កម្រិតភ្លៀងធ្លាក់ទាបនៅចន្លោះឆ្នាំ២០១៩ និង២០២១ គឺជាកត្តាជំរុញចម្បងនៃគ្រោះរាំងស្ងួត និងលំហូរទាបនៃទឹកទន្លេមេគង្គ ប៉ុន្តែការរឹតត្បិតផ្សេងៗ បង្កឡើងដោយទំនប់វារីអគ្គិសនី បានបង្កផលប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរមកលើលំហូរទឹកទន្លេនៅរដូវវស្សា និងកាន់តែធ្វើឲ្យស្ថានភាពរាំងស្ងួតកាន់តែអាក្រក់ឡើងនៅតំបន់ទន្លេមេគង្គ។ នេះ បើយោងទៅតាមការស្រាវជ្រាវថ្មីមួយដោយមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាគោលនយោបាយ Stimson Center មានមូលដ្ឋាននៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន។
របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវក្រោមចំណងជើងថា «ការតាមដានទំនប់វារីអគ្គិសនីតំបន់ទន្លេមេគង្គរយៈពេលមួយឆ្នាំមកនេះ៖ តើយើងបានរៀនសូត្រអ្វីខ្លះ»? បានឲ្យដឹងថា ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវលើផ្នែកតាមដានទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅតំបន់ទន្លេមេគង្គ ធ្លាប់បានជូនដំណឹងទៅដល់សហគមន៍ពលរដ្ឋងាយរងគ្រោះ ដែលរស់នៅតាមបណ្តាយទន្លេពីការប្រែប្រួលផ្សេងៗនៃកម្រិតទឹកទន្លេ ដើម្បីកាត់បន្ថយពីការផលប៉ះពាល់ផ្សេងៗពីការប្រែប្រួលនេះ។
យោងតាមរបាយការណ៍ ពាក់ព័ន្ធនឹងការជូនដំណឹងនេះ កាលពីឆ្នាំ២០២១ ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវខាងលើបានតាមដាន និងផ្តល់ជាព័ត៌មានផ្សេងៗ នៅពេលទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅចិន បានធ្វើឲ្យកម្រិតទឹកទន្លេប្រែប្រួលភ្លាមៗ តាមបណ្តោយព្រំដែនថៃ និងឡាវ ក្នុងកម្រិត ០.៥ ម៉ែត្រ ឬច្រើននេះ។ របាយការណ៍បានលើកឡើងថា ការប្រែប្រួលយ៉ាងឆាប់រហ័សនេះ បានបង្កការខូចខាតមកលើសហគមន៍ពលរដ្ឋ ដីល្បាប់ និងជម្រកសត្វរងការផុតពូជ។ ហើយការប្រែប្រួលដែលបង្កឲ្យមានការប៉ះពាល់នេះ អាចត្រូវបានកាត់បន្ថយតាមរយៈការក្រែសម្រួលប្រតិបត្តិការរបស់ទំនប់វារីអគ្គិសនី Jinghong នៅប្រទេសចិន។
ការស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថា ការសិក្សានិងទិន្នន័យពីច្រើនឆ្នាំបន្ថែមទៀត នឹងជួយកំណត់បញ្ជាក់ថា តើលំហូរទឹកទន្លេទាបនៅចន្លោះឆ្នាំ ២០១៩ និងឆ្នាំ២០២១ គឺជា«ស្ថានភាពប្រែប្រួលដែលជាប់លាប់ថ្មីមួយ» ឬគ្រាន់តែជាការប្រែប្រួលដោយធម្មជាតិតាមរបបអាកាសធាតុតែប៉ុណ្ណោះ។ ការស្រាវជ្រាវបានបន្តថា កិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិលើការចែករំលែកទឹកទន្លេ ដែលធានារក្សាកម្រិតលំហូរអប្បបរមា ពីទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅតំបន់មេគង្គលើ អំឡុងពេលគ្រោះរាំងស្ងួត គឺមានសារៈសំខាន់ក្នុងការជួយសម្រួលពេលមានវិបត្តិផ្សេងៗនាពេលអនាគត។
ផែនទីនៃទន្លេមេគង្គ
កាលពីខែមករា ឆ្នាំ២០២២ គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គដែលមានប្រទេសជាសមាជិកចំនួន៤ រួមមាន ថៃ ឡាវ កម្ពុជា និងវៀតណាម បានជំរុញជាថ្មីឲ្យប្រទេសនៅតាមដងទន្លេមេគង្គ ដែលរួមមានចិន និងមីយ៉ាន់ម៉ាផងដែរ «ចាត់វិធានការរឹងមាំ» ខណៈលំហូរទឹកទន្លេទាបក្នុងរយៈពេល៣ឆ្នាំជាប់គ្នា ដែលនាំឲ្យមានការព្រួយបារម្ភអំពីផលប៉ះពាល់លើជីវភាពរបស់ប្រជានេសាទ។ នេះ បើយោងតាមរបាយការណ៍របស់គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ (Mekong River Commission ឬ MRC) ដែលចេញផ្សាយស្តីពីលំហូរទឹកទន្លេមេគង្គទាប និងលក្ខខណ្ឌភាពរាំងស្ងួតពីឆ្នាំ២០១៩ ដល់ឆ្នាំ២០២១។
កាលពីឆ្នាំ២០២០ គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ (MRC) បានលើកឡើងថា ទឹកទន្លេសាបរបស់កម្ពុជា ជួបប្រទះភាពរាំងស្ងួតមិនធ្លាប់មានពីមុនមកក្នុងរយៈពេលជាង២០ឆ្នាំមកនេះ។ គណៈកម្មការបញ្ជាក់ថា៖ «លំហូរទាបបែបនេះ បានធ្វើឲ្យបឹងទន្លេសាបរបស់ប្រទេសកម្ពុជាជួបប្រទះស្ថានភាពរាក់ខ្លាំងដែលបង្កឲ្យបរិមាណលំហូរត្រឡប់ចូលបឹងធ្លាក់ដល់កម្រិតទាបបំផុតនៅក្នុងកំណត់ត្រាគិតចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៧មក»។
អគ្គលេខាធិការរងនៃគណៈកម្មាធិការជាតិទន្លេមេគង្គកម្ពុជា លោក គល់ វឌ្ឍនា បានថ្លែងក្នុងនាមលោកជាមន្រ្តីទទួលបន្ទុកកិច្ចការទន្លេមេគង្គ និងជាអ្នកបច្ចេកទេសមួយរូបថា លោកទទួលស្គាល់ថា របបទឹកភ្លៀងបានធ្លាក់ចុះរវាងឆ្នាំ ២០១៩ និង ២០២១ នៅតំបន់ទន្លេមេគង្គ និងលើកឡើងថា ការអភិវឌ្ឍទំនប់វារីអគ្គិសនី បានធ្វើឲ្យបរិមាណលំហូរទឹកទន្លេថយចុះ។
យ៉ាងណាក្តី លោកបញ្ជាក់ថា នៅពេលទំនប់វារីអគ្គិសនីត្រូវបានសាងសង់រួច និងមានដំណើរការពេញលេញ គឺមិនមានការប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរនោះទេមកលើលំហូរទឹកទន្លេ។
