កំណត់និពន្ធ៖ អ្នកវិនិយោគទុនអាមេរិកាំងមួយរូបបានប្រាប់ដល់អង្គសវនាការនៃគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្ស Tom Lantos នៃសភាតំណាងរាស្ត្រអាមេរិកាំងពីគ្រោះថ្នាក់នៃនីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជា ដែលបានប៉ះពាល់ដល់បរិយាកាសវិនិយោគទុននៃក្រុមហ៊ុនអាមេរិកាំង។ លោក Daniel Mitchell នាយកគ្រប់គ្រងក្រុមហ៊ុន SRP International Group ដែលបានបោះទុនដាំចំការដើមម៉ៃសាក់នៅស្រុកត្បូងឃ្មុំ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ បានអះអាងថា លោកបានខាតបង់ប្រាក់ជាច្រើនលានដុល្លារ ដោយសារតែការរំលោភកិច្ចសន្យាជួលដីធ្លី ហើយលោកកំពុងតែតវ៉ាដល់រដ្ឋសភានិងតំណាងពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិកឱ្យចាត់វិធានការសមស្រប ក្នុងនោះមានការផ្តាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះ (GSP) ពីកម្ពុជាផងដែរ បើសិនជាមិនមានសំណងត្រឹមត្រូវទេ។ លោក Mitchell បានផ្តល់បទសម្ភាសបន្ថែមដល់លោកម៉ែន គឹមសេង នៃវីអូអេនៅរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនកាលពីចុងខែកញ្ញា។ ខាងក្រោមនេះជាសេចក្តីដកស្រង់នៃបទសម្ភាសដូចតទៅ៖
VOA៖ សូមអរគុណលោកច្រើន ដែលបានចូលមកក្នុងស្ទូឌីយោរបស់វីអូអេ។ លោកបានផ្តល់សក្ខីកម្មដល់សភាសហរដ្ឋអាមេរិកចំនួន២ដង ក្នុងរយៈពេល៦ឆ្នាំចុងក្រោយនេះស្តីពីបញ្ហាកម្ពុជា។ ក្នុងសវនាការកាលពីឆ្នាំ២០១៣ លោកបានជំរុញឱ្យមានការទាក់ទងល្អជាមួយនឹងកម្ពុជា និងបានទទូចឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកកែប្រែគោលជំហរខ្លះដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រឈមដែលមកពីប្រទេសចិន។ ប៉ុន្តែក្នុងសវនាការកាលពីសប្តាហ៍មុន លោកហាក់ដូចជាបាត់ភាពអត់ធ្មត់ ដោយលោកបាននិយាយថា «បុរសខ្លាំងនៅកម្ពុជាបានផ្តាច់នីតិរដ្ឋ គឺកម្ពុជាឈានទៅរកផ្លូវផ្តាច់ការមួយ»។ តើលោកអាចពន្យល់បន្ថែមពីបញ្ហានេះបានទេ?
Mitchell: ជាបឋមគឺខ្ញុំមិនមែនជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទេ។ ខ្ញុំគោរពច្រើនដល់អ្វីដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាសម្រេចបាន។ ពួកគេបានដឹកនាំប្រទេសកម្ពុជាសម្រេចការរីកចម្រើនដ៏ច្រើន។ អ្វីៗល្អជាងឆ្នាំ២០០២ ពេលដែលខ្ញុំចាប់ផ្តើមវិនិយោគ។ តើខ្ញុំខឹងទេ? បាទខ្ញុំខឹង។ ដូចខ្ញុំបានពន្យល់នៅក្នុងអង្គសវនាការពីស្ថានភាពដែលខ្ញុំជួបប្រទះ គឺចំការរបស់ខ្ញុំដែលដាំដុះជិត២០ឆ្នាំហើយត្រូវគេរឹបអូសដោយគ្មានដីកាតុលាការ។ ការណ៍នេះបានបង្កឱ្យមានភាពមិនប្រាកដប្រជាជាច្រើនសម្រាប់អ្នកវិនិយោគទុនដូចខ្ញុំ។ ជាអ្នកជំនួញនិងបោះទុនវិនិយោគ ខ្ញុំយកចិត្តទុកដាក់ដល់នីតិរដ្ឋ។ ប៉ុន្តែចៃដន្យខ្ញុំចូលរួមសវនាការស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស ដោយនោះជាឱកាសតែមួយដែលមាន។ ចំណាប់អារម្មណ៍របស់សមាជិកសភា គឺបើគ្មាននីតិរដ្ឋ គឺមិនមានសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទេ។ ខ្ញុំឃើញថា នោះគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ។
