កំណត់និពន្ធ៖ លោកស្រី Sue Coffey ជាអ្នកនិពន្ធនិងអ្នកជំនាញផ្នែកទំនាក់ទំនង ហើយលោកស្រីមានចំណាប់អារម្មណ៍លើបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស។ លោកស្រីធ្វើការនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នៅក្នុងផ្នែកកម្មវិធីជំនួយបរទេសរបស់រដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី និងជាទីប្រឹក្សាផ្នែកទំនាក់ទំនងឲ្យអង្គការ NGO Forum នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មុនពេលលោកស្រីផ្លាស់ទៅប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ទីដែលលោកស្រីធ្វើការលើគម្រោងកំណែទម្រង់វិស័យអប់រំ។ លោកស្រីបានកែសម្រួលសៀវភៅ «ការស្វែងរកយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា៖ អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សបកស្រាយ» ដែលជាការប្រមូលផ្តុំបទសម្ភាសន៍ជាមួយនឹងស្ថាបនិកអង្គការសិទ្ធិមនុស្សដំបូងៗនៅកម្ពុជា។ លោកស្រីបានផ្តល់បទសម្ភាសន៍ជាមួយលោកណឹម សុភ័ក្ត្របញ្ញានៃ VOA អំពីសៀវភៅរបស់លោកស្រី ដែលត្រូវបានបោះពុម្ភកាលពីខែវិច្ឆិកាកន្លងទៅនេះ។
VOA៖ តើលោកស្រីអាចប្រាប់ត្រួសៗអំពីសៀវភៅនេះបានទេ? តើសៀវភៅនេះនិយាយពីអ្វី? តើវាមានសារអ្វីខ្លះ?
Coffey៖ សៀវភៅនេះមានចំណងជើងថា «ការស្វែងរកយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា៖ អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សបកស្រាយ»។ វាជាសៀវភៅកម្រងបទសម្ភាសន៍ផ្ទាល់ជាមួយនឹងស្ថាបនិកដំបូងៗនៃចលនាសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ចាប់ពីដើមទសវត្សរ៍១៩៩០ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ តាមរយៈបទសម្ភាសន៍ចំនួន១៤ ជាមួយនឹងមេដឹកនាំអង្គការសិទ្ធិមនុស្សក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងបុគ្គលិកអង្គការសហប្រជាជាតិចំនួន២រូប ព្រមទាំងបុព្វកថា (កថាខណ្ឌរៀបរាប់ដំបូង) របស់លោក Gareth Evans សៀវភៅ«ការស្វែងរកយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា៖ អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សបកស្រាយ» និយាយពីរឿងរ៉ាវប្រកបដោយឥទ្ធិពលអំពីដំណើរការវិវិត្តរបស់ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ចាប់ពីដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។
