ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំនៅទីក្រុងហារ៉ារ៉េបានចូលរួមជាមួយអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតផ្សេងទៀតបង្ហាញពីការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងអំពីការបោះឆ្នោតជាសកលក្នុងប្រទេសស៊ីមបាវ៉េ ដោយថ្លែងថា ការបោះឆ្នោតនោះមិនគោរពតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញស៊ីមបាវ៉េ និងគោលការណ៍ណែនាំសហគមន៍អភិវឌ្ឍន៍អាហ្វ្រិកខាងត្បូង (SADC)។ រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកប្រធានាធិបតី Emmerson Mnangagwa និងគណបក្ស ZANU-PF កាន់អំណាចរបស់លោកបានច្រានចោលការរិះគន់លើការបោះឆ្នោតជាសកលដែលមានភាពចម្រូងចម្រាស។
អ្នកស្រី Rebecca Archer-Knepper អ្នកនាំពាក្យស្តីទីនៃស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំនៅទីក្រុងហារ៉ារ៉េបានប្រាប់ VOA កាលពីថ្ងៃសៅរ៍ ទី២៦ ខែសីហាថា ការបោះឆ្នោតជាសកលរបស់ស៊ីមបាវ៉េមិនបានបំពេញតាមស្តង់ដារអន្តរជាតិជាច្រើន ប៉ុន្តែអ្នកស្រីថា រដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនសង្ឃឹមថាពលរដ្ឋស៊ីមបាវ៉េនឹងបន្តរក្សាសន្តិភាព នៅពេលដែលគណៈកម្មការរៀបចំការបោះឆ្នោតរាប់សន្លឹកឆ្នោត។ អ្នកស្រី Rebecca Archer-Knepper បានថ្លែងថា៖ «ខណៈពេលថ្ងៃបោះឆ្នោតមានសន្តិភាព ដំណើរការបោះឆ្នោតរហូតមកដល់ពេលនេះមិនទាន់បានគោរពតាមស្តង់ដារថ្នាក់តំបន់និងអន្តរជាតិជាច្រើន។ យើងក៏មានក្តីបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងដូចក្តីបារម្ភរបស់ដោយស្ថាប័ន SADC និងបេសកកម្មសង្កេតការបោះឆ្នោតអន្តរជាតិផ្សេងទៀត។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍បឋមកាលពីថ្ងៃទី២៥ ខែសីហារបស់ស្ថាប័ន SADC បានកត់សម្គាល់ថា ការបោះឆ្នោតមិនបានគោរពតាមលក្ខខណ្ឌក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញស៊ីមបាវ៉េ ច្បាប់បោះឆ្នោតនិងគោលការណ៍ និងការណែនាំរបស់ស្ថាប័ន SADC ពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោតតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនោះទេ»។
អ្នកការទូតអាមេរិករូបនេះបានបន្ថែមទៀតថា៖ «បេសកកម្មទាំងនេះបានលើកឡើងពីបញ្ហាតម្លាភាព ឯករាជ្យភាព យុត្តិធម៌ និងភាពជឿជាក់នៃដំណើរការបោះឆ្នោត ការរឹតត្បិតមិនសមរម្យលើសិទ្ធិសេរីភាពជួបប្រជុំនិងប្រមូលផ្តុំនិងសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិដែលត្រូវបានធានាដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញស៊ីមបាវ៉េ និងត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងនៅក្នុងគោលការណ៍ណែនាំក្នុងតំបន់។ ក៏មានការលើកឡើងផងដែរពីរបាយការណ៍នៃការបំភិតបំភ័យអ្នកបោះឆ្នោត និងការដកសិទ្ធិបេក្ខជនជា ពិសេសបេក្ខនារី។ យើងក៏មានក្តីបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងចំពោះការចាប់ខ្លួនសមាជិកសង្គមស៊ីវិលដែលយើងជឿថា កំពុងធ្វើការសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតស្របតាមច្បាប់ និងមិនលម្អៀង»។