ទស្សនៈផ្ទាល់របស់ខ្ញុំ គឺថា មានអ្នកប្រាជ្ញខ្លះ ដូចជាលោក Samuel Huntington និងលោក Francis Fukuyama បានលើកឡើងថា មានវិធីច្រើនឆ្ពោះទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រើវិធីមួយ។ ប៉ុន្តែក្នុងប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចកំពុងតែឈានឡើង គឺវាអាចមានដំណាក់កាល«បុរសខ្លាំង» ដែលក្នុងអំឡុងពេលនេះ គឺស្ថាប័ននានាដែលចាំបាច់សម្រាប់ការដុះដាលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវអភិវឌ្ឍន៍ខ្លួន។ ការព្រួយបារម្ភរបស់ខ្ញុំ គឺថា ចាប់តាំងពីការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៨ ឬការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧ គឺស្ថាប័នទាំងនោះលែងវិវត្តហើយ។ ក្នុងពេលដែលមានចិនចូលមកកម្ពុជា បើស្ថាប័នទាំងនោះនៅមិនទាន់អភិវឌ្ឍត្រឹមត្រូវទេ គឺប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជានឹងប្រឈមគ្រោះថ្នាក់ហើយ។
VOA: ខ្ញុំនឹងត្រឡប់មកនិយាយពីការវិនិយោគរបស់ចិននៅពេលបន្តិចទៀត។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំចង់ផ្តោតលើរឿងវិនិយោគរបស់លោក។ តើដីចំការរបស់លោកត្រូវគេដកហូតយ៉ាងម៉េច? តើដីនោះជាដីសម្បទានមែនទេ?
Mitchell: តាមពិតទៅ ដីចំការនេះគឺជាដីជួលពីម្ចាស់ឯកជនទេ។ គេប្រាប់យើងថា ម្ចាស់ដីបានលក់ដីនេះហើយ ដែលនេះគឺជាការរំលោភកិច្ចសន្យាជួល។ យើងនៅលើដីនោះ ហើយមិនមានចេតនាចាកចេញទេ។
VOA: តើកិច្ចសន្យាជួលនោះរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំដែរ?
Mitchell: ពីដំបូងគឺ៧០ឆ្នាំ ប៉ុន្តែច្បាប់បានកែប្រែមកត្រឹម៥០ឆ្នាំវិញ។ ប៉ុន្តែយើងនៅលើដីនោះតាំងពីឆ្នាំ២០០២ ហើយយើងមានគោលបំណងបន្តអាជីវកម្មដើមម៉ៃសាក់របស់យើង។ យើងបានដាំដើមម៉ៃសាក់ ហើយឥឡូវដល់ពេលពួកយើងកែច្នៃ វាជាគ្រឿងសង្ហារឹម។ នេះគឺជារឿងល្អ បើមើលពីជ្រុងនៃការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម។ ស្រាប់តែដើមឈើទាំងនោះបាត់អស់ពាក់កណ្តាលចំការតែក្នុងរយៈពេលបួនខែ។
VOA:តើចំការនោះទំហំប៉ុណ្ណាដែរ?
Mitchell: ប្រហែល៦០ហិកតា ហើយធ្វើឱ្យយើងបាត់បង់ប្រាក់ជាច្រើនលានដុល្លារ។ ពេលយើងបាត់ចំការធំដូចនេះ គឺមានបញ្ហាពីរ។ ទីមួយ ពួកគេយកឈើហ៊ុបយើង ហើយលក់ចេញដោយគ្មានអាជ្ញាបណ្ណទៅវៀតណាមដោយខុសច្បាប់។ ទីពីរ ពួកគេគាស់រំលើងគល់ម៉ៃសាក់។ ចំពោះដើមម៉ៃសាក់ តែកាលណាដុះហើយ គឺនៅបន្តដុះពីត្រឹមគល់មកទៀត ក្រោយពីកាប់លក់ ដោយមិនចាំបាច់ដំាឡើងវិញទេ។ នេះមានន័យថា អ្វីៗដែលយើងចំណាយក្នុងរយៈពេល៥ឆ្នាំដំបូងគឺមិនចាំបាច់ធ្វើឡើងវិញទេ។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលគល់ ត្រូវគេគាស់ចោល គឺយើងបាត់បង់អស់។
VOA: គ្មានការផ្តល់សំណងអ្វីទាំងអស់?