នៅក្នុងសៀវភៅនេះមានបទសម្ភាសន៍ជាមួយនឹងស្ថាបនិកដំបូងៗរួមមានដូចជា លោក ធន់ សារាយ ដែលបានបង្កើតអង្គការអាដហុក នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១ លោកស្រី ពុង ឈីវកេក ដែលបានបង្កើតអង្គការលីកាដូនៅក្រុងប៉ារីសក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១ និងនៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៩៩២ លោក គុល បញ្ញា ដែលបានបង្កើតអង្គការខុមហ្វ្រែល លោក ឈិត សំអាតដែលបានបង្កើតអង្គការ NGO Forum និងបុគ្គលមួយចំនួនទៀត រួមមានលោកកឹម សុខា នាយកមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិ មនុស្សកម្ពុជា (CCHR) មុនពេលលោកចូលធ្វើនយោបាយ។ ក្រៅពីនេះ សៀវភៅនេះក៏មានបទសម្ភាសន៍ជាមួយនឹងមេដឹកនាំវ័យក្មេង ក្នុងការដឹកនាំចលនាសិទ្ធិមនុស្សនាពេលបច្ចុប្បន្ន រួមមានលោក អ៊ូ វីរៈ នៃអង្គការវេទិកាអនាគត លោកស្រី ចក់ សុភាព នាយិកាមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជាព្រះតេជគុណ លួន សុវ៉ាត និងលោកស្រី ម៉ាក់ ច័ន្ទស៊ីថា ដែលនិយាយពីស្ថានភាពកម្មកររោងចក្រ។
តាមរយៈសៀវភៅនេះ ខ្ញុំចង់ធ្វើការឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការតស៊ូពុះពាររបស់បុគ្គលទាំងនេះ ដើម្បីបុព្វហេតុសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា។ ពួកគេបានធ្វើការយ៉ាងសស្រាកសស្រាំ ដើម្បីសម្រេចបានសិទ្ធិមនុស្សសម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជា អស់រយៈពេលជិត៣០ឆ្នាំកន្លងមកនេះ ហើយការតស៊ូរបស់ពួកគេនៅតែបន្តរហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ វាជាការតស៊ូអស់រយៈពេលដ៏យូរអង្វែងមួយ ហើយការតស៊ូនេះមិនទាន់សម្រេចជោគជ័យពេញលេញនៅឡើយទេ ដោយសារតែវាជាការលំបាកមួយនៅក្នុងការធ្វើជាអ្នកគាំពារសិទ្ធិមនុស្ស ឬការសម្រេចឲ្យបានសិទ្ធិមនុស្សពេញលេញនៅកម្ពុជា ជាពិសេសជាមួយនឹងការព្រឹត្តិការណ៍វិវត្តនានានៅក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំកន្លងមកនេះ។
VOA៖ តើសៀវភៅនេះត្រូវបានចេញផ្សាយ បន្ទាប់ពីមានការដោះលែងសកម្មជនសង្គមស៊ីវិលមែនទេ?
Coffey៖ សៀវភៅនេះត្រូវបានចេញផ្សាយនៅដើមខែវិច្ឆិកា ហើយយើងទើបតែសម្ពោធសៀវភៅជាផ្លូវការនៅដើមខែធ្នូនេះប៉ុណ្ណោះ។ ដំបូងឡើយ ខ្ញុំមានបំណងសម្ពោធសៀវភៅនេះនៅខែមីនាឆ្នាំនេះ។ ប៉ុន្តែជាមួយនឹងដំណើរការវិវត្តផ្សេងៗនៅកម្ពុជាកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧ និងបន្ទាប់ពីពិភាក្សាយោបល់ជាមួយនឹងអ្នកចូលរួមចំណែកនៅក្នុងសៀវភៅនេះ ខ្ញុំគិតថា វាមានសុវត្ថិភាពជាង ក្នុងការរង់ចាំរហូតពេលបោះឆ្នោតរួច។ ដូច្នេះ សៀវភៅនេះទើបតែត្រូវបានចេញផ្សាយនៅដើមខែវិច្ឆិកានេះ និងបានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ទាំងនៅក្នុងកម្ពុជា និងនៅឆាកអន្តរជាតិ។ វាពិតជាការល្អខ្លាំងណាស់ ដោយសារតែយើងពិតជាចង់ឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរអាចអានសៀវភៅនេះ។ នេះហើយជាមូលហេតុដែលខ្ញុំបកប្រែសៀវភៅនេះទៅជាភាសាខ្មែរ និងជាមូលហេតុដែលសៀវភៅជាភាសាខ្មែរអាចទាញយកបានដោយឥតគិតថ្លៃនៅលើគេហទំព័ររបស់ខ្ញុំ។
VOA៖ តើអ្វីទៅជាមូលហេតុជំរុញឲ្យលោកស្រីសរសេរសៀវភៅនេះ?
