នៅក្រោយការបញ្ចប់ទស្សនកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែននៅប្រទេសចិនកាលពីខែមេសាឆ្នាំ២០១៩ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមួយរូបដែលបានអមដំណើរលោកហ៊ុន សែនបានបញ្ជាក់ប្រាប់ក្រុមអ្នកកាសែតថា ប្រទេសចិននឹងបន្តគាំទ្រកម្ពុជា ក្នុងកាលៈទេសៈដែលកម្ពុជាបាត់បង់ប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធក្រោមរបបពាណិជ្ជកម្ម«អ្វីៗទាំងអស់លើកលែងតែអាវុធ» ឬហៅថា EBA របស់សហភាពអឺរ៉ុប។
លោក កៅ គឹមហ៊ួន រដ្ឋមន្ត្រីប្រតិភូអមនាយករដ្ឋមន្ត្រី ជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់មួយរូបស្ថិតក្នុងក្រុមប្រតិភូរបស់លោកហ៊ុន សែនដែលបានទៅចូលរួមវេទិកា«ក្រវាត់ផ្លូវពាណិជ្ជកម្ម»ជាលើកទី២នៅប្រទេសចិន។ កាលពីថ្ងៃទី២៩ខែមេសា ក្រោយការមកដល់កម្ពុជាវិញ លោកបានប្រាប់អ្នកកាសែតថា ប្រធានាធិបតីចិនលោក Xi Jinpingបានសន្យាថា ប្រទេសចិននឹងបន្តជ្រោមជ្រែងកម្ពុជា ទោះបីកម្ពុជាបាត់បង់ប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ EBA របស់សហគមន៍អឺរ៉ុបក៏ដោយ។
«ចំពោះ EBA របស់សហភាពអឺរ៉ុបវិញ ឯកឧត្តមបានគូសបញ្ជាក់ថា ទោះបីអឺរ៉ុបដកក៏ដោយ ចិននៅតែគាំទ្រកម្ពុជា ជាពិសេសក្នុងការនៅក្នុងការពារសិទ្ធិស្របច្បាប់របស់កម្ពុជា។ បាទ ចិននឹងជួយកម្ពុជា ជាពិសេសជាមិត្ត ចាត់ទុកកម្ពុជាជាមិត្តពិសេសរបស់ប្រទេសចិន»។
លោកកៅ គឹមហួន រដ្ឋមន្ត្រីប្រតិភូអមនាយករដ្ឋមន្ត្រី ធ្វើសន្និសីទព័ត៌មាននៅអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ ថ្ងៃទី២៩ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៩ (ហ៊ុល រស្មី/VOA)
លោក ហ៊ុន សែន ផ្ទាល់ក៏បានប្រកាសអរគុណរដ្ឋាភិបាលចិនដែលនឹងជួយសម្រាលកម្ពុជាពីការប្រឈមជាមួយនឹងការដកប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ EBA របស់សហភាពអឺរ៉ុប បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលចិនបានសន្យាផ្តល់ជំនួយផ្នែកយោធាជិត៩០លានដុល្លារដល់កម្ពុជា។
មួយខែក្រោយពីការប្រកាសរបស់លោកហ៊ុន សែននោះមក ក្រុមមន្ត្រីនៃគណៈកម្មការអឺរ៉ុបទទួលបន្ទុកខាងពាណិជ្ជកម្ម និងការទូតបានផ្តើមបេសកកម្មដែល ជាផ្នែកមួយនៃដំណើរការទាក់ទងរវាងសហភាពអឺរ៉ុបនិងប្រទេសកម្ពុជា នៅក្រោមក្របខណ្ឌរបបពាណិជ្ជកម្មអ្វីៗទាំងអស់លើកលែងតែអាវុធ ឬហៅថា EBA។ EBA ជាប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធសម្រាប់កម្ពុជាធ្វើការនាំទំនិញចូលក្នុងទីផ្សារសហភាពអឺរ៉ុប ដោយគ្មានកាតព្វកិច្ចបង់ពន្ធគយ។
ស្របពេលនៃការចាប់ផ្តើមបេសកកម្មនេះ ក្រុមមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសកម្ពុជាបានលើកឡើងពីទុក្ខកង្វល់ចំពោះអនាគតសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ប្រសិនបើកម្ពុជាបាត់បង់ប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ EBA ដែលមានលក្ខខណ្ឌតម្រូវឲ្យប្រទេសដែលទទួលប្រយោជន៍គោរពសិទ្ធិមនុស្សជាមូលដ្ឋាន។
