មេដឹកនាំសហគមន៍ខ្មែរដែលបានមកជួបជុំគ្នានៅឯសន្និសីទខ្មែរពិភពលោក បានស្នើឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិដាក់ទណ្ឌកម្មរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងអំពាវនាវដល់ពលរដ្ឋឱ្យធ្វើពហិការការបោះឆ្នោតជាតិក្នុងពេលខាងមុខប្រសិនបើមិនមានវត្តមានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចូលរួមទេ។
សន្និសីទរយៈពេលបីថ្ងៃនេះ មានការចូលរួមដោយអ្នកដឹកនាំសហគមន៍ខ្មែរមកពីទូទាំងពិភពលោក ហើយបានរៀបចំឡើងកាលពីថ្ងៃទី៣១ ខែមីនា ដល់ថ្ងៃទី២ ខែមេសានៅទីក្រុងម៉ែលប៊ន ប្រទេសអូស្រ្តាលី។
លោកហុង លីម អ្នកតំណាងរាស្រ្តអូស្រ្តាលីដែលមានដើមកំណើតខ្មែរនិងជាអ្នករៀបចំសន្និសីទនេះបានពន្យល់ថា៖
«ពីព្រោះយើងយល់ថាប្រសិនបើគ្មានគណបក្សប្រឆាំងទេ គណបក្សដែលធំជាងគេហើយដែលគេបំផ្លិចបំផ្លាញមិនចង់ឱ្យមានសកម្មភាពចូលទៅរួមទេ គឺថាការបោះឆ្នោតនេះគឺជាការបោះឆ្នោតអត់ន័យគឺបោះឆ្នោតបាយឡុកបាយឡបោះឆ្នោតកំប្លែងលេងម្នាក់ឯងរបស់ពួកលោកហ៊ុនសែន។ យើងយល់ថាត្រូវឱ្យពិភពលោកចាប់អារម្មណ៍ពីរឿងហ្នឹងហើយមិនអាចទទួលស្គាល់បានទេគឺធ្វើយ៉ាងណាឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិហ្នឹងចាប់យកជំហរដូចពីរយៈពេល១០ឆ្នាំដែលកងទ័ពវៀតណាមមកកាន់កាប់ស្រុកខ្មែរហើយបន្តុបលោកហ៊ុន សែនឱ្យកាន់អំណាចជាដើម»។
លោកហុង លីមបន្ថែមថាការដាក់ទណ្ឌកម្មគឺត្រូវមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរដោយផ្តោតលើផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច គឺមិនត្រឹមតែការឃាមឃាត់ទិដ្ឋាការប៉ុណ្ណោះទេ។
«ការណ៍ដែលយើងអំពាវនាវឱ្យដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចហ្នឹងគឺគាបសង្កត់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខដោយខ្លាំងបំផុតដូចដែលគេធ្លាប់ធ្វើនៅប្រទេសភូមាដែលអាជ្ញាធរភូមាត្រូវតែសុខចិត្តហៅលោកស្រី អង់សាន ស៊ូជី មកចូលក្នុងរដ្ឋាភិបាល»។
ក្រុមអ្នកចូលរួមសន្និសីទខ្មែរពិភពលោកក៏បានទាមទារឱ្យដោះលែងលោកកឹម សុខា និងអ្នកទោសនយោបាយដទៃទៀតជាបន្ទាន់ និងដោយគ្មានលក្ខខណ្ឌ ហើយបានចាត់ទុកថា «របបផ្តាច់ការត្រូវតែបញ្ចប់» តាមរយៈការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងត្រឹមត្រូវ។ នេះបើតាមសេចក្តីសម្រេចដែល VOAទទួលបាន។
សេចក្តីសម្រេចក៏បានពិនិត្យមើលលើបញ្ហាសំខាន់ៗជាច្រើនដែលក្នុងនោះមានដូចជាការលុបបំបាត់អំពើពុករលួយ ការទទួលបានសេវាសុខាភិបាល ឯករាជ្យភាពតុលាការ បូរណភាពទឹកដី ចំណាកស្រុក និងសិទ្ធិស្ត្រីក្នុងឆាកនយោបាយជាដើម។ អ្នករៀបចំសង្ឃឹមថា នឹងប្រគល់អនុសាសន៍ដែលមាន៨៥ចំណុចសម្រាប់កែលម្អបញ្ហាប្រឈមទាំងនេះទៅឱ្យគណបក្សនយោបាយណាដែលនឹងឈ្នះឆ្នោត ហើយដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលក្នុងពេលខាងមុខ។
រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានបង្កើនការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញគណបក្សប្រឆាំង អង្គការសង្គមស៊ីវិលនិងបណ្តាញសារព័ត៌មានឯករាជ្យក្នុងរយៈពេលជិតមួយឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ តុលាការកំពូលបានរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលជាគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំនៅខែវិច្ឆិកាឆ្នាំមុនបន្ទាប់ពីបានចាប់ខ្លួនលោកកឹម សុខា ប្រធានគណបក្សដាក់ពន្ធនាគារដោយចោទប្រកាន់ពីបទឃុបឃិតជាមួយនឹងបរទេសដើម្បីផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់។ ទង្វើរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាត្រូវបានអន្តរជាតិថ្កោលទោសយ៉ាងខ្លាំង។
ពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើនបានចេញមកបោះឆ្នោតក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៣និងការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧ដែលធ្វើឱ្យគណបក្សប្រឆាំងបានកើនសំឡេងជាខ្លាំងក្នុងពេលដែលសំឡេងគាំទ្រគណបក្សកាន់អំណាចមានការថយចុះ។
លោក ហ្ការេត អេវ៉ានអតីតរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសអូស្ត្រាលីនិងជាអ្នកបានចូលរួមផ្ចុងផ្តើមឱ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសសម្រាប់កម្ពុជាបានប្រាប់ដល់ក្រុមអ្នកចូលរួមថាលោកសរសើរដល់«ភាពក្លាហាន»និង«ការតស៊ូ»របស់ពលរដ្ឋកម្ពុជាហើយវាជាការសំខាន់ណាស់ដែលអ្នកនយោបាយត្រូវរក្សាក្តីសង្ឃឹមកុំឱ្យពួកគេបាក់ទឹកចិត្ត។
នៅក្នុងបទសម្ភាសដោយឡែកជាមួយនឹងអ្នកសារព័ត៌មានលោកអេវ៉ានបានបញ្ជាក់ថា ការសម្រេចចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតឬមិនចូលរួមអាស្រ័យលើឆន្ទៈរបស់គណបក្សប្រឆាំងប៉ុន្តែគំនិតផ្ទាល់របស់លោកគឺថាត្រូវបន្តចូលរួមជាជាងទុកឆាកនយោបាយទាំងមូលឱ្យបក្សកាន់អំណាច។
យ៉ាងណាក៏ដោយលោកវាយតម្លៃថាផ្អែកលើសភាពការណ៍ដែលកើតមានរហូតមកដល់ពេលនេះគឺការបោះឆ្នោតខាងមុខគ្រាន់តែជា«ការបោះឆ្នោតក្លែងបន្លំ»ប៉ុណ្ណោះ។
«ការបោះឆ្នោតនេះគឺគ្រាន់តែជាឡប់ឡែប៉ុណ្ណោះ។ យើងត្រូវតែទទួលស្គាល់ការពិតដូចនេះ។ តើថាមិនឡប់ឡែយ៉ាងម៉េចបើគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំត្រូវបានគេហាមឃាត់ហើយនោះ?»