Mitchell: អត់មានសំណងអ្វីទេ គឺមានតែការគំរាម។
VOA: ម្ចាស់ថ្មីគឺជាអ្នកវិនិយោគទុនក្នុងប្រទេស គឺមិនមែនមកពីប្រទេសចិនទេ?
Mitchell: អ្វីដែលកើតមាននៅកម្ពុជា គឺក្រុមហ៊ុនចិនទិញដីជាច្រើននៅជុំវិញយើង។ ចំការស្វាយកំពុងពេញនិយម ពីព្រោះចិនអនុញ្ញាតឱ្យនាំស្វាយកម្ពុជាចូល។ នេះគឺជាវិធានការមួយដែលពួកគេធ្វើដើម្បីបង្កើនការនាំចូលពីប្រទេសកម្ពុជា។ ចិនគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំរបស់កម្ពុជា ប៉ុន្តែកម្ពុជានាំទំនិញចូលចិនតែ៣,៩ភាគរយទេ។ ៧០ភាគរយទៀត កម្ពុជានាំទៅសហរដ្ឋអាមេរិកនិងអឺរ៉ុប។ ដោយសារតែការគំរាមដកឋានៈអនុគ្រោះពន្ធ «គ្រប់មុខទំនិញលើកលែងសព្វាវុធ» (EBA) និងឋានៈអនុគ្រោះពន្ធទូទៅសម្រាប់នាំផលិតផលធ្វើដំណើរចូលសហរដ្ឋអាមេរិក ទើបកម្ពុជាស្វែងរកទីផ្សារជំនួស។
VOA: ចុះតើបរិយាកាសវិនិយោគនៅកម្ពុជាមានលក្ខណៈប្រកួតប្រជែងយ៉ាងណាដែរ បើផ្អែកតាមទម្លាប់របស់ចិនដែលមិនខ្វល់ពីការប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ ឬសូកប៉ាន់មន្ត្រីមូលដ្ឋាន?
Mitchell: ជាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងគឺខ្ញុំត្រូវគោរពតាមច្បាប់ស្តីពីការប្រឆាំងអំពើពុករលួយក្រៅប្រទេស។ ដូច្នេះ ខ្ញុំមិនអាចសូកមន្ត្រីណាមួយបានឡើយ ក្រោមមាត្រាស្តីពីការបង់ប្រាក់សម្រួលការងារ។ ប៉ុន្តែចំណុចនេះក៏ខុសច្បាប់ដែរនៅកម្ពុជា។ ខ្ញុំក៏ដូចជាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងមានក្រិតក្រមមួយដែលយើងត្រូវគោរពតាម។ បើតាមខ្ញុំដឹង គឺចិនអត់មានច្បាប់ប្រហាក់ប្រហែលនេះទេ។ តាមការសង្កេតរបស់ខ្ញុំគឺអ្វីដែលប៉ះពាល់អធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា គឺបើគេអាចទិញមន្ត្រីថ្នាក់មូលដ្ឋានបាន គឺគេមិនគោរពគោលនយោបាយថ្នាក់ជាតិទេ។ ក្រុងព្រះសីហនុគឺជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង ដែលគេសង់អគារដោយគ្មានច្បាប់អនុញ្ញាត។ ការពិតគោលនយោបាយមានស្រាប់ហើយ ប៉ុន្តែពួកគេមិនគោរពតាម។
VOA: ផ្អែកលើអ្វីដែលលោកបានបញ្ជាក់នៅក្នុងសវនាការកាលពីឆ្នាំ២០១៣ ដែលលោកសង្កេតឃើញការស្ងប់ស្ងាត់ក្នុងអំឡុងពេលឃោសនាបោះឆ្នោតថាជាសញ្ញានៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដែលមានភាពចាស់ទុំ។ ដូច្នេះនៅពេលនេះគឺបាត់អស់ហើយមែនទេ?