កាលពីថ្ងៃពុធ ទី២៣ ខែសីហា ប៉ូលិសបានចាប់អ្នកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតចំនួន៣៥ នាក់ពីបណ្តាញគាំទ្រការបោះឆ្នោតស៊ីមបាវ៉េ និងមជ្ឈមណ្ឌលធនធានបោះឆ្នោតទៅឃុំឃាំងនិងបានចោទប្រកាន់ពួកគេពីបទរៀបចំផែនការដើម្បីប្រកាសលទ្ធផលក្រៅផ្លូវការ។ ពួកគេត្រូវបានដោះលែងឱ្យនៅក្រៅឃុំដោយម្នាក់ៗត្រូវបង់ប្រាក់ធានា២០០ ដុល្លារអាមេរិកកាលពីថ្ងៃសុក្រ ទី២៥ ខែសីហា។
អ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោត រួមទាំងអ្នកមកពីស្ថាប័ន SADC បានថ្កោលទោសការចាប់ខ្លួន និងការរឹបអូសកុំព្យូទ័រនិងទូរសព្ទដៃរបស់អ្នកសង្កេតការណ៍ដោយប៉ូលិស ក៏ដូចជាដំណើរការនៃការបោះឆ្នោតសកល។
កាលពីល្ងាចថ្ងៃសុក្រ ទី២៥ ខែសីហា លោក Christopher Mutsvangwa អ្នកនាំពាក្យគណបក្ស ZANU-PF ដែលកំពុងកាន់អំណាចបានឆ្លើយតបទៅនឹងការរិះគន់របស់អ្នកសង្កេតការណ៍របស់ស្ថាប័ន SADC ចំពោះការបោះឆ្នោត។ លោក Christopher Mutsvangwa បាននិយាយថា៖ «ឥឡូវនេះ បើនិយាយពីគោលការណ៍របស់ស្ថាប័ន SADC យើងចង់បញ្ជាក់ឱ្យច្បាស់ថា គោលការណ៍ទាំងនេះជាការបង្កើតឡើងដោយប្រទេសសមាជិករបស់ស្ថាប័ន SADC ។ ពួកគេមិនត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយបុគ្គលជាក់លាក់ណាមួយដែលអាចក្លាយជាប្រធានគណៈប្រតិភូនោះទេ។ វាមិនមែនជាតូនាទីរបស់បុគ្គលណាម្នាក់ដែលដើរតួជាគណៈកម្មាធិការត្រួតពិនិត្យរដ្ឋធម្មនុញ្ញស៊ីមបាវ៉េនោះទេ។ ដូច្នេះ លោក Nevers Mumba មកពីសំប៊ី យើងបានទូរស័ព្ទទៅលោកដើម្បីប្រាប់ កុំឱ្យចេះដឹងពីច្បាប់ស៊ីមបាវ៉េ»។
លោក Nevers Mumba ដែលជាប្រធានបេសកកម្មសង្កេតការណ៍របស់ស្ថាប័ន SADC ចំពោះការបោះឆ្នោតរបស់ស៊ីមបាវ៉េ បានបញ្ឈប់ការហៅការបោះឆ្នោតសកលថា មិនគួរឱ្យជឿជាក់ នៅពេលដែលលោកបានបង្ហាញរបាយការណ៍បឋមរបស់ប្លុកក្នុងតំបន់កាលពីថ្ងៃសុក្រ ទី២៥ ខែសីហា ប៉ុន្តែលោកបានលើកឡើងពីក្តីបារម្ភ។
លោក Nevers Mumba ដែលជាជនជាតិសំប៊ីបានថ្លែងថា ថ្លៃឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនប្រធានាធិបតីចំនួន ២០.០០០ ដុល្លារអាមេរិកត្រូវបានរឹតបន្តឹង។ លោកក៏បានកត់សម្គាល់ផងដែរពីការស្ទាក់ស្ទើររបស់គណៈកម្មការរៀបចំការបោះឆ្នោតស៊ីមបាវ៉េក្នុងការចេញផ្សាយបញ្ជីចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតទៅឱ្យគណបក្សប្រឆាំងទាន់ពេលវេលា និងបានរិះគន់ការរំខានដល់ការប្រមូលផ្តុំរបស់ក្រុមប្រឆាំងដោយប៉ូលិស។
រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ស៊ីមបាវ៉េ លោក Ziyambi Ziyambi បានបង្ហាញការគាំទ្រចំពោះសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់លោក Mutsvangwa។ លោក Ziyambi Ziyambi បានថ្លែងក្នុងសម្តីដើមថា៖ «យើងបានធ្វើសង្រ្គាមអស់រយៈពេលជាង ១៥ ឆ្នាំ ដូច្នេះអ្នក និងខ្ញុំ ប្រជាពលរដ្ឋស៊ីមបាវ៉េនៅទីនេះអាចកាន់ប៊ិចនៅក្នុងដៃ និងគូសសញ្ញា X។ ភាគច្រើននៃអ្នករំខានមិនដែលបានជួយយើងទេ។ វាជាញើសឈាមរបស់កូនប្រុសស្រីស៊ីមបាវ៉េ។ ដូច្នេះ គោលការណ៍ជាមូលដ្ឋានតាំងពីឆ្នាំ១៩៨០មកគឺថា នៅពេលដែលយើងទទួលបានឯករាជ្យ យើងប្រាប់ខ្លួនយើង យើងតស៊ូដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនេះ យើងនឹងមានការបោះឆ្នោតនៅពេលណាមួយមកដល់។ យើងបានធ្វើតាមគោលការណ៍នោះរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ អ៊ីចឹងយើងជឿថា អ្នកខ្លះដែលចង់បង្រៀនយើងពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ តាមពិត ពួកគេអាចទទួលបានមេរៀនពីយើងទៅវិញទេ»។
កាលពីថ្ងៃសុក្រ ទី២៥ ខែសីហា លោក Alexander Rusero សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកនយោបាយនៅសាកលវិទ្យាល័យអាហ្វ្រិកក្នុងប្រទេសស៊ីមបាវ៉េបានស្វាគមន៍របាយការណ៍ស្តីពីការបោះឆ្នោតរបស់ស្ថាប័ន SADC។ លោក Alexander Rusero បានថ្លែងក្នុងសម្តីដើមថា៖ «ជាអកុសល ខ្ញុំគិតថា គណបក្ស ZANU-PF មិនត្រូវបានណែនាំត្រឹមត្រូវនោះទេ។ មិនចាំបាច់ស្រែកដាក់អ្នកសង្កេតការណ៍ទេ ព្រោះពួកគេត្រូវផ្តោតលើភាពវិជ្ជមាន។ ភាពវិជ្ជមានជាអ្វីដែលពួកគេអាចផ្តោតលើ និងបន្ទាប់មកពួកគេអាចធ្វើការលើភាពអវិជ្ជមាន ប៉ុន្តែតាមពិតវាមានទាំងអស់។ វាមិនអាចទៅរួចទេដែលការបោះឆ្នោតនេះនឹងល្អឥតខ្ចោះ១០០% នោះ ដោយសារភាពមិនប្រក្រតី។ អ្វីដែលសំខាន់គឺការអបអរសាទរ បើទោះជាមានភាពមិនប្រក្រតីទាំងនោះក៏ដោយ ក៏នៅតែមានចំណុចវិជ្ជមានមួយចំនួនដែលយើងលើកឡើងបានដែរ។ ជាអកុសល នាយកដ្ឋានយុទ្ធសាស្ត្ររបស់រដ្ឋាភិបាលកំពុងធ្វើសកម្មភាពប៉ះពាល់ដល់សាធារណៈរដ្ឋស៊ីមបាវ៉េ»។
នៅក្នុងការបោះឆ្នោតនេះ លោកប្រធានាធិបតី Mnangagwa ព្យាយាមដើម្បីទទួលបានតំណែងក្នុងអាណត្តិទី២ ដោយឈរឈ្មោះទល់នឹងបេក្ខជនចំនួន ១០ នាក់ រួមមានគូប្រជែងដ៏សំខាន់មួយរូបគឺ លោក Nelson Chamisa មកពីសម្ព័ន្ធប្រជាជនដើម្បីការផ្លាស់ប្តូរ។
ការបោះឆ្នោតត្រូវបានពន្យារដល់ថ្ងៃទី២ នៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ បន្ទាប់ពីថ្ងៃបោះឆ្នោតត្រូវបានរំខានដោយការពន្យារពេលនៅការិយាល័យបោះឆ្នោត និងការខ្វះខាតសន្លឹកឆ្នោតនៅក្នុងតំបន់ដែលក្រុមប្រឆាំងមានការគាំទ្រខ្លាំងដូចជាទីក្រុង Bulawayo និងទីក្រុងហារ៉ារ៉េជាដើម។
មានវត្តមានប៉ូលិសយ៉ាងច្រើននៅទីក្រុងហារ៉ារ៉េ ចាប់តាំងពីយប់ថ្ងៃសុក្រមុនការចេញផ្សាយលទ្ធផលបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីជាផ្លូវការដែលត្រូវបានគេរំពឹងទុកនឹងធ្វើឡើងនៅថ្ងៃចន្ទនេះ៕
ប្រែសម្រួលដោយលោក ជឹង ប៉ូជីន