លោកស្រី មូរ សុខហួរ អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលបានចូលរួមក្នុងសន្និសីទនោះបានយល់ស្របថាវត្តមានរបស់អតីតគណបក្សប្រឆាំងនេះគឺជាការចាំបាច់ប៉ុន្តែមិនបញ្ជាក់ពីជំហរចុងក្រោយរបស់គណបក្សក្នុងការធ្វើពហិការឬយ៉ាងណានៅឡើយទេ៖
«ជាគោលការណ៍យើងយល់ច្បាស់ណាស់ថាប្រជាពលរដ្ឋជាងបីលាននាក់លោកបានបោះឆ្នោតឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរដោយសន្តិវិធីដោយវិជ្ជមានដូច្នេះបើសិនជាគ្មានវត្តមាននៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទេយើងខ្ញុំយល់ឃើញថាការបោះឆ្នោតនោះមិនមែនជាការបោះឆ្នោតមួយដែលមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវសេរីយុត្តិធម៌ដែលអាចទទួលយកបានទេ។ ជាការត្រឹមត្រូវណាស់ពីព្រោះយើងត្រូវតែលើកស្ទួយនូវអ្វីដែលជាឆន្ទៈរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាងពាក់កណ្តាលនគរ»។
ប្រទេសកម្ពុជាគ្រោងនឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិជ្រើសរើសសភាតំណាងរាស្ត្រអណត្តិទី៦នៅថ្ងៃទី២៩ខែកក្កដាខាងមុខនេះ។ អ្នកវិភាគនានាមើលឃើញថាដោយអវត្តមានគូប្រជែងដ៏មានសក្តានុពលគឺគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាអាចនឹងឈ្នះឆ្នោតនេះដោយងាយស្រួលហើយពង្រីកការដឹកនាំរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនរហូតជិត៤០ឆ្នាំ។
លោកសួស យ៉ារ៉ាអ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានចាត់ទុកថាការអំពាវនាវមិនឱ្យពលរដ្ឋទៅបោះឆ្នោតគឺដើរផ្ទុយនឹងចរន្តនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
«សម្រាប់យើងយល់ថាវាជាសេរីភាពរបស់ប្រជាជនក្នុងការទៅបោះឆ្នោតនិងបដិសេធសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ខ្លួន។ គេមានសិទ្ធិទៅបោះឆ្នោតហើយក៏មានសិទ្ធិមិនទៅបោះឆ្នោតដែលនេះជាសិទ្ធិរបស់បុគ្គលដែលនេះជាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមួយ។ ប៉ុន្តែការជំរុញឱ្យពហិការមិនទៅបោះឆ្នោតគឺជាការមួយដែលអស់លោកទាញនូវអ្វីដែលឈានទៅមុខនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា»។
ប្រទេសចំនួន៤៥បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមមួយនៅឯក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិកាលពីចុងខែមីនាឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាកែប្រែស្ថានការណ៍ឱ្យបានដូចដើមវិញនិងរៀបចំការបោះឆ្នោតមួយដែលមានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចូលរួម។
ប៉ុន្តែលោកសួស យ៉ារ៉ាបានចាត់ទុកថាសេចក្តីថ្លែងការណ៍នោះមិនបានមើលដល់ចំណុចវិជ្ជមាននៃការរីកចម្រើនសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទេ។
លោកបានបន្ថែមថា៖
«អ្នកដែលបានធ្វើសេចក្តីថ្លែងការណ៍នៅក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិនៅហ្សឺណែវហ្នឹងគឺជាការថ្លែងមួយដែលមិនបានគិតសព្វជ្រុងជ្រោយហើយក៏ធ្វើឡើងក្រោមការញុះញង់របស់តំណាងអ្នកមានអំណាចនៅក្នុងអង្គការនោះទាំងស្រុង។ អីចឹងមិនបានឆ្លុះបញ្ចាំងការពិតលើករណីប្រជាធិបតេយ្យនិងការរីកចម្រើននៅកម្ពុជាទេ»។
អង្គភាពស៊ើបការណ៍សេដ្ឋកិច្ចបានវាយតម្លៃថាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់១២៤ក្នុងចំណោម១៦៧ប្រទេសដោយធ្លាក់ចុះពី«រដ្ឋាភិបាលកូនកាត់»មួយមកជារបប«ដឹកនាំផ្តាច់ការ»ដោយសារបានរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលជាដៃគូប្រកួតដ៏ធំមួយរបស់គណបក្សកាន់អំណាច។
អ្នកនយោបាយគណបក្សប្រឆាំងមួយចំនួនបានរត់ភៀសខ្លួនមកនៅក្រៅប្រទេសដើម្បីគេចចេញពីការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញនិងបន្តសកម្មភាពនយោបាយក្នុងខណៈពេលដែលសហការីរបស់ពួកគេមួយចំនួនបន្តស្នាក់នៅក្នុងប្រទេសប៉ុន្តែមិនបានធ្វើសកម្មភាពនយោបាយធំដុំអ្វីទេ៕