នៅពេលដែលលោក នួន ជា ស្លាប់ ក្រុមគ្រួសាររបស់លោកបានធ្វើពិធីបុណ្យសពជូនលោកតាមលក្ខណៈព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងពេញលេញ នៅក្នុងខេត្តប៉ៃលិន។ ប៉ុន្តែព្រះភិក្ខុមួយអង្គបានរំឭកឡើងថា ក្នុងពេលដែលលោកកាន់អំណាចក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ព្រះអង្គត្រូវផ្សឹកដោយបង្ខំ។ ហើយសាសនាផ្សេងៗក៏ត្រូវកម្ទេចចោលដែរ។ ដោយឡែក សមាជិកគ្រួសាររបស់លោកនួន ជាអះអាងថា លោកគឺជាអ្នកប្រណិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងជាប់លាប់។
ព្រះតេជគុណ ឡាត់ ឡន ធ្លាប់ត្រូវបានអង្គការខោអាវខ្មៅរបស់ពួកខ្មែរក្រហមចាប់ផ្សឹកមុនពេលដែលក្រុមកុម្មុយនិស្តម៉ៅនិយមនេះបានឡើងកាន់អំណាចនៅថ្ងៃទី១៧ខែមេសាឆ្នាំ១៩៧៥។
ក្នុងឆ្នាំ១៩៧២ ពេលដែលកងទ័ពខ្មែរក្រហមដណ្ដើមកាន់កាប់បានស្រុកជីក្រែង ខែត្រសៀមរាបពីរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ព្រះភិក្ខុអង្គនេះ ដែលគង់ជាព្រះសង្ឃនៅឡើយ ត្រូវបានខ្មែរក្រហមបង្ខំឱ្យសឹក បន្ទាប់ពីសាងផ្នួសបាន៥ព្រះវស្សា។
«គេវាយដាច់ទៅ គេឱ្យសឹកទៅ! នៅធ្វើជាកម្មករតាមក្រុមសហករណ៍។ សឹកហើយបានគ្រួសារធ្វើការងារពលកម្ម ជីកប្រឡាយរែកដី។ អង្គការគេមានរបបឱ្យស៊ី ហូបតែបបរ»។
ព្រះភិក្ខុ ឡាត់ ឡន ផ្ដល់បទសម្ភាសដល់VOA នៅវត្តទេពពោធិវង្ស សង្កាត់គោកចក ក្រុងសៀមរាប កាលពីថ្ងៃទី០៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៩។ (អូន ឆេងប៉រ/VOA)
ព្រះតេជគុណ ឡាត់ ឡន ព្រះជន្ម៧២វស្សាគឺជាព្រះសង្ឃមួយអង្គក្នុងចំណោមព្រះសង្ឃព្រះពុទ្ធសាសនារាប់ពាន់អង្គទៀតដែលត្រូវអង្គការកុម្មុយនិស្តរបស់ខ្មែរក្រហមចាប់ផ្សឹកដោយបង្ខំ ឬត្រូវធ្វើគត់នៅពេលដែលព្រះសង្ឃមិនលាចាកសិក្ខាបទតាមបញ្ជារបស់ពួកខ្មែរក្រហមនោះទេ។
របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យដែលគ្រប់គ្រងអំណាចពីឆ្នាំ១៩៧៥ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ត្រូវគេដឹងថា បានបំផ្លាញវត្តអារាម និងបំបិទសាសនាទាំងអស់ មិនឲ្យមានជំនឿគ្រប់បែបយ៉ាង។ ប្រជាពលរដ្ឋត្រូវជម្លៀសចេញពីស្រុកភូមិដើម្បីទៅរស់នៅក្នុងសហករណ៍ប្រមូលផ្តុំ បរិភោគរួមនិងធ្វើការរួម។
វត្តអារាមជាច្រើនត្រូវបានប្រែក្លាយទៅជាមន្ទីរឃុំឃាំង ឬត្រូវកម្ទេចចោលទាំងស្រុង។
ប៉ុន្តែលោក នួន ជា ដែលជាមេមនោគមវិជ្ជារបស់របបខ្មែរក្រហមនិងជាអ្នកដឹកនាំកំពូលខ្ពស់បំផុតលំដាប់ទី២នៃរបបនេះបន្ទាប់ពីប៉ុល ពត កាលពីនៅរស់ មិនបានទទួលស្គាល់ពីការបំផ្លាញព្រះពុទ្ធសាសនានោះទេ។ ប៉ុន្តែលោកបានបង្ហាញឲ្យឃើញពីចេតនាមួយដែលរបបគ្រប់គ្រងរបស់លោកចង់ឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនាវិលត្រឡប់ទៅកាន់សម័យព្រះពុទ្ធកាល។