ពួកគេនិយាយថា បើទោះបីជារដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងបានសន្យាថា នឹងផ្តល់ការគាំទ្រដល់កម្ពុជា ឬរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាខ្លួនឯងផ្ទាល់បានអះអាងថា ប្រទេសកម្ពុជានឹងមិនស្លាប់ បើគ្មានប្រព័ន្ធឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ EBA ក៏ដោយចុះ ក៏ពួកគេមិនជឿថា ប្រទេសចិនអាចរ៉ាប់រងស្ថានការណ៍របស់កម្ពុជាក្នុងពេលជួបវិបត្តិបានដែរ។ ពួកគេបានព្យាករណ៍ថា កម្ពុជាក៏នឹងប្រឈមហានិភ័យខ្ពស់មួយផងដែរ ក្នុងករណីដែលប្រទេសចិនចាញ់សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក។ សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មនេះនៅទាន់បញ្ចប់នៅឡើយ។
លោកអំ សំអាត នាយករងទទួលបន្ទុកផ្នែកឃ្លាំមើលនិងការពារសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការលីកាដូ(Licadho) មានប្រសាសន៍ថា៖
«ថ្ងៃក្រោយកម្ពុជាយើង បើសិនជានៅពេលដែលចិនមានវិបត្តិ ឬក៏មានបញ្ហា យើងក៏ជួបបញ្ហាដែរ។ តែបើសិនជាយើងរក្សា EBA រក្សា GSP រក្សាទំនាក់ទំនងជាមួយសហគមន៍អឺរ៉ុប ជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកបាន អាហ្នឹងលំនឹងកម្ពុជាក៏វាអាចនឹងមានលំនឹងនិរន្តរភាពផងដែរ»។
មន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សជាន់ខ្ពស់រូបនេះយល់ថា កម្ពុជាដែលកំពុងស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលអភិវឌ្ឍន៍នោះ មិនអាចផ្តេកផ្តួលខ្លាំងលើប្រទេសចិននោះឡើយ។
«យើងមិនបដិសេធទេ ការជួយក្នុងការអភិវឌ្ឍ។ ក៏ប៉ុន្តែកម្ពុជាយើង បើចាំតែទៅលើតែចិនមួយ អាហ្នឹងការអភិវឌ្ឍក៏វាមិនអាចជឿនលឿនទៅមុខបានដែរ»។
លោកអំ សំអាតបានបន្ថែមថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគួរខ្នះខ្នែងស្តារស្ថានការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។
លោកស៊ឹង សែនករុណា អ្នកនាំពាក្យសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក (Adhoc)និយាយថា ប្រទេសចិននឹងមិនស្ថិតនៅជាមួយកម្ពុជាទេក្នុងពេលដែលកម្ពុជាជួបវិបត្តិ។
លោកប្រាប់ VOA ថា៖
«យើងនិយាយឲ្យចំទៅគឺចិនមិនអាចស្តារ នៅពេលដែលមានបញ្ហាគំនាបសេដ្ឋកិច្ច ឬក៏វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច ដូចជាមួយនឹងលោកសេរីហ្នឹង ចិនតែងតែបោះបង់ចោលនូវប្រទេសណាមួយដែលបានយកខ្លួនជាទីពឹងហ្នឹងឯង។ អ៊ីចឹង យើងមិនសង្ឃឹមថា ចិនអាចជួយស្តារនូវសេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្ពុជាបានទេ។ អ៊ីចឹងយើង ដូចយើងមើលនូវគម្រូនៃប្រទេសផ្សេងៗទៀត ដែលមានទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ចពាណិជ្ជកម្មជាមួយចិនកន្លងមកហ្នឹងឯង បាទ»។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក្រុមអ្នកវិភាគបានផ្តល់ទស្សនៈផ្សេងៗគ្នាចំពោះការរឹតចំណងមិត្តភាពរវាងចិន និងកម្ពុជា ហើយកម្ពុជានិងបណ្តាប្រទេសផ្សេងទៀត។