Coffey៖ បំណងសរសេរសៀវភៅនេះបានកើតឡើងនៅពេលខ្ញុំបានមកប្រទេសកម្ពុជានៅក្នុងឆ្នាំ២០១២ រយៈពេល២ឆ្នាំ ក្នុងនាមជាអ្នកស្ម័គ្រចិត្តរដ្ឋាភិបាលអូស្ត្រាលី។ ខ្ញុំបានធ្វើការនៅក្នុងផ្នែកទំនាក់ទំនង។ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ខ្ញុំត្រូវបានចាត់តាំងឲ្យធ្វើជាទីប្រឹក្សាទំនាក់ទំនង ឲ្យអង្គការសិទ្ធិមនុស្សមួយចំនួន។
នៅពេលដែលខ្ញុំបានមកដល់ភ្លាម ខ្ញុំបានមើលឃើញពីស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សដ៏លំបាកសម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជា។ មានបញ្ហារឹបអូសដីធ្លីជាច្រើនបានកើតឡើង។ ពលរដ្ឋត្រូវបានគេបណ្តេញចេញពីផ្ទះសម្បែងរបស់ពួកគេ ដោយមានសំណងតិចតួច ឬគ្មានតែម្តង។ តម្លាភាពនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលមានតិចមែនទែន។ មានបញ្ហាបរិស្ថាន ជាច្រើនពាក់ព័ន្ធនឹងគម្រោងវារីអគ្គិសនី។ ដោយឃើញបញ្ហាទាំងនេះ ខ្ញុំគិតថា ពលរដ្ឋខ្មែរកំពុងស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដ៏លំបាកក្នុងការទទួលបានសិទ្ធិមនុស្សពេញលេញ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំបានធ្វើការជាមួយនឹងបុគ្គលដ៏អស្ចារ្យមួយចំនួននាពេលនោះ ខណៈដែលខ្ញុំធ្វើការដើម្បីជួយលើកកម្ពស់សិទ្ធិមនុស្ស។ បន្តិចម្តងៗ គំនិតនៃការសរសេរសៀវភៅនេះក៏ចេះមានច្រើនឡើងៗ បន្ទាប់ពីខ្ញុំបានត្រឡប់មកប្រទេសអូស្ត្រាលីវិញ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមគិតថា បើមិនមានអ្នកណាម្នាក់និយាយរៀបរាប់ពីរឿងរ៉ាវរបស់បុគ្គលទាំងនេះទេ ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងក្មេងៗជំនាន់ក្រោយនឹងមិនអាចដឹងរឿងរ៉ាវរបស់ពួកគេនោះទេ។ ខ្ញុំគិតថា វាជាការសំខាន់នៅក្នុងការរក្សាកំណត់ត្រាការងាររបស់ពួកគេ។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា ជនវ័យក្មេងនៅកម្ពុជា នឹងអានពីរឿងរ៉ាវរបស់បុគ្គលទាំងនេះ និងទទួលបានការជំរុញចិត្ត ដោយសារតែពួកគេជាអ្នកដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការលើកកម្ពស់សិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា។
VOA៖ តើលោកស្រីចង់ឃើញអ្វី កើតឡើងនៅពេលដែលសៀវភៅនេះត្រូវបានបោះពុម្ភ? តើលោកស្រីចង់ឲ្យសៀវភៅនេះរួមចំណែកលើការផ្លាស់ប្តូរអ្វីខ្លះ?