លោកថ្លែងថា៖ «ដំណាក់កាលដំបូងពេលដែលសាងសង់រួចហើយ វាមានការស្ទាក់ទឹកទុកមែន។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលទឹកហ្នឹងមាននៅក្នុងទំនប់ហើយ អាឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ឬរយៈពេលបន្តបន្ទាប់មកទៀត អត់មានបានស្ទាក់អីទៀតទេ ដោយសារតែទឹកហ្នឹង ពេលដែលស្ទាក់ហើយ ទឹកហ្នឹងត្រូវបង្ហូរចេញមកដើម្បីបង្វិលតួប៊ីនផលិតអគ្គិសនី»។
លោក គល់ វឌ្ឍនា បន្តថា នាពេលបច្ចុប្បន្ន គណៈកម្មការទន្លេមេគង្គកំពុងធ្វើការពិភាក្សាបង្កើតយន្តការមួយ ដើម្បីសម្របសម្រួលប្រតិបត្តិការទំនប់វារីអគ្គិសនី ជាពិសេសលើទំនប់ដែលស្ថិតនៅបណ្តាក់គ្នា ក្នុងគោលដៅជួយសម្រួលលំហូរបរិមាណទឹកមកតំបន់មេគង្គក្រោម។
លោកបន្ថែមថា សម្រាប់ចិនដែលមិនមែនជាសមាជិកគណៈកម្មការទន្លេមេគង្គ គណៈកម្មាការទន្លេមេគង្គតែងផ្តល់ព័ត៌មានក្នុងករណីមានកម្រិតលំហូរទឹកទន្លេទាប ហើយភាគីចិនក៏តែងផ្តល់ព័ត៌មានត្រឡប់មកវិញពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រលែងទឹកពីទំនប់វារីអគ្គិសនី ដើម្បីរក្សាកម្រិតលំហូរទឹកទន្លេមេគង្គផងដែរ។
នាយកប្រតិបត្តិសម្ព័ន្ធភាពដើម្បីអភិរក្សធនធានជលផល (FACT) លោក ឱម សាវ៉ាត សង្កេតឃើញថាខណៈពេលមានការប្រែប្រួលទៅលើកម្រិតកម្ពស់ទឹកភ្លៀងដោយសារកត្តាអាកាសធាតុ ទំនប់វារីអគ្គិសនីក៏ដើរតួជាបញ្ហាចោទមួយមកលើលំហូរទឹកទន្លេមេគង្គផងដែរ។ លោកបន្ថែមថា នៅពេលអនាគត កម្ពុជា និងបណ្តាប្រទេសនៅតំបន់ទន្លេមេគង្គក្រោមមួយចំនួនទៀត អាចប្រឈមនឹងបញ្ហាផ្សេងៗ ប្រសិនបើគ្មានយន្តការរួម ដើម្បីត្រួតពិនិត្យការសាងសង់ និងតាមដានទំនប់វារីអគ្គិសនីតាមបណ្តោយទន្លេមេគង្គ។
លោកបានថ្លែងថា៖ «អ្វីដែលជាបញ្ហាប្រឈមនៅពេលខាងមុខហ្នឹង គឺថា នឹងប៉ះពាល់ដល់បណ្តាប្រទេសប្រើប្រាស់អត្ថប្រយោជន៍ពីទន្លេមេគង្គ ពិសេសគឺ កម្ពុជាយើងដែលជា ប្រទេសមួយដែលមានទំនាបអាងទន្លេមេគង្គហ្នឹងច្រើន ពិសេសគឺបឹងទន្លេសាបយើងហ្នឹង ដែលវាជះឥទ្ធិពលទៅដល់ការប្រែប្រួលជីវចម្រុះ អំពីផលនេសាទ អំពីផលកសិកម្មអីផ្សេងៗ ដែលពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងការងាររបស់កសិករ និងអ្នកនេសាទរបស់យើង»។
ស្របពេលដូចគ្នានេះដែរ លោកស្នើសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលពិនិត្យមើលលទ្ធភាពពីការទាញយកថាមពលពីប្រភពផ្សេងក្រៅពីទំនប់វារីអគ្គិសនី ដូចជា ពីប្រភពថាមពលកកើតឡើងវិញជាដើម ដើម្បីរក្សាលំហូរទឹកទន្លេមេគង្គឲ្យបានប្រកបដោយនិរន្តភាព៕