លោកបណ្ឌិតមាស នី អ្នកវិភាគនយោបាយកម្ពុជា និងជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងការអភិវឌ្ឍសង្គម បារម្ភថា កម្ពុជាអាចក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនីស្តមួយ ខណៈដែលប្រទេសនេះបានផ្តើមប្រើប្រាស់តាក់តិកក្នុងប្លុកកុម្មុយនីស្តដើម្បីតាមឃ្លំាមើលពលរដ្ឋខ្លួនឯង។
លោកបន្តថា កម្ពុជាពេលនេះក៏កំពុងបើកផ្លូវឲ្យវិនិយោគចិនកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធធំៗជាច្រើនក្នុងខេត្តកោះកុង ដែលត្រូវគេសង្ស័យថា ទំនងជាអាចទុកបម្រើដល់ប្រយោជន៍របស់យោធាចិន។ លោកបានអះអាងថា កម្ពុជាកំពុងដាក់ខ្លួនឲ្យស្ថិតក្នុងស្ថានភាពគ្រោះថ្នាក់មួយពាក់ព័ន្ធទៅនឹងមន្ទិលនៃលទ្ធភាពតាំងទីរបស់កងកម្លាំងទ័ពចិននៅកម្ពុជា។
«អ៊ីចឹងរឿងអស់នេះ វាសុទ្ធតែជាផ្នែកមួយបានទាញកម្ពុជាដាក់ទៅក្នុងចន្លោះនៃសង្គ្រាមត្រជាក់រវាងមហាអំណាច ហើយសម្រាប់ប្រទេសយើងតូចៗបែបនេះគឺយើងអត់មានបានចំណេញពីការប៉ែងជើងមហាអំណាចមួយ ហើយទៅឱបជើងមហាអំណាចមួយទេ ព្រោះអីអាហ្នឹងវានឹងធ្វើឲ្យមានស្ថានភាពគ្រោះថ្នាក់ ហើយនៅពេលដែលមហាអំណាចណាមួយដែលយើងពឹងផ្អែកទៅលើ គេមានអាសន្ន ឬក៏វាមានបញ្ហាអីកើតឡើងគឺយើងហ្នឹងអាចនឹងត្រូវមានបញ្ហាទៅជាមួយហ្នឹងគេដែរបាទ»។
ប៉ុន្តែលោកបណ្ឌិតឈាង វណ្ណារិទ្ធ អ្នកវិភាគកិច្ចការតំបន់ប្រាប់ VOA កាលពីពេលថ្មីៗនេះថា ប្រទេសកម្ពុជាមិនបានកសាងនយោបាយការបរទេស ដែលមានទំនោរផ្កាប់មុខទៅរកប្រទេសមហាអំណាចណាមួយនោះឡើយ ពោលគឺកម្ពុជាបានចាប់ដៃជាមួយប្រទេសសេដ្ឋកិច្ចជឿនលឿនផ្សេងទៀត ដូចជាជប៉ុន និងប្រទេសរុស្ស៊ីជាដើម។
«ជប៉ុននិងចិនកំពុងតែប្រកួតប្រជែងគ្នាហើយ ហើយបើអ្នកគិតថា ខ្មែរយើងនៅក្នុងហោប៉ៅចិន តើខ្មែរយើងទៅចាប់ជប៉ុនបានប្រយោជន៍អី? មិនអ៊ីចឹង? ហើយចិន និងវៀតណាមក៏កំពុងប្រកួតប្រជែងគ្នាដែរ នៅក្នុងស្រុកខ្មែរ ហើយបើយើងចាប់ចិន យើងទៅស្និទ្ធជាមួយវៀតណាមធ្វើអី?...ហើយបើមើលនយោបាយទៀត គឺចាប់យករុស្ស៊ី ឥណ្ឌានោះទៀត ហើយកូរ៉េខាងត្បូងហ្នឹងទៀត ព្រោះអីអាហ្នឹងជា multipolar [ពហុប៉ូល] ហើយនិងអានយោបាយ diversification [ការធ្វើឲ្យមានចម្រុះ]កំពុងអនុវត្តហើយ ហើយបើកម្ពុជាកំពុងតែអនុវត្តគោលនយោបាយ diversification ហ្នឹង កម្ពុជាមិនមែនជាឧបករណ៍នៃប្រទេសមហាអំណាចណាមួយទេ»។
ដោយមិនបានថ្លែងដល់គោលនយោបាយការទូតរបស់កម្ពុជាជាមួយប្រទេសចិន និងប្រទេសជាមិត្តជាច្រើនទៀតនោះ ក្រុមបញ្ញវន្ត និងសមាគមអង្គការសង្គមស៊ីវិលចំនួន៨៥បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយកាលពីថ្ងៃទី៣ខែមិថុនា ដោយស្នើឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគោរពកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១និងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ ដែលចង្អុលបង្ហាញឲ្យកម្ពុជាកាន់ភ្ជាប់នូវគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យសេរី ពហុបក្ស និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស។
ពួកគេបានលើកឡើងថា៖