Coffey៖ ខ្ញុំពិតជាចង់ឲ្យ ទាំងពលរដ្ឋខ្មែរ និងអ្នកស្រាវជ្រាវអន្តរជាតិ អានសៀវភៅនេះ និងយល់ដឹងពីរយៈកាលដ៏លំបាក និងការតស៊ូដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស។ នៅក្នុងកម្រិតមួយ សៀវភៅនេះរួមចំណែកទៅលើប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ដោយាសារតែនេះជារឿងរ៉ាវរបស់ស្ថាបនិកអង្គការគាំពារសិទ្ធិមនុស្ស និងជារយៈពេលមួយដែលខ្ញុំគិតថាយើងត្រូវដឹងជាអន្តរជាតិ។ ខ្ញុំក៏ចង់ឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរក្មេងៗទទួលបានការលើកទឹកចិត្តពីរឿងរ៉ាវទាំងនេះ ហើយទទួលបានការជំរុញឲ្យព្យាយាមប្រឹងប្រែងដើម្បីឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរក្នុងផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស។ ខ្ញុំគិតថា កម្ពុជា មានកំណត់ត្រាមិនល្អនៅក្នុងផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស។ មិនមានការបែងចែកអំណាចរវាងអំណាចតុលាការ អំណាចរដ្ឋាភិបាល និងយោធា។ ការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្ស និងការរឹបអូសដីធ្លីនៅតែមាន ហើយមិនមានការទទួលបានធនធានផ្សេងៗប្រកបដោយសមភាពនោះទេ។ ខ្ញុំចង់ឲ្យសៀវភៅនេះដើរតួជាកម្លាំងចលករមួយសម្រាប់ការផ្លាស់ប្តូរ និងដើម្បីលើកទឹកចិត្តឲ្យមនុស្សម្នាឲ្យតស៊ូដើម្បីបុព្វហេតុសិទ្ធិមនុស្ស ដូចដែលបុគ្គលរៀបរាប់ខាងលើបានធ្វើ។
VOA៖ តើលោកស្រីទទួលបានមតិយោបល់ ឬការឆ្លើយតបអ្វីពីសាធារណជន ឬសង្គមស៊ីវិល ឬរដ្ឋាភិបាលដែរឬទេ មកដល់ពេលនេះ?
Coffey៖ មានការឆ្លើយតបល្អៗជាច្រើន ចាប់តាំងពីពេលខ្ញុំបោះពុម្ភសៀវភៅនេះ។ ខ្ញុំទទួលបានមតិយោបល់ជាច្រើនពីអ្នកនៅក្រៅប្រទេស ដែលចាប់អារម្មណ៍លើសៀវភៅនេះ និងទទួលបានសារជាច្រើនពីពលរដ្ឋខ្មែរក្មេងៗ ដែលបានផ្ញើសារថ្លែងអំណរគុណ។ ពួកគេអរគុណខ្ញុំដែលបានចេញផ្សាយសៀវភៅនេះជាភាសាខ្មែរ និងដោយឥតគិតថ្លៃ។ មានសៀវភៅជាច្រើនដែលនិយាយអំពីអាស៊ី និងកម្ពុជា ប៉ុន្តែសៀវភៅទាំងនោះមិនត្រូវបានបកប្រែ ហើយពលរដ្ឋខ្មែរមិនអាចរកបានដោយស្រួលដើម្បីអាននោះទេ។ ខ្ញុំគិតថា វាសារៈសំខាន់ណាស់ ដែលពលរដ្ឋខ្មែរដឹងពីប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ពួកគេ ដូច្នេះខ្ញុំបានប្តេជ្ញាចិត្តធ្វើយ៉ាងណាឲ្យសៀវភៅនេះអាចរកបានដោយឥតគិតថ្លៃ នៅលើគេហទំព័ររបស់ខ្ញុំគឺ seekingjusticeincambodia.com។
VOA៖ នាពេលថ្មីៗនេះរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបាននិយាយថាខ្លួននឹងបន្ធូរការរឹតត្បិតលើក្រុមសង្គមស៊ីវិល ព្រមទាំងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ និងលទ្ធភាពដែលអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកនយោបាយប្រឆាំងដែលត្រូវបានហាមឃាត់ឲ្យអាចធ្វើសកម្មភាពនយោបាយឡើងវិញម្តងទៀត។ តើលោកស្រីយល់យ៉ាងណា?
