មិនដល់មួយខែ បន្ទាប់ច្បាប់ស្តីពីសហជីពដ៏ចម្រូងចម្រាសត្រូវបានឡាយព្រះហស្ថលេខាចូលជាធរមានដោយព្រះមហាក្សត្រ នរោត្តម សីហមុនី ជម្លោះក៏បានរីករាលដាលឡើងរវាងអ្នករិះគន់ និងអ្នកគាំទ្រលើការបង្កើតច្បាប់នេះ។ អ្នករិះគន់បាននិយាយថា ច្បាប់នេះអាក្រក់សម្រាប់ប្រទេស ដែលកម្មករទទួលបានប្រាក់ខែទាប។ រីឯអ្នកគាំទ្រច្បាប់នេះជឿជាក់ថា ច្បាប់នេះមានសារៈសំខាន់សម្រាប់កំណើនក្នុងវិស័យធុរកិច្ច។
តំណាងរាស្រ្តមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ដែលជាគណបក្សដឹកនាំប្រទេស បានអនុម័តច្បាប់នេះយ៉ាងប្រញាប់ប្រញាល់នៅក្នុងខែមេសា បើទោះជាមានការព្រួយបារម្ភពីអង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ (ILO) ដែលយល់ឃើញថា បទបញ្ញត្តិមួយចំនួននៅក្នុងច្បាប់នេះ អាចរំលោភសិទ្ធិកម្មករក៏ដោយ។ តំណាងរាស្រ្តគណបក្សប្រឆាំងបានធ្វើពហិការក្នុងការបោះឆ្នោតអនុម័ត ស្របពេលដែលក្រុមប្រធានសហជីពបានប្រមូលផ្តុំគ្នាធ្វើការតវ៉ានៅខាងក្រៅអគាររដ្ឋសភាជាតិ។ ពួកគេត្រូវបានរុញច្រានចេញ និងវាយដំដោយកងកម្លាំងសន្តិសុខខណ្ឌ។
ក្រុមសហជីពឯករាជ្យ និងក្រុមនិយោជក នៅតែមានការខ្វែងគំនិតគ្នាដូចគ្រាមុន។ លោក វ៉ាន់ ស៊ូអៀង ប្រធានសមាគមរោងចក្រកាត់ដេរនៅកម្ពុជា ហៅកាត់ថា (GMAC) បានបញ្ជាក់ថា៖ «អត់មានក្រុមហ៊ុនណាមាន២៥សហជីពនៅក្នុងក្រុមហ៊ុនមួយ អាហ្នឹងម៉េចនឹងរស់បាន»។ លោកបានបន្ថែមថា វាមិនអាចទៅរួចបានទេក្នុងការរំពឹងថា និយោជកម្នាក់ចរចាដោះស្រាយជម្លោះជាមួយប្រធានសហជីពចំនួន២៥នាក់ផ្សេងៗគ្នា។
លោក វ៉ាន់ ស៊ូអៀង បានបន្តថា ច្បាប់មានសារៈសំខាន់ដើម្បីគ្រប់គ្រងសហជីពនៅក្នុងប្រទេស។
ស្ថិតិកាលពីឆ្នាំទៅរបស់សមាគមរោងចក្រកាត់ដេរបានបង្ហាញថា សហជីពមានចំនួន ៣.១៦៦ សម្រាប់កម្មកររោងចក្រចំនួនជាង ៥០០.០០០នាក់ ដែលកំពុងបម្រើការក្នុងរោងចក្រកាត់ដេរ និងរោងចក្រវាយនភ័ណ្ឌនាំចេញចំនួន៥៥៧ និងរោងចក្រផលិតស្បែកជើងចំនួន៥៨។ បើទោះជាផលិតកម្មសម្លៀកបំពាក់ ជាវិស័យឧស្សាហកម្មធំជាងគេបំផុតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលស្មើនឹង២៦,២ ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបក៏ដោយ ក៏អ្នកវិនិយោគបរទេសនឹងមិនមកធ្វើជំនួញឡើយ បើគ្មានច្បាប់ស្តីពីសហជីពទេនោះ នេះបើតាមសំដីរបស់លោក វ៉ាន់ ស៊ូអៀង។
លោកបានបន្ថែមថា៖ «សម្រាប់យើងនិយោជក ទាល់តែមានច្បាប់សហជីព បានរស់បាន។ មិនមែនតែនៅស្រុកខ្មែរទេ ប្រទេសណាក៏ដោយ ក៏មានច្បាប់សហជីពដែរ។ អ្នកថាហ្នឹង ឱ្យគេទៅរកស៊ីទៅ គេនឹងដឹងហើយ»។
ឯកសារសេចក្តីព្រាងលើកទីមួយនៃច្បាប់ស្តីពីសហជីព ត្រូវបានរៀបចំរួចរាល់ក្នុងឆ្នាំ២០០៨ និងបានឆ្លងកាត់កិច្ចប្រជុំពិគ្រោះយោបល់ ដោយមានការចូលរួមពីមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាល និយោជក និងតំណាងនិយោជិត។ ចាប់តាំងពីដើមដំបូង សំណើច្បាប់នេះបង្កឲ្យមានការតវ៉ាប្រឆាំងជាញឹកញាប់ពីសំណាក់កម្មករ និងសហជីព ដែលបាននិយាយថា ច្បាប់នេះរឹតត្បិតសេរីភាពរបស់សមាគម ដូចដែលបានធានាដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងដាក់សហជីពឱ្យស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាល ដែលប្រការនេះមិនអាចទទួលយកបាន។ អ្នករិះគន់ក៏បានអះអាងថា ច្បាប់នេះមិនស្របនឹងកតិកាសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ និងអនុសញ្ញាអង្គការពលកម្មអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិកម្មករ ដែលប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសហត្ថលេខីមួយដែរ។
