ប្រជាពលរដ្ឋក្រុងភ្នំពេញមួយចំនួនមានការយល់ដឹងតិចតួចអំពីសេចក្តីស្នើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីសម្រាប់ការកែទម្រង់ការបោះឆ្នោតក៏ប៉ុន្តែពួកគេយល់ថាការបង្កើតសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះគឺជាជំហានវិជ្ជមានមួយ។
កាលពីថ្ងៃច័ន្ទគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានិងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានបើកសិក្ខាសាលាថ្នាក់ជាតិមួយក្រោមការធ្វើពហិការរបស់ក្រុមអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតដើម្បីបង្ហាញជូនសាធារណជនអំពី«សេចក្តីព្រាងសេចក្តីស្នើច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត» និង «សេចក្តីព្រាងសេចក្តីស្នើច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នាតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត» ក្រោយពីការធ្វើវិសោធនកម្មរួមគ្នាជាច្រើនខែរួចមក។
ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋដែលត្រូវបានជួបសម្ភាសន៍បានបញ្ជាក់ថា ពួកគេផ្ចង់អារម្មណ៍ទៅលើមុខរបររបស់ពួកគេច្រើនជាងការតាមដានលើការសម្រេចរបស់គណបក្សនយោបាយទាំងពីរដែលធ្លាប់មានភាពចម្រូងចម្រាស់នយោបាយនឹងគ្នានោះ។
អ្នកស្រី អ៊ុច រស្មី គឺជាអ្នកលក់គ្រឿងអលង្ការនិងដូរលុយម្នាក់នៅផ្សារបឹងកេងកង។ ស្រ្តីអាយុ៣៦ឆ្នាំរូបនេះពោលថាអ្នកស្រីមិនបានតាមដាននិងស្វែងយល់ពីសារៈសំខាន់នៃសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងពីរខាងលើនោះទេ។
«វាចំណេញប្រទេសជាតិដែរ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនសូវតាមដានទេព្រោះវល់រកស៊ី»។
អង្គុយនៅក្បែរក្នុងបរិវេណសាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ដ្រ លោកសួន សុវឌ្ឍនា និស្សិតឆ្នាំទី៣ផ្នែកអក្សរសាស្រ្តអង់គ្លេសក៏បានឲ្យដឹងដូចគ្នាដែរថា លោកបានផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់លើការសិក្សារបស់លោកច្រើនជាងការតាមដានលើការបង្កើតច្បាប់ថ្មីទាំងនេះ។ តែទោះជាដូច្នេះក្តីលោកសួន សុវឌ្ឍនា យល់ថានេះជាជំហានវិជ្ជមានមួយក្រោយពីគណបក្សទាំងពីរដែលធ្លាប់មានអរិយភាពនយោបាយនឹងគ្នាក្រោយពីការបោះឆ្នោតខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៣បានព្រមព្រៀងធ្វើការជាមួយគ្នា។
សម្រាប់រូបលោកមាត្រា១៣៨ដែលចែងពីការដកអាសនៈសភាគឺជាគន្លឹះល្អសម្រាប់ចៀសវាងភាពជាប់គាំងនយោបាយសម្រាប់ការបោះឆ្នោតអាណត្តិក្រោយ។
«បើធ្វើអញ្ចឹង វាម្យ៉ាងដែរព្រោះអីបើគាត់មានកៅអីនៅក្នុងសភាហើយ ដល់ពេលគាត់អត់ចូលមកអញ្ចឹងសភាអត់មានអ្នកធ្វើការ ដូច្នេះយើងអាចទុកកៅអីនេះជាមោឃៈបាន»។
សេចក្តីព្រាងសេចក្តីស្នើច្បាប់ផ្សេងមួយទៀតស្តីពីការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រមាន១២ជំពូកនិង១៧១មាត្រា។ សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះបានបញ្ចូលមាត្រាមួយចំនួនរួមមាន ការបន្ថែមអាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភា ពី១២៣ដល់ទៅ១២៥។ ការបាត់បង់អាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភា ប្រសិនបើគណបក្សនយោបាយណាមួយធ្វើពហិការមិនចូលរួមសម័យប្រជុំដំបូងនិងមិនព្រមធ្វើសច្ចាប្រណិធានចូលកាន់តំណែងបន្ទាប់ពីការប្រកាសលទ្ធផលឆ្នោតរួច។
លើសពីនេះទៀត មាត្រាទី៨៤នៃច្បាប់នេះ ហាក់ដូចជាដាក់កំហិតទៅលើការបញ្ចេញមតិរបស់ អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ដោយចែងថា៖ «អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ឬសមាគមក្នុងស្រុក និងសមាគម ឬអង្គការអន្តរជាតិដែលបំពេញការងារក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឬជនបរទេសត្រូវប្រកាន់ជំហរអព្យាក្រិតឥតលម្អៀងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ»។ នៅក្នុងមាត្រាដដែលក៏បានបញ្ចាក់ផងដែរមិនឲ្យអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលធ្វើសកម្មភាពរួមមាន៖ការបញ្ចុះបញ្ចូលប្រជាជនឲ្យដង្ហែរការឃោសនា ផ្សព្វផ្សាយគោលនយោបាយ ការចូលរួមជាសមាជិកគណបក្សនយោបាយ ការស្ទង់មតិក្នុងគោលបំណងបម្រើបក្សនយោបាយណាមួយ ការសរសេរឬផ្តល់បទសម្ភាសដល់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដើម្បីបក្សនយោបាយណាមួយ។ ចំពោះអ្នកដែលប្រព្រឹត្តខុសនឹងមាត្រានេះអាចត្រូវផាកពិន័យពី១០ទៅ២០លានរៀល។