Coffey៖ ខ្ញុំគិតថានេះជាការវិវត្តិទៅមុខដ៏សំខាន់មួយ។ ខ្ញុំគិតថាការវិវត្តនេះកើតឡើង បន្ទាប់ពីមានព្រឹត្តិការណ៍ដ៏អកុសលកាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧។ ខ្ញុំទើបតែបានសម្ភាសន៍លោក កឹម សុខា ១០ថ្ងៃមុនពេលលោកត្រូវបានចាប់ខ្លួន។ លោកបានស្ថិតក្នុងពន្ធនាគាររយៈពេល១ឆ្នាំ មុនពេលត្រូវបានដាក់ឲ្យស្ថិតក្នុងការឃុំខ្លួនក្នុងផ្ទះ។ ខ្ញុំគិតថាបញ្ហាគឺថារដ្ឋាភិបាលនឹងកាន់អំណាចប្រាំឆ្នាំបន្តទៅទៀត ជាមួយនឹងការកាន់កាប់កៅអីទាំងអស់នៅក្នុងសភា។ អ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងមិនមានកៅអីនៅក្នុងសភា ហើយសំណួរនឹងមានថា តើប្រព័ន្ធដូចនេះនឹងមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងកម្រិតណា។ ប៉ុន្តែយើងត្រូវតែមានក្តីសង្ឃឹម។
VOA៖ ជាមួយនឹងការវិវត្តថ្មីៗនេះ តើលោកស្រីមានសារអ្វីដល់ពលរដ្ឋខ្មែរ?
Coffey៖ ខ្ញុំគិតថា ពលរដ្ឋខ្មែរជាមនុស្សអស្ចារ្យ។ ខ្ញុំពិតមានសេចក្តីរីករាយនៅពេលខ្ញុំនៅកម្ពុជា។ ខ្ញុំគិតថា កម្ពុជាមានធនធានដ៏អស្ចារ្យ និងជំនាញជាច្រើន។ ខ្ញុំគិតថា ពលរដ្ឋកម្ពុជាបានតស៊ូយ៉ាងខ្លាំងដោយឆ្លងកាត់របបដ៏លំបាកដូចជា របបខ្មែរក្រហម របបគ្រប់គ្រងដោយវៀតណាម របបទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ និងនាពេលឥឡូវនេះ។ ខ្ញុំចង់និយាយថា ខ្ញុំយល់ថា ពួកគេត្រូវតែទទួលយកការជំរុញទឹកចិត្តពីបុគ្គលដែលតស៊ូដើម្បីបុព្វហេតុសិទ្ធិមនុស្ស និងតស៊ូដើម្បីបុគ្គលទាំងនោះ ពីព្រោះពលរដ្ឋកម្ពុជាត្រូវមានសិទ្ធិទាំងនេះ ហើយរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏ចែងថា ពលរដ្ឋត្រូវមានសិទ្ធិទាំងនេះផងដែរ។
VOA៖ តើលោកស្រីមានអ្វីចង់បន្ថែមដែរឬទេ?
Coffey៖ ខ្ញុំគិតថា ឆ្នាំ២០១៨នេះជាឆ្នាំដ៏លំបាកមួយ។ ប្រទេសកម្ពុជាឥឡូវនេះជារដ្ឋឯកបក្ស។ ហើយស្របពេលដែលរដ្ឋាភិបាលកំពុងតែបន្ធូរការរឹតត្បិតមួយចំនួនដែលត្រូវបានដាក់ឡើងនៅមុនពេលបោះឆ្នោត វានៅតែមានការលំបាកនៅក្នុងការសម្រេចឲ្យបានសិទ្ធិមនុស្សពេញលេញ។ ខ្ញុំមានសង្ឃឹមខ្លាំងថា អ្វីៗនឹងប្រសើរឡើងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងពេលអនាគត ដោយសារតែពលរដ្ឋខ្មែរត្រូវទទួលបានសិទ្ធិមនុស្ស ដូចដែលមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងការទទួលបានធនធានផ្សេងៗប្រកបដោយសមភាព។
បទសម្ភាសន៍នេះត្រូវបានកែសម្រួលដើម្បីភាពច្បាស់លាស់៕
