»។
លោក Sanday ថ្លែងថា នៅបន្ទាយឆ្មារ ថ្មចម្លាក់ដែលគួរចាប់អារម្មណ៍គេលាក់នៅកន្លែងកាច់ជ្រុង ភាគច្រើនជាចម្លាក់ផត ដែលមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន។
ចោរបានលួចចម្លាក់ផតនៅប្រាសាទនេះប្រហែល៣ភាគ៤ក្នុងទសវត្សរ៍១៩៩០ តែមានសំណល់គំរូខ្លះដែលធ្វើឲ្យអ្នកជំនាញអាចសិក្សាដឹងអំពីជីវិត និងវប្បធម៌សម័យអង្គរ។
លោកពន្យល់អំពីចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងថា «នេះជាពលទាហាន។ ហើយច្បាស់ណាស់ថា គេបួងសួង គំនាប់អ្នកមានបុណ្យសក្តិ អ្នកមានអំណាចនៅផ្នែកលើ តែមើលមិនច្បាស់ទេ។ ខ្ញុំសន្និដ្ឋានថា នេះប្រហែលស្តេចជ័យវរ្ម័នទី៧»។
ការជួសជុលប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារជាកិច្ចការធំមហិមា ដែលត្រូវជួសជុលច្រើនទតវត្សរ៍ទើបចប់។ តែយុទ្ធសាស្ត្ររបស់លោក Sanday គឺបណ្តុះបណ្តាលក្រុមនេះឲ្យមានជំនាញតាមបទដ្ឋានដើម្បី ឲ្យគេអាចធ្វើការនេះពេលអស់ពីលោកទៅ។
«ដំណើរការនេះគឺផ្ទេរចំណេះ និងជំនាញឲ្យអ្នកទាំងនេះផ្ទាល់ ហើយជាយថាហេតុ យើងប្រគល់អង្គភាពអភិរក្សដែលមានកម្មករអាជីព ស្ថាបត្យករ បុរាណវិទូនេះទៅរដ្ឋាភិបាល»។
បច្ចុប្បន្នមានតែអ្នកដំណើរមុះមុតទេអាចធ្វើដំណើរទៅដល់ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ តែលោក Sanday ដឹងថា នៅថ្ងៃណាមួយ ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារនឹងមានទេសចរច្រើនដូចនៅប្រាសាទអង្គរវត្តដែរ។
«យើងតែងតែគិតអំពីផលប៉ះពាល់ដោយសារចំនួនអ្នកទេសចរច្រើនពេក។ តែអ្វីដែលយើងបារម្ភពេលនេះគឺផ្លូវធ្វើដំណើរ។ សូម្បីសព្វថ្ងៃនេះ គេត្រូវធ្វើដំណើរយឺត ហើយនៅទីនោះមានកន្លែងស្នាក់នៅតិចតួចណាស់»។
សម្រាប់លោក Sanday ពេលលោកដើរពេលល្ងាចក្នុងប្រាសាទស្ងាត់ជ្រងំនេះធ្វើឲ្យលោកស្រណោះការប្រឹងប្រែងដ៏មានតម្លៃនេះ។
ពេលប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារជិតត្រូវដាក់បញ្ចូលក្នុងបញ្ជីរមណីយដ្ឋានទេសចរនោះ លោក Sanday ហាក់ដូចជាពេញចិត្តនឹងភាពសុខសាន្ត ភាពស្ងប់ស្ងាត់នៅប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារនេះ៕
លោកពិន ស៊ីសុវណ្ណជូនសេចក្តីប្រែសម្រួល