មាត្រា៥ នៃច្បាប់ស្តីពីសហជីពចែងថា កម្មករ និយោជិត និងនិយោជក មានសិទ្ធិបង្កើតសហជីព ឬចូលរួមសមាគមនិយោជកតាមការជ្រើសរើសរបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែ ច្បាប់នេះបែរជាតម្រូវឲ្យមានលក្ខខណ្ឌខ្ពស់សម្រាប់ការស្នើសុំអាជ្ញាប័ណ្ណចុះបញ្ជីសហជីព និងរឹតត្បិតស្វ័យភាព និងសកម្មភាពនានារបស់សហជីព។ នេះបើតាមសំដីរបស់លោក អំ សំអាត អ្នកស៊ើបអង្កេតជាន់ខ្ពស់នៃសម្ព័ន្ធខ្មែរជំរឿន និងការពារសិទ្ធិមនុស្ស (លីកាដូ)។
ច្បាប់នេះក៏រឹតត្បិតបេក្ខភាពដែលត្រូវជ្រើសរើសឱ្យធ្វើជាប្រធានសហជីពផងដែរ។ លោក អំ សំអាត បានបន្តថា បុគ្គលណាដែលជាប់បណ្តឹងតុលាការ មិនអាចក្លាយជាប្រធានសហជីពបានឡើយ។ លោកបានកត់សម្គាល់ឃើញថា មានប្រធានសហជីពឯករាជ្យមួយចំនួន បាននឹងកំពុងរងការចោទប្រកាន់ដោយសាលដីកាអយុត្តិធម៌ ដែលការចោទប្រកាន់ទាំងនេះ ត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមានការលើកទឹកចិត្តផ្នែកនយោបាយ។ តាមច្បាប់នេះ ពួកគេទាំងនោះនឹងត្រូវបានដកចេញពីតំណែងជាន់ខ្ពស់នានានៅក្នុងសហជីពរបស់ពួកគេ។
ច្បាប់នេះក៏បានផ្តល់អំណាចដល់ក្រសួងការងារនូវសិទ្ធិត្រួតពិនិត្យលើសលប់លើដំណើរការការងាររបស់សហជីព ដោយអនុញ្ញាតឲ្យក្រសួងនេះអាចធ្វើសវនកម្មលើហិរញ្ញវត្ថុរបស់សហជីព និងជំនួយហិរញ្ញវត្ថុអន្តរជាតិដល់សហជីព។
រឿងដែលកាន់តែព្រួយបារម្ភថែមទៀតនោះ មាត្រា១៥នៃច្បាប់នេះ ផ្តល់ឆន្ទានុសិទ្ធិពិសេសដល់ក្រសួងការងារ ក្នុងការអនុវត្តនីតិវិធីបន្ថែមតាមរយៈការចេញប្រកាស ដែលអនុញ្ញាតឲ្យក្រសួងសម្រេចជាឯកតោភាគីទៅលើការផ្តល់ ឬមិនផ្តល់អាជ្ញាប័ណ្ណចុះបញ្ជីសហជីព។
មាត្រ១៣ នៃច្បាប់នេះតម្រូវឲ្យសហជីពប្រមូលការគាំទ្រឱ្យបាន៥០% បូកមួយ នៃចំនួនសមាជិកសរុបសម្រាប់រាល់កិច្ចប្រជុំសម្រេចធ្វើកូដកម្ម។ ការកំណត់បែបនេះ គួតែពិចារណាលើស្ថានភាពនៃរោងចក្រនានា និងកម្មករជាច្រើនដែលនៅដាច់ឆ្ងាយពីគ្នាហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនាក់ទំនងពិបាក និងកង្វះខាតឧបករណ៍ផ្សេងៗទៀត។
លក្ខខណ្ឌតម្រូវបែបនេះសម្រាប់ការធ្វើកូដកម្ម នឹងពិបាកធ្វើទៅរួច និងអនុវត្តបាន។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់លោក មឿន តុលា នាយកប្រតិបត្តិនៃមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធការងារ និងសិទ្ធិមនុស្ស។
លោកបានបន្តថា៖ «នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ មនុស្សម្នាក់ក៏គេអាចធ្វើកូដកម្មបានដែរ»។ លោកបានបន្ថែមថា៖ «ដូចសហជីពសេរីកម្មករអញ្ចឹង ដែលដឹកនាំដោយលោក ជា មុនី អញ្ចឹង គាត់មានសមាជិកប្រហែលជាជាប់១០ម៉ឺនអញ្ចឹង។ អញ្ចឹងដើម្បីប្រជុំពេលណាត្រូវធ្វើសមាជអីអញ្ចឹង គាត់ត្រូវកៀងគរសមាជិកគាត់យ៉ាងហោចណាស់៥ម៉ឺន១នាក់ដែរ»។