អំឡុងសវនាការផ្ដល់សក្ខីកម្ម ក្នុងសំណុំរឿង០០២/០១ នៅសាលាក្ដីខ្មែរក្រហមកាលពីថ្ងៃទី១៥ខែធ្នូឆ្នាំ២០១១ លោក នួន ជា ដែលមានឈ្មោះកំណើតថា ឡៅ គីមរន ធ្លាប់បានថ្លែងថា៖
«អ្នកខ្លះដែលចោទថា កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យបំផ្លាញព្រះពុទ្ធសាសនាមកពីពួកគេមិនបានយល់ខ្លឹមសារនិងបេះដូងរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា»។
ខ្លឹមសាររបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាដែលបងធំទី២នៃរបបខ្មែរក្រហមអះអាងនោះគឺថា«កាលពីសម័យព្រះមិនមានកុដិសម្រាប់ព្រះសង្ឃនោះទេ។ ហើយព្រះពុទ្ធប្រសូតិក្នុងព្រៃ ត្រាស់ដឹងនៅក្នុងព្រៃទេ។ ដូច្នេះបក្សកុម្មុយនិស្តរបស់ខ្មែរក្រហមមិនបានចាត់វិធានការបំបិទសាសនានោះទេ»។
លោក នួន ជា បានបន្ថែមថា នៅសម័យព្រះពុទ្ធអង្គ«គ្មានព្រះសង្ឃទេ» ហើយ«បេះដូងរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាគឺសីល សមាធិបញ្ញា។ នេះដែលអនុវត្តក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ មិនមែនវត្តអារាមជាសំខាន់ទេ។ វត្តអារាមគ្រាន់តែជាបូជនីយដ្ឋាន»។
តែទោះជាយ៉ាងណា នៅពេលដែលនួន ជាស្លាប់ សមាជិកក្រុមគ្រួសាររបស់លោកបានអះអាងថា លោកគឺជាពុទ្ធសាសនិកយ៉ាងជាប់លាប់ម្នាក់មុនត្រូវចាប់ខ្លួនយកទៅកាត់ទោសដោយអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ឬដែលគេស្គាល់ថា ជាតុលាការខ្មែរក្រហមនោះ។
លោក នួន ជា បានទទួលមរណភាពកាលពីថ្ងៃទី៤សីហាកន្លងទៅនាជន្មាយុ៩៣ឆ្នាំ។ លោកត្រូវគេដឹងថា បានព្យាយាមតស៊ូជួយជំរុញឲ្យប្រជាពលរដ្ឋបង្កើតវត្តព្រះពុទ្ធសាសនាមួយនៅមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីផ្ទះរបស់លោក នៅខេត្តប៉ៃលិនជាប់ព្រំដែនថៃ។
ពិធីបុណ្យសពរបស់លោក នួន ជា ត្រូវបានធ្វើឡើងតាមពិធីព្រះពុទ្ធសាសនាយ៉ាងពេញលេញ ដោយមានព្រះសង្ឃសូត្រធម៌ឧទ្ទិសកុសល ខុសពីកាលពីស្ថិតក្នុងរបបខ្មែរក្រហមដែលលោកកាន់កាប់អំណាច ដែលនៅពេលនោះប្រជាជនកម្ពុជាត្រូវបានសម្លាប់ ហើយសាកសពរបស់ពួកគេត្រូវបោះចោលដូចហ្វូងសត្វ ដោយពុំមានពិធីសាសនាណាមួយធ្វើឡើងដើម្បីជាកិច្ចផ្តល់កុសលដល់ព្រលឹងជនរងគ្រោះទាំងនោះទេ។
ជនរងគ្រោះដែលមានយ៉ាងហោចណាស់ចំនួន១,៧លាននាក់ត្រូវបានសម្លាប់និងបានស្លាប់ក្នុងរបបគ្រប់គ្រង់របស់នួន ជា លោកប៉ុល ពត និងលោកខៀវ សំផន។
អ្នកស្រី ឡៅ ជាលីនដា កូនស្រីរបស់លោកនួន ជាបានថ្លែងប្រាប់ VOA ថា ឪពុករបស់អ្នកស្រីជាអ្នកមានជំនឿលើព្រះពុទ្ធសាសនា។
«តាមខ្ញុំដឹង ក៏គាត់មានអ៊ីចឹងដែរ! ពេលយន្តហោះទម្លាក់ ពេលអីអ៊ីចឹងហ្អា យកដីរោយក្បាលរួញអី។ អាហ្នឹងគឺគាត់និយាយអ៊ីចឹង។ មានពិតមែន ចា៎។ ចា៎ ចា៎ ជឿ[លើផ្លូវងងឹត]ខ្លះ តែគាត់របៀបមិនងប់ងល់ណាស់ណាទេ ចា៎ ជឿខ្លះ! ចា៎។ គាត់ច្រើនតែនិយាយថា យើងជាពុទ្ធបរិស័ទ ដូចថា យើងត្រូវគោរពធ្វើតាមព្រះពុទ្ធ ព្រោះយើងជាជនជាតិខ្មែរ អាស៊ីហ្អា។ យើងត្រូវតែគោរពព្រះពុទ្ធ ហើយគាត់និយាយអ៊ីចឹង។ ប៉ុន្តែគ្រប់សាសនាទាំងអស់គឺបង្រៀនមនុស្សឱ្យល្អទាំងអស់។ គាត់និយាយអ៊ីចឹង ចា៎ សំខាន់លើមនុស្សអនុវត្ត មិនអនុវត្តតែប៉ុណ្ណឹង ទេ»។
