ទង់ជាតិរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានបង្ហូតត្រឹមពាក់កណ្តាលនៅទីសាធារណៈក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញកាលពីថ្ងៃអាទិត្យ ដើម្បីបង្ហាញនូវការចូលរួមរំលែកទុក្ខប្រជាជនប្រទេសជប៉ុន ដែលបានបាត់បង់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់ខ្លួនគឺលោក Shinzo Abe (ស៊ីនហ្សូ អាបេ)។
លោក Abe គឺជាអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីប្រទេសជប៉ុនដែលកាន់តំណែងយូរជាងគេបង្អស់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទំនើបរបស់ជប៉ុន គិតចាប់តាំងពីសម័យក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២។
ក្រុមអ្នកជំនាញកម្ពុជាផ្នែកទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ និងអ្នកវិភាគនយោបាយវាយតម្លៃថា លោក Shinzo Abe ជារដ្ឋបុរសមានការគិតគូរហ្មត់ចត់ក្នុងបញ្ហាសន្តិសុខតំបន់ និងសកលលោក ហើយលោកបានរួមចំណែកគួរឲ្យកត់សម្គាល់ក្នុងការជំរុញទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីកម្ពុជា និងជប៉ុន។
ប្រធានប្រតិបត្តិនៃវិទ្យាស្ថានចក្ខុវិស័យអាស៊ី និងជាអ្នកជំនាញទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិលោក ឈាង វណ្ណារិទ្ធ ចាត់ទុកលោក Shinzo Abe ថា ជាឥស្សរជននយោបាយសំខាន់មួយដែលបានប្រឹងប្រែងលើកមុខមាត់ប្រទេសជប៉ុនលើឆាកអន្តរជាតិ តាមរយៈគោលនយោបាយការទូត។
លោកថ្លែងថា៖ «លោក Shinzo Abe គឺជាតួអង្គមួយសំខាន់របស់ជប៉ុន នៅក្នុងការជំរុញតួនាទីរបស់ជប៉ុន នៅក្នុងតំបន់ និងនៅលើឆាកអន្តរជាតិ និយាយឲ្យចំទៅគោលនយោបាយការបរទេសរបស់ជប៉ុន និងវត្តមានរបស់ជប៉ុនលើឆាកអន្តរជាតិបានលេចធ្លោច្រើន ក្នុងការដឹកនាំរបស់លោក Shinzo Abe អីចឹងទេហ្នឹង គឺជាតួនាទីសំខាន់ នៅក្នុងការពង្រឹងនូវតួនាទីរបស់ជប៉ុននៅលើឆាកអន្តរជាតិ»។
អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុនលោក Abe ក៏បានដើរតួនាទីក្នុងការពង្រឹងទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីកម្ពុជាជប៉ុន ផងដែរ។នេះបើតាមលោកឈាង វណ្ណារិទ្ធ។
លោកនិយាយថា៖«តួអង្គ Shinzo Abe នេះ ក៏ជាតួអង្គមួយសំខាន់នៅក្នុងការផ្សារភ្ជាប់ពង្រឹងបន្ថែមទំនាក់ទំនង យុទ្ធសាស្ត្រ ភាពជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា ជាមួយនឹងជប៉ុន។ អ៊ីចឹងទេ គឺហៅថា ការចូលរួមចំណែកដ៏សំខាន់របស់លោក Shinzo Abeក្នុងការជំរុញទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីកម្ពុជាជប៉ុននេះ»។
អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុនដ៏មានឥទ្ធិពលលោក Shinzo Abe អាយុ ៦៧ឆ្នាំបានទទួលមរណភាពនៅថ្ងៃសុក្រ បន្ទាប់ពីត្រូវបានគេបាញ់ចំដើមទ្រូងចំនួន២ គ្រាប់ក្នុងអំឡុងយុទ្ធនាការឃោសនាមួយ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់មន្ទីរពេទ្យដែលលោកត្រូវបានសង្គ្រោះ ហើយដែលត្រូវបានរាយការណ៍ដោយទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន AFP។