សេចក្តីព្រាងច្បាប់ដដែលបានបន្ថយចំនួនថ្ងៃឃោសនាបោះឆ្នោតពីរយៈពេល៣០ថ្ងៃមកត្រឹមចំនួន២១ថ្ងៃវិញ។
ដោយឡែកសេចក្តីព្រាងសេចក្តីស្នើច្បាប់ស្តីពីការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តិទៅនៃគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតមាន៧ជំពូកនឹង៦៦មាត្រា។ ច្បាប់នេះរួមមានការដាក់គ.ជ.បឲ្យជាស្ថាប័នឯករាជ្យ ស្របតាមច្បាប់វិសោធនកម្មថ្មីរបស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងកំណត់កញ្ចប់ថវិកាដាច់ដោយឡែក១។ លើសពីនេះទៀតសមាសភាពគណៈកម្មាធិការនេះមានចំនួន៩រូប ដែលក្នុងនោះមាន៤រូបជ្រើសតាំងដោយបក្សកាន់អំណាច៤រូបផ្សេងទៀតត្រូវជ្រើសតាំងដោយបក្សនយោបាយដែលមានអាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភាតែមិនកាន់អំណាច ហើយមួយរូបផ្សេងទៀតត្រូវជ្រើសរើសដោយមានការឯកភាពពីគណបក្សទាំងអស់ដែលមានអាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភា។ ហើយច្បាប់ដដែលនេះបានតម្រូវឲ្យសមាជិកនៃគណៈកម្មាធិការនេះមានសញ្ជាតិខ្មែរតែមួយគត់។
លោកគង់ ជឿន អ្នករត់រ៉ឺម៉កកង់បីកំពុងអង្គុយចាំម៉ូយ។ គាត់និយាយថាសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងពីរបានផ្តល់ផលចំណេញច្រើនដល់គណបក្សកាន់អំណាចគឺគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដោយសារតែសេចក្តីព្រាងច្បាប់មួយក្នុងចំណោមនោះបានហាមប្រាមសង្គមស៊ីវិលមិនឲ្យធ្វើការតស៊ូមតិក្នុងអំឡុងពេលឃោសនាបោះឆ្នោតនិងបានដាក់គំនាបដល់បក្សនយោបាយមិនឲ្យធ្វើពហិការមិនចូលប្រជុំសភាដំបូង។
«តាមខ្ញុំមើលវាគណបក្សកាន់អំណាចចំណេញនយោបាយខ្លាំងហើយ។ គេបង្កើតច្បាប់ថ្មីដែលមិនធ្លាប់មានដោយបំបិទសិទ្ធិអង្គការជាច្រើនមិនឲ្យអើពើរឿងប្រទេសជាតិ»។
កាលពីសប្តាហ៍មុន ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលដែលឃ្លាំមើលកិច្ចការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា បានធ្វើការរិះគន់ចំៗលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះអាចមានផលអាក្រក់និងបំបិទសិទ្ធិរិះគន់របស់អង្គការទាំងនេះនៅក្នុងអំឡុងពេលឃោសនាបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខ។ បន្ថែមពីនោះទៀតសេចក្តីព្រាងច្បាប់មិនបានចែងអំពីសិទ្ធិនយោបាយរបស់ស្ត្រីនោះទេ។
ថ្លែងពីទីក្រុងហ្សឺណែវ ប្រទេសស្វីស អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិសម្រាប់សិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាលោក Surya P. Subedi បានលើកពីសេចក្តីព្រួយបារម្ភរបស់លោកចំពោះ សេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងពីរដោយលោកសង្កត់ធ្ងន់ថាគណបក្សនយោបាយមិនត្រូវចរចាគ្នាដោយប្រាសចាកពីច្បាប់ជាតិនិងអន្តរជាតិនោះទេ។
លោកសោកស្តាយដែលសេចក្តីព្រាងច្បាប់ត្រូវចែកជូនភាគីដែលចាប់អារម្មណ៍និងសង្គមស៊ីវិលយឺតពេល។
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាលោក ឈឹម ផលវរុណ បានច្រានចោលសំណើរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិលនិងអ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដោយនិយាយថា មានតែតំណាងរាស្រ្តកម្ពុជាទេដែលមានសិទ្ធិសម្រេចក្នុងការដកឬដាក់មាត្រាណា១។
«អ្នកសំណូមពរនៅក្រៅសង្វៀន ចាត់ទុកស្មើនឹងសូន្យ។ កុំនិយាយត្រឹមតែ សូរិយ៉ា ស៊ូប៊ែឌី ទោះបីជាប្រធានាធិបតីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកក៏គ្មានសិទ្ធិអីមកបញ្ជាឲ្យប្រទេសដទៃទៀតធ្វើច្បាប់តាមឆន្ទៈរបស់ខ្លួនទេ»។
ដោយឡែកលោក យ៉ែម បុញ្ញឫទ្ធិ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានប្រាប់ VOA ជាខេមរភាសាថាសេចក្តីព្រាងសេចក្តីស្នើច្បាប់ទាំងពីរនេះត្រូវបានដាក់ជូនរដ្ឋសភារួចហើយដើម្បីពិនិត្យមើល។ ហើយគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍រដ្ឋសភានិងយកមកពិនិត្យ នាថ្ងៃព្រហសប្បតិ៍ខាងមុខនេះមុនពេលបញ្ជូនទៅកាន់គណៈកម្មាធិការរបស់រដ្ឋសភាជាតិពិនិត្យលើអត្ថន័យនៃច្បាប់នេះបន្តទៀត៕