«ការធ្លាក់ចុះស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស ការគំរាមកំហែងដល់សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងសកម្មជននយោបាយក្នុងពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះ បានបង្ហាញថា ស្ថានភាពនេះកាន់តែធ្លាក់ធ្ងន់ធ្ងរទៅៗ ដូចដែលអ្នករាយការណ៍ពិសេសអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា សហភាពអឺរ៉ុប និងប្រទេសហត្ថលេខី[កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស] មួយចំនួនទៀតបានស្នើដោយទទូចម្តងហើយម្តងទៀតឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាស្តារស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ ដើម្បីបញ្ចៀសការបាត់បង់ការលើកលែងការអនុគ្រោះពន្ធ»។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ការអះអាងរបស់ក្រុមសង្គមស៊ីវិលខាងលើនេះ មានចរិតនយោបាយ។ នេះបើយោងតាមការបញ្ជាក់របស់លោកផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។
«គាត់ជារឿងនយោបាយទេ។ រឿង EBA មិនអាចបកស្រាយទៅជារឿងនយោបាយទេ។ រឿង EBA ជារឿងការអនុវត្តទៅលើការសម្របសម្រួលនៅក្នុងកម្មវិធី ដែលបង្កើននូវចំណូលរបស់កម្មករ និងសិទ្ធិកម្មករ»។
VOA មិនទាន់អាចសុំការអធិប្បាយពីមន្ត្រីទទួលបន្ទុកកិច្ចការនយោបាយរបស់ស្ថានទូតចិនបានទេ នៅថ្ងៃពុធនេះ។ VOA ក៏មិនទាន់អាចសុំការអធិប្បាយពីលោកកេត សោផាន់ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេស និងសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិកម្ពុជាបានដែរ ដោយទូរស័ព្ទលោករោទិ៍ គ្មានអ្នកទទួល។
បើទុកជាមានការសម្តែងក្តីបារម្ភអំពីទំនាក់ទំនងស្អិតល្មួតរបស់ចិននិងកម្ពុជាពីសំណាក់ក្រុមមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងណាក្តី ចិនបានបញ្ជាក់ជំហរជាថ្មីទៀតថា ខ្លួននឹងជួយកម្ពុជាទាំងខាងសេដ្ឋកិច្ច និងវិស័យការទូត។ នេះបើយោងតាមសេចក្តីប្រកាសមួយរបស់ក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា។
យោងតាមសេចក្តីប្រកាសស្តីពីលទ្ធផលនៃទស្សនកិច្ចផ្លូវការរបស់លោកប្រាក់ សុខុន រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសកម្ពុជានៅសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីចិនលី ខឺឈាងបានអះអាងជាថ្មីថា ប្រទេសចិននឹងបន្តជួយដល់ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចសង្គមរបស់កម្ពុជា ហើយនឹងគាំទ្រឲ្យបានជោគជ័យនូវកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ី-អឺរ៉ុបលើកទី១៣នៅប្រទេសកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ២០២០ខាងមុខនេះ។
សេចក្តីប្រកាសដដែលបានសរសេរក្នុងន័យដើមថា៖
«ភាគីទាំងពីរបានឯកភាពធ្វើការរួមគ្នាជិតស្និទ្ធដើម្បីធានាការអនុវត្តឲ្យបានជោគជ័យនូវផែនការសកម្មភាពកសាងសហគមន៍មានអនាគតរួមគ្នាកម្ពុជា-ចិនឆ្នាំ២០១៩-២០២៣ ដែលបានចុះហត្ថលេខាកាលពីដើមខែមេសាឆ្នាំនេះ ក្នុងគោលបំណងនាំមកនូវកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសន្តិសុខ-នយោបាយកាន់តែស្អិតល្មួត ពង្រីកទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម និងវិនិយោគ និងជំរុញកំណើនផ្លាស់ប្តូរទេសចរណ៍ និងវប្បធម៌»៕