កាលពីព្រឹកថ្ងៃសុក្រនោះ លោក Abe បានថ្លែង នៅឯយុទ្ធនាការឃោសនាមួយ នៅខាងក្រៅស្ថានីយរថភ្លើងនៅក្នុងទីក្រុង Nara ភាគខាងកើតទីក្រុង Osaka នៅពេលដែលបុរសម្នាក់ដែលប្រដាប់ដោយកាំភ្លើងបានដើរមកជិតលោក ពីខាងក្រោយ។
បុរសម្នាក់នោះដែលត្រូវបានគេដឹងថាមានឈ្មោះថា (តេតស៊ូយ៉ា យ៉ាម៉ាហ្គាមិ) Tetsuya Yamagami ក្រោយមកត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងត្រូវបានបញ្ជាក់ដោយអាជ្ញាធរជប៉ុនថាធ្លាប់មានប្រវត្តិបម្រើការងារក្នុងជួរកងទ័ពជប៉ុន។ កាំភ្លើងដែលបុរសនោះប្រើប្រាស់គឺជាកាំភ្លើងកែច្នៃ។
នាយកប្រតិបត្តិនៃវិទ្យាស្ថានខ្មែរសម្រាប់សហប្រតិបត្តិការ និងសន្តិភាព លោកពូ សុធីរៈ ប្រាប់វីអូអេកាលពីថ្ងៃសៅរ៍ថា លោក Abe ជាជើងឯកនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដោយសារគោលនយោបាយរបស់លោកដែលគាំទ្រសេរីភាព និងពហុភាគីនិយម ដែលធ្វើឲ្យប្រទេសជប៉ុនត្រូវគេមើលឃើញថា ជាប្រទេសដែលមានសេរីភាពមួយ។ លោកថ្លែងថា៖
«ដោយសារគាត់ហ្នឹងគេបានរក្សា អត្តសញ្ញាណហ្នឹងជា ប្រទេសសេរី លោកសេរីនិយម ប្រជាធិបតេយ្យ ហើយនិងឈរទៅលើគោលការណ៍ multilateralism [ពហុភាគីនិយម]»។
អតីតឯកអគ្គរាជទូតកម្ពុជាប្រចាំប្រទេសជប៉ុន លោក ពូ សុធីរៈ បានបន្ថែមថា ឃាតកម្មលើលោក Abe និងមិនធ្វើឲ្យនយោបាយរបស់ជប៉ុនប្រឈមនឹងវិបត្តិណាមួយទៅថ្ងៃអនាគតទេ ព្រោះជប៉ុនមានមេដឹកនាំផ្សេងទៀត ដែលនឹងបម្រើពលរដ្ឋដោយគោរពតាមតួនាទី និងមិនបំពានលើសិទ្ធិអំណាចរបស់ខ្លួន។ លោកថ្លែងថា៖
«នៅប្រទេសជប៉ុនមានអ្នកដឹកនាំផ្សេងៗទៀត ដែលទទួលការបោះឆ្នោតពីប្រជារាស្ត្រហ្នឹងមក ក៏មានស្នាដៃ ហើយមានអត្តចរិត professionalism [ប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈ] អត្តចរិតជាអាជីព ជាអ្នកដឹកនាំ គេប្រកាន់បានល្អណាស់។ ខ្ញុំមិនជឿមានបញ្ហាអីខ្លាំង គ្រាន់តែថា ដូចខ្ញុំនិយាយចឹង គាត់ឈានមុខគេ ដូចជារឿង democracy (លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ) ដូចរឿង multilateralism [ពហុភាគីនិយម] free trade [ពាណិជ្ជកម្មសេរី] ស្អីៗហ្នឹង គឺលោក Abe ហើយ»។
ដោយឡែកការស្លាប់ដ៏គួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលរបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុនលោកAbe កាលពីថ្ងៃសុក្រ ក៏បានអង្រួនអារម្មណ៍នៃការសោកស្តាយរបស់មេដឹកនាំនៃប្រទេសនានាក្នុងពិភពលោក។ លោក Abe ត្រូវបានមេដឹកនាំពិភពលោកមួយចំនួនកោតសរសើរថា បានជួយឲ្យមានតុល្យការនៅក្នុងបញ្ហាសន្តិសុខរបស់ពិភពលោក និងជាអ្នកហ៊ានតទល់នឹងឥទ្ធិពលរបស់ចិន។
ប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកលោកJoe Biden បានចូលរួមរំលែកទុក្ខដល់ក្រុម គ្រួសាររបស់លោកAbeនៅវិមានឯកអគ្គរាជទូតជប៉ុនប្រចាំសហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនវ៉ាស៊ីនតោនកាលពីថ្ងៃសុក្រ។ លោកBiden បានលើកឡើង នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយថា៖«នេះជាសោកនាដកម្មមួយសម្រាប់ប្រទេសជប៉ុន និងសម្រាប់មនុស្សគ្រប់រូបដែលបានស្គាល់លោក [Abe]»។