Mitchell: ខ្ញុំបានអានអត្ថបទមួយដែលដកស្រង់សម្តីមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលម្នាក់ថា ពួកយើងមិនយល់ពីអង្គនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា។ មិនមានអង្គនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យណាមួយ ដែលយកមេដឹកនាំបក្សប្រឆាំងដាក់ពន្ធនាគារទេ។ ខ្ញុំមិនដឹងថា តើលោកកឹម សុខា បានធ្វើអ្វីឬមិនធ្វើអ្វីទេ ប៉ុន្តែបើសិនជាមានការចោទប្រកាន់ហើយ មានភស្តុតាង សូមកាត់ទោសគាត់ទៅ។
VOA: ពីរឆ្នាំហើយគ្មានការកាត់ទោសទេ។
Michell: បើកសវនាការកាត់ទោសគាត់ទៅ។ បើរកឃើញថាគាត់ខុស គឺគាត់មានកំហុសហើយ។ ខ្ញុំមិនដឹងទេ។ ខ្ញុំមិនស្គាល់លោកកឹម សុខាទេ។ ខ្ញុំបានឃើញវីដេអូតាម YouTube។
VOA: ខ្ញុំបានរាយការណ៍ព័ត៌មាននោះ។ ខ្ញុំបានរាយការណ៍តាំងពីដំបូងហើយរហូតមកដល់ពេលនេះខ្ញុំមិនបានឃើញភស្តុតាងអ្វីទាំងអស់។
Michell: ទស្សនៈរបស់ខ្ញុំលើនយោបាយទាំងមូល ក្នុងនាមខ្ញុំជាពាណិជ្ជករមិនមែនជាអ្នកនយោបាយគឺ អ្វីៗអាស្រ័យលើពលរដ្ឋកម្ពុជាដែលដឹកនាំប្រទេស។ ខ្ញុំមិនមានសំឡេងអ្វីទេ។ ប៉ុន្តែបើមើលពីជ្រុងនៃការគ្រប់គ្រងពាណិជ្ជកម្មនៅទីនោះ គឺយើងមើលលើជ្រុងស្ថិរភាពនិងភាពអាចរំពឹងទុកមុនបាន។ ចំណុចទាំងនេះប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់ នៅពេលដែលប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងមួយខូចខាត។
VOA: ក្នុងអំឡុងពេលសវនាការលោកថាក្រុមហ៊ុនរបស់លោកបានស្នើទៅតំណាងពាណិជ្ជកម្មស.រ.អា ដើម្បីព្យួរឋានៈអនុគ្រោះពន្ធពីកម្ពុជា ប៉ុន្តែបានផ្អាកវិញ ហើយលោកថាលោកនឹងស្នើជាថ្មី។ តើលោកនឹងស្នើទេ?
Mitchell: ច្បាប់សហរដ្ឋអាមេរិកដែលគ្របដណ្តប់លើឋានៈអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ (GSP) គឺមានលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យច្បាស់លាស់សម្រាប់ប្រទេសដែលទទួលឋានៈនេះ មិនឱ្យបដិសេធ ឬធ្វើមោឃភាពកិច្ចសន្យារបស់ក្រុមហ៊ុនអាមេរិកាំងទេ។ ដូច្នេះយើងបានយកករណីនេះមកតំណាងពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយជាផ្នែកមួយនៃការចរចានេះ យើងក៏ព្យួរការប្តឹងជំទាស់នោះសិនដោយសង្ឃឹមថា យើងនឹងអាចរកដំណោះស្រាយផ្សេងបាន។ តំណាងពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិកគាំទ្រយើងខ្លាំងណាស់។ បើសិនជាស្ថានការណ៍មិនអាចដោះស្រាយបានទេ គឺខ្ញុំមានកាតព្វកិច្ចចំពោះអ្នកវិនិយោគរបស់ខ្ញុំ ក្នុងការប្តឹងផ្តល់ដើម្បីទាមទារយកការខាតបង់របស់ពួកគេមកវិញ។ ដូច្នេះយើងនឹងពិចារណាដាក់សំណើយើងជាថ្មី។
VOA: ខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍នឹងសក្ខីកម្មលើកមុនរបស់លោកកាលពីលើកមុន ដែលលោកលើកឡើងថានៅពេលណាដែលសហរដ្ឋអាមេរិកដកចេញ គឺចិននឹងចូលមកជំនួស។ បើសិនជាក្រុមបស្ចិមប្រទេសដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ចលើកម្ពុជា គឺចិននឹងជួយបំពេញឱ្យកម្ពុជា។ បើសិនជាមានការធ្វើអីចឹង តើវាពិបាកក្នុងការលើកកម្ពស់សិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទេ?