អ្នកស្រី ឡៅ ជាលីនដា (អាវស) ឈរស្វាគមន៍ភ្ញៀវមកចូលរួមបុណ្យសព លោក នួន ជា ជាឪពុក នៅវត្តព្រំគីរីមរកត ស្រុកសាលាក្រៅ ខេត្តប៉ៃលិន កាលពីថ្ងៃទី០៧ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៩។ (អូន ឆេងប៉រ/VOA)
នៅពេលត្រូវបានសួរថា ហេតុអ្វីបានជាលោកនួន ជាក្នុងនាមជា«ពុទ្ធបរិស័ទ»មួយរូបដែរ តែគេបែរជាមិនឃើញមានការប្រណិបត្តិសាសនាអ្វីក្នុងរបបគ្រប់គ្រងរបស់លោក អ្នកស្រី ឡៅ ជាលីនដា បានលើកឡើងថា៖
«ខ្ញុំឆ្ងល់ដែរ។ ខ្ញុំក៏អត់ដឹងពីបញ្ហាហ្នឹង! អត់ [គាត់]អត់ដែលប្រាប់សោះ ចា៎។ អត់ដែលសោះ អត់ដែលនិយាយ ចា៎! ប៉ុន្តែក្រោយៗមក គាត់ច្រើននិយាយដែរ។ គាត់ថា អឺ គាត់ចង់ឱ្យរៀបចំឱ្យមានឡើងវិញដែរ ប៉ុន្តែមិនទាន់។ គាត់និយាយអ៊ីចឹងហ្អា រយៈពេលខ្លីពេក។ គាត់និយាយអ៊ីចឹង។ គាត់ចង់រៀបចំឱ្យមានឡើងវិញ ចា៎ ចា៎»។
អ្នកស្រី លី គីមសេង ជាភរិយារបស់លោកនួន ជាបានបញ្ជាក់បន្ថែមរឿងនេះ ដោយនិយាយថា អតីតមេខ្មែរក្រហមរូបនេះតែងតែនឹករំឭកគុណព្រះពុទ្ធព្រះបរមគ្រូ រាល់ពេលរៀបចំដំណេកម្ដងៗ។ អ្នកស្រីបានប្រាប់ VOA ថា លោកនួន ជា ជា«អ្នកធម៌ អ្នកអាថ៌»។
«គាត់តាំងពីយូរហើយចា៎ ព្រោះគាត់ធ្លាប់បួស ធ្លាប់រៀន បួសជាសង្ឃ។ គាត់ចេះធម៌ ចេះអាថ៌អ៊ីចឹងទៅចេះច្បាប់សង្ឃ ច្បាប់ទម្លាប់អ៊ីចឹងទៅ ចា៎។ ហ្នឹងហើយ[កាលជំនាន់ខ្មែរក្រហម]នៅថ្វាយបង្គំព្រះអីចឹងដែរ។ អត់[មានវត្តទៅ]ទេ ថ្វាយបង្គំនៅផ្ទះហ្នឹង នឹងខ្នើយហ្នឹង។ កន្លែងយើងដេកហ្នឹង។ មុនដេកហ្នឹងថ្វាយបង្គំទៅ! ថ្វាយបង្គំ ហើយបានគាត់សម្រាកទៅ»។
នៅពេល VOA សួរសំណួរស្រដៀងគ្នាអំពីចម្ងល់ទាក់ទងនឹងការលុបបំបាត់ព្រះពុទ្ធសាសនានិងកម្ទេចវត្តអារាម អ្នកស្រីលី គីមសេងលើកឡើងថា អ្នកស្រីមិនបានសួរប្តីអ្នកស្រីពីបញ្ហានេះទេ។
«ខ្ញុំអត់ឆ្ងល់ទេ! អត់! អត់ឆ្ងល់! ចា៎។ រឿងហ្នឹងខ្ញុំអត់ឆ្ងល់សោះ មិនដឹងយ៉ាងម៉េច ខ្ញុំអត់ឆ្ងល់! មិនដឹងយ៉ាងម៉េច អត់ឆ្ងល់។ អត់សួរគាត់ទៀត អត់សួរអីទេ កុំឱ្យរំខានគាត់ នឹកក្នុងចិត្តខ្ញុំអីចឹង»។
មាត្រាទី២០នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យសរសេរថា«ប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់រូបមានសិទ្ធិជឿជំនឿ ឬសាសនាណាក៏បាន ហើយក៏មានសិទ្ធិមិនជឿ ជំនឿអ្វី ឬមិនជឿសាសនាណាក៏បាន»។ ប៉ុន្តែមាត្រាដដែលនេះបន្ថែមថា«មិនអនុញ្ញាតឲ្យមានសាសនាប្រតិកិរិយា ដែលបំផ្លិចបំផ្លាញកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និងប្រជាជនកម្ពុជា ជាដាច់ខាត»៕