លោក Biden ក៏បានប្រកាសឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកបង្ហូតទង់ជាតិចុះពាក់កណ្តាល ដើម្បីគោរពដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធ របស់លោក Abe។
ចំណែកមេដឹកនាំពិភពលោកផ្សេងទៀត រួមមានឥណ្ឌា និងមេដឹកនាំអឺរ៉ុបជាច្រើននាក់ ក៏បានចូលរួមរំលែកទុក្ខដល់ការស្លាប់របស់លោក Abe។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីឥណ្ឌាលោកNarenda Modi បានយកថ្ងៃទី៩ខែកក្កដា ជាទិវាជាតិនៃការកាន់ទុក្ខ ដើម្បីបង្ហាញ «ការគោរពដ៏ជ្រាលជ្រៅ» នៃមរណភាពលោក Abe។
ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុបលោក Charles Michel បានហៅការវាយប្រហារលើលោកAbe ថា ជាទង្វើ «កំសាក» និងបានហៅលោក Abeថា ជា «មិត្តពិតប្រាកដ» និងជា «អ្នកការពារដ៏ខ្លាំងក្លានៃសណ្តាប់ធ្នាប់ពហុភាគី និងតម្លៃប្រជាធិបតេយ្យ»។ នេះបើតាមទស្សនាវដ្តី Timeរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។
នៅប្រទេសកម្ពុជា ទង់ជាតិត្រូវបានបង្ហូតត្រឹមពាក់កណ្តាលនៅតាមផ្លូវសាធារណៈនានា និងនៅតាមស្ថាប័នរដ្ឋ និងគ្រឹះស្ថានជំនួញឯកជន។ នេះជាការចូលរួមរំលែកទុក្ខរបស់រដ្ឋាភិបាល និងប្រជាជនកម្ពុជាដល់មរណភាពរបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីប្រទេសជប៉ុន។
នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជាលោក ហ៊ុន សែន បានប្រកាសឲ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរធ្វើការកាន់ទុក្ខការស្លាប់លោក Abe នៅទូទាំងប្រទេសផងដែរនៅថ្ងៃអាទិត្យ។
ទំព័រហ្វេសប៊ុកផ្លូវការរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន បានលើកឡើងថា៖ «មរណភាពរបស់លោក Shinzo Abe មិនត្រឹមតែជាការបាត់[បង់]ប្រកបដោយភាពសោកស្តាយ តក់ស្លុត រន្ធត់ និងអាឡោះអាល័យសម្រាប់តែប្រជាពលរដ្ឋជប៉ុនប៉ុណ្ណោះ តែសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនៅលើពិភពលោក រួមទាំងប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាផងដែរ»។
ក្នុងការកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុនទាំងពីរលើក លោក Shinzo Abe បានប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំងដល់ការជំរុញទំនាក់ទំនងរវាងជប៉ុន និងកម្ពុជា រហូតក្លាយទៅជាដៃគូយុទ្ធសាស្ត្រនៅឆ្នាំ២០១៣។ នេះបើតាមទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន។