Mitchell: នៅក្នុងសវនាការកាលពីឆ្នាំ២០១៣ គឺយើងមើលលើជំនួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទៅប្រទេសកម្ពុជា។ ជាការពិត នៅពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិកកាត់បន្ថយជំនួយ គឺចិនបង្កើនជំនួយ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលសំខាន់ជាងនេះសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា គឺជាជាងការពឹងលើជំនួយបរទេស គឺការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ដែលក្នុងនោះមានរោងចក្រកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់ដែលតំណាងឱ្យ៦៥ទៅ ៧០ភាគរយនៃការនាំចេញ។ ក្រៅពីនោះ មានការនាំកង់ចេញ។ ប្រទេសកម្ពុជាគឺជាអ្នកនាំមុខលើការផ្គត់ផ្គង់កង់និងគ្រឿងបន្លាស់កង់ទៅអឺរ៉ុប។ ទំនិញទាំងនេះនៅក្រោមកម្មវិធី«គ្រប់មុខទំនិញលើកលែងសព្វាវុធ»(EBA) របស់អឺរ៉ុប។
ប្រសិនបើកម្ពុជាបាត់បង់ឋានៈ EBA ហើយដោយសារតែសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាផ្អែកលើការកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់និងកង់ គឺចិននឹងមិនទិញផលិតផលសម្លៀកបំពាក់និងកង់ទេ។ កាលពីឆ្នាំ២០១៦ សហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្តល់ឋានៈ GSP សម្រាប់ផលិតផលធ្វើដំណើរ ដូចជាកាបូបស្ពាយនិងវ៉ាលីសជាដើម ដែលជំរុញដល់កំណើននៃការនាំចេញ។ បើសិនជាមិនមានឋានៈនេះទេ គឺកំណើនសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាឆ្នាំមុនត្រូវធ្លាក់ចុះ២ភាគរយ។ តើចិនអាចមកជំនួសលើផ្នែកនេះបានទេ? ខ្ញុំមិនគិតថា ចិនអាចជួយជំនួសបានទេ។មានការខិតខំប្រឹងប្រែងជំនួសការបាត់បង់នេះ ក៏ប៉ុន្តែភាគច្រើនគឺផលិតផលកសិកម្ម។ ចិនមិនត្រូវការទំនិញដែលធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាចម្រើនឡើងទេ។
VOA: ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានអះអាងថា ពួកគេអាចទប់ទល់បាន៦ខែ ហើយមិនមានសញ្ញាណាដែលពួកគេថានឹងបន្ទន់ឥរិយាបទទាល់តែសោះ។ តើវាជារឿងល្អសម្រាប់កម្ពុជាទេ?
Mitchell: វាពិតជាមិនល្អសម្រាប់កម្ពុជាទេ ប្រសិនបើពួកគេបាត់បង់ EBA បាត់បង់ GSP គឺពិតជាអាក្រក់ខ្លាំងណាស់ដល់សេដ្ឋកិច្ចនិងពលរដ្ឋកម្ពុជា។ តើពួកគេអាចរក្សាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចសរុប៧,៥ភាគរយទេ តាមរយៈការវិនិយោគរបស់ចិន? ពួកគេប្រហែលជាអាច ប៉ុន្តែការណ៍នេះគឺជាវិធីដោះស្រាយខុសគ្នារវាងចិននិងសហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុប។ ការផ្តល់ឋានៈអនុគ្រោះពន្ធគឺជាការបង្កើតការងារដែលជាយុទ្ធសាស្ត្រពីក្រោមឡើងលើ។ តាមទស្សនៈរបស់ខ្ញុំ គឺវាជួយដល់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅកាន់អំណាចបាន ពីព្រោះមានការងារធ្វើ។ ចំណុចដ៏សំខាន់នៅក្នុងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ គឺសេដ្ឋកិច្ច។ ប្រសិនបើសេដ្ឋកិច្ចអាក្រក់គឺមិនអាចធ្វើឱ្យអ្នកកាន់អំណាចនៅបន្តតំណែងបាន។ ដោយឈរលើទស្សនៈនេះ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា កម្ពុជានឹងមិនធ្វើឱ្យបាត់ឋានៈអនុគ្រោះពន្ធទេ៕
(វីអូអេនឹងមានសេចក្តីរាយការណ៍លម្អិតដោយឡែកផ្សេងទៀតនៅពេលក្រោយពីសំណុំរឿងផ្ទាល់របស់ក្រុមហ៊ុន SRP International Group)