បន្ទាប់ពីតំណាងរាស្រ្តរបស់គណបក្សដឹកនាំប្រទេស អនុម័តច្បាប់ស្តីពីសហជីពក្នុងខែមេសាមក អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិបានថ្លែងថា គណៈកម្មការស្តីអំពីសេរីភាពនៃការបង្កើតសមាគមនៅទីក្រុងហ្សឺណែវដ៏មានឥទ្ធិពល នឹងជួបប្រជុំគ្នាដើម្បីវាយតម្លៃថា តើច្បាប់ថ្មីនេះអនុលោមតាមអនុសញ្ញាអន្តរជាតិ ដែលបានផ្តល់សត្យាប័នដោយប្រទេសកម្ពុជាដែរឬទេ។
ក្រុមសមាជិកសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស ហៅកាត់ថា (APHR) បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ត្រង់ៗថា ការអនុម័តច្បាប់នេះបង្ហាញពី «ការដើរថយក្រោយមួយជំហាននៃសិទ្ធិកម្មករ និងការរំលោភស្តង់ដាការងារ និងសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ»។
ស្ថាប័ននិយោជកនានាក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមិនយល់ដូច្នេះឡើយ។ លោកស្រី Sandra D’Amico អនុប្រធានសម្ព័ន្ធនិយោជក និងសមាគមពាណិជ្ជកម្មកម្ពុជា ហៅកាត់ថា (CAMFEBA) បានពណ៌នាការរិះគន់ខ្លាំងៗលើច្បាប់ស្តីពីសហជីពថា «អយុត្តិធម៌» និង«មិនសមហេតុសមផល»។ លោកស្រីបន្តថា ការគ្រប់គ្រងសហជីព គឺជាការចាំបាច់សម្រាប់ការធ្វើជំនួញ។
លោកស្រីក៏ជាសមាជិកនៃក្រុមការងារ CAMFEBA ដែលកាលពីឆ្នាំមុនបានចេញឯកសារគោលនយោបាយមួយ ដោយបានហៅច្បាប់ស្តីពីសហជីពថា ជាយន្តការ «ដ៏មានសារៈសំខាន់សម្រាប់សន្តិភាពឧស្សាហកម្ម និងកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ចីរភាព និងភាពសម្បូរបែប»។
ទោះបីជាមានការព្រួយបារម្ភពីសំណាក់អង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ ស្ថាប័នសភាអាស៊ានដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស និងស្ថាប័នផ្សេងៗទៀតក៏ដោយ ក៏លោកស្រី D’Amico ជឿជាក់ថា ច្បាប់ស្តីពីសហជីពស្របទៅនឹងច្បាប់អន្តរជាតិ និងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ។
លោកស្រីបានបន្តថា៖ «ការអនុវត្តអនុសញ្ញាអន្តរជាតិ គឺអនុវត្តផ្សេងៗគ្នាតាមប្រទេសរៀងៗខ្លួនក្នុងពិភពលោកនេះ។ ប្រសិនបើពិភពលោកនេះល្អឥតខ្ចោះមែននោះ យើងនឹងមានច្បាប់តែមួយ និងបែបបទនៃការអនុវត្តតែមួយដែរ»។
លោកស្រីបន្ថែមថា៖ «ច្បាប់នេះ តាមការពិតទៅល្អណាស់ក្នុងបរិបទប្រទេសកម្ពុជាសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍទំនាក់ទំនងឧស្សាហកម្ម ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច។ ខ្ញុំមានគំនិតវិជ្ជមានណាស់ចំពោះច្បាប់នេះ»។
លោក មឿន តុលា នៃមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធការងារនិងសិទ្ធិមនុស្ស បាននិយាយថា គណបក្សកាន់អំណាចអនុម័តច្បាប់នេះ ដោយមិនមានការជជែកដេញដោល និងពិគ្រោះយោបល់ឱ្យបានសមរម្យជាមួយក្រុមដែលរងផលប៉ះពាល់ដ៏ខ្លាំងបំផុតពីច្បាប់នេះ។ លោកបានបន្តថា ច្បាប់នេះគួរត្រូវព្យួរសិនរហូតដល់មានការពិភាក្សាច្បាស់លាស់ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាកង្វល់ផ្សេងៗ ដែលលើកឡើងដោយអ្នករិះគន់ ដែលមានចាប់តាំងពីសមាជិកធម្មតានៃសហជីពនៃរោងចក្រកាត់ដេរ រហូតដល់គណៈកម្មាធិការនៃអង្គការពលកម្មពិភពលោកនៅទីក្រុងហ្សឺណែវ។
លោកបានផ្តល់យោបល់ថា «ប្រសិនបើចាំបាច់ យើងអាចធ្វើវិសោធនកម្មបាន»៕