នៅក្នុងលិខិតមួយផ្ញើជូននាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុន លោកហ្វឹមីអូ គីស៊ីដា (Fumio Kishida )លោកហ៊ុន សែន បានចាត់ទុកលោកShinzo Abe ថា ជា«រដ្ឋបុរសជប៉ុនលេចធ្លោមួយរូប» ដែលត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ និងលើកសរសើរយ៉ាងទូលំទូលាយចំពោះភាពជាអ្នកដឹកនាំប្រកបដោយសមត្ថភាព ក្នុងការជំរុញវឌ្ឍនភាពរបស់ជប៉ុន និងការចូលរួមចំណែកយ៉ាងសកម្មដល់សន្តិភាព ស្ថិរភាព និងវិបុលភាពនៅក្នុងតំបន់ និងពិភពលោកទាំងមូល។
ក្រោយការវាយប្រហារលើលោក Abe កាលពីថ្ងៃសុក្រកន្លងទៅ លោក Fumio Kishida នាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុនបានថ្កោលទោសការវាយប្រហារដ៏ព្រៃផ្សៃនោះដោយនិយាយថា ការវាយប្រហារនោះបានកើតមានឡើងក្នុងអំឡុងពេលនៃការបោះឆ្នោតដែលជាឫសគល់នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
អ្នកវិភាគនយោបាយលោកសេង សារី យល់ថា ឃាតកម្មលើអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុនលោកShinzo Abe គឺជារឿងដ៏កម្រ ក្រោមហេតុផលថា ជប៉ុនមានការរឹតបន្តឹងខ្លាំងលើការប្រើប្រាស់អាវុធ។ លោកបន្ថែមថា មរណភាពលោកAbe ក៏ទំនងជានឹងមិនមានឥទ្ធិពលណាមួយទៅលើនយោបាយប្រទេសជប៉ុន និងបញ្ហាសន្តិសុខក្នុងតំបន់ ដោយសារលោកមិនមែនជាមេដឹកនាំប្រទេស។ លោកនិយាយថា៖
«សួរថាតើការចាកចេញ ឬក៏ការស្លាប់របស់Shinzo Abe នឹងប៉ះពាល់ទៅដល់សន្តិសុខអន្តរជាតិបែបណានោះ ខ្ញុំមិនទាន់មើលឃើញថា វានឹងធ្វើឲ្យមានការប៉ះពាល់ទៅដល់នយោបាយរបស់ជប៉ុនទៅលើពិភពលោកទេ ព្រោះអំឡុងពេលនេះគឺ អំឡុងលោកShinzo Abe គាត់ស្លាប់ ហើយគាត់ត្រូវបានធ្វើឃាតអំឡុងពេលដែលគាត់មិនមែនជាមេដឹកនាំរបស់ជប៉ុន»។
សាស្ត្រចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនៅកម្ពុជាលោកឯម សុវណ្ណារ៉ាកត់សម្គាល់ថា ការបាញ់សម្លាប់លោកAbe អាចមានទំនាក់ទំនងនឹងបញ្ហាសន្តិសុខផ្ទៃក្នុងនៅប្រទេសជប៉ុន។ ប៉ុន្តែលោក ជឿថា មរណភាពរបស់អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុនរូបនេះ នឹងមិនធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ជាអវិជ្ជមានដល់ដំណើររបស់រដ្ឋាភិបាលជប៉ុន ពាក់ព័ន្ធបញ្ហាសន្តិសុខក្នុងប្រទេសនោះទេ។
លោកថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំគិតថា វាមិនប៉ះពាល់ទៅលើប្រព័ន្ធសន្តិសុខអីខ្លាំងក្លាទេ ព្រោះនៅជប៉ុន កិច្ចការ ឬការធ្វើការនានា ធ្វើជាប្រព័ន្ធ វាខុសពីនៅបណ្តាប្រទេសមួយចំនួនដែលធ្វើការលក្ខណៈជាបុគ្គល កាលណាបុគ្គលហ្នឹងស្លាប់ វាប៉ះពាល់ ប៉ុន្តែ ជប៉ុន វាដូចជាលោកខាងលិចហើយ ដូចជាអឺរ៉ុប សហរដ្ឋអាមេរិកហើយ បុគ្គលម្នាក់ស្លាប់ វាមិនប៉ះពាល់ខ្លាំងទៅលើប្រព័ន្ធសន្តិសុខប្រទេសជាតិទេ»។
បើតាមលោកឯម សុវណ្ណារ៉ា លោក Shinzo Abe ជាមេដឹកនាំដែលបានធ្វើឱ្យប្រទេសជប៉ុនមានមុខមាត់លើឆាកអន្តរជាតិ ក្នុងវិស័យការពារជាតិ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ កេរដំណែលនយោបាយដែលត្រៀមខ្លួនជាមុនសម្រាប់ឆ្លើយតបនឹងបញ្ហាផ្សេងៗរបស់លោក Abe នឹងត្រូវបានអនុវត្តបន្តដោយមេដឹកនាំប្រទេសជប៉ុនជំនាន់ក្រោយ។ នេះ បើតាមអ្នកជំនាញទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិលោក ឈាង វណ្ណារិទ្ធ។ លោកនិយាយថា៖
«ទោះបីជាលោក Shinzo Abe បានលាចាកលោកនេះ ផុតទៅហើយក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំនៅសង្ឃឹមថា ថ្នាក់ដឹកនាំ របស់ជប៉ុនជំនាន់ក្រោយនិងបន្តអនុវត្តនូវគោលនយោបាយដ៏សកម្ម បុរេសកម្មរបស់លោកShinzo Abe បន្ត បន្ទាប់ទៀត»។
លោក Shinzo Abe ដែលបានកើតនៅក្នុងគ្រួសារអ្នកនយោបាយដ៏លេចធ្លោមួយ នៅភាគខាងលិចប្រទេសជប៉ុន ត្រូវបានគេចងចាំនូវគុណសម្បត្តិរបស់លោកក្នុងការធ្វើឲ្យមានស្ថិរភាពសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសជប៉ុនដែលមានស្ថានភាពមិនល្អប្រសើរផងដែរ។ លោក Abe ធ្លាប់លាលែងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីមួយលើកកាលពីឆ្នាំ២០០៧ក្រោមហេតុផលសុខភាព នៅពេលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យសេរី(Liberal Democratic Party)ដែលជាគណបក្សគ្រប់គ្រងអំណាចបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងសភាជាលើកដំបូងក្នុងរយៈពេល៥២ឆ្នាំ។
កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ លោកបានប្រកាសលាលែងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុនម្តងទៀត ក្រោមហេតុផលសុខភាពដូចគ្នា បន្ទាប់ពីលោកបានដឹកនាំប្រទេសជប៉ុនតាំងពីឆ្នាំ២០១២។ លោកAbe មានជំងឺរលាកពោះវៀនធំ។
មុនពេលគេធ្វើឃាត លោក Abe ត្រូវគេកត់សម្គាល់ថាជាអ្នកនយោបាយជប៉ុនដែលព្យាយាមធ្វើឲ្យជប៉ុនមានអំណាចឡើងវិញលើឆាកអន្តរជាតិ ខណៈជប៉ុនត្រូវបានចងភ្ជាប់ដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញសន្តិភាពនិយម និងការពារដោយឥទ្ធិពលនុយក្លេអ៊ែរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ នេះបើតាមកាសែត The Washington Post។
កាសែតដ៏ល្បីល្បាញរបស់អាមេរិកមួយនេះឲ្យដឹងថាការកាន់តំណែងរបស់លោក Abeគឺយូរជាងរយៈពេលនៃការគ្រប់គ្រងអំណាចរបស់ជីតារបស់លោកគឺអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុន លោកNobusuke Kishi ដែលបានដឹកនាំប្រទេសជប៉ុនពីឆ្នាំ១៩៥៧ ដល់ឆ្នាំ១៩៦០ និងឪពុករបស់លោកគឺលោក Shintaro Abe ដែលបម្រើការជាប្រធានគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ដែលជាញឹកញាប់ត្រូវគេមើលឃើញថា ជាតំណែងដ៏មានឥទ្ធិពលលំដាប់ទី២របស់ប្រទេសជប៉ុន។
កាសែតដដែលឲ្យដឹងទៀតថា ដោយសារការបារម្ភពីភាពក្អេងក្អាងរបស់ចិន លោកក៏បានបង្កើតឲ្យមានចំណងទាក់ទងកាន់តែជិតស្និទ្ធរវាងជប៉ុន ដែលជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យមានទ្រព្យសម្បត្តិក្រាស់ក្រែលជាងគេក្នុងតំបន់អាស៊ី និងឥណ្ឌា ដែលមានពលរដ្ឋច្រើនក្នុងតំបន់។ លោកAbe ក៏ធ្លាប់ជាអ្នកគាំទ្រខ្លាំងក្លានៃសម្ព័ន្ធភាព Quad ដែលជាការប្រមូលផ្តុំរបស់ជប៉ុន ឥណ្ឌា អូស្ត្រាលី និងសហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីជាកម្លាំងទប់ទល់នឹងទីក្រុងប៉េកាំង៕
