បើទោះជាប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានសន្តិភាពបរិបូរណ៍ពីឆ្នាំ១៩៩៨ក្តី ក៏ប្រទេសដ៏ក្រីក្រនេះនៅតែប្រឈមនឹងការធ្លាក់ចូលទៅក្នុងការប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សា ដែលអាចឈានដល់ការកាប់សម្លាប់ ដោយហេតុតែប្រទេសនេះពុំទាន់ធានាបាននីតិរដ្ឋពេញលេញ។
ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវតែធានាឲ្យបានថា មិនមានការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ហើយត្រូវកែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការដែលមិនទាន់ឯករាជ្យ ទើបប្រទេសនេះជៀសផុតពីលទ្ធភាពនៃការកើតឡើងសកម្មភាពកាប់សម្លាប់ ដូចដែលធ្លាប់បានកើតឡើងនៅក្នុងសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ឬរបបវាលពិឃាតខ្មែរក្រហម។
ប្រទេសកម្ពុជានៅតែប្រឈមមុខនឹងសញ្ញា ដែលអាចក្លាយជាកត្តាហានិភ័យនាំទៅរកការកើតមានអំពើហិង្សាសារជាថ្មី ខណៈដែលប្រជាជនរស់នៅក្នុងប្រទេស ដែលនៅពឹងផ្អែកលើជំនួយបរទេសនេះកំពុងប្រឈមនឹងការរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្ស ការវាយប្រហារនានាទៅលើក្រុមជំទាស់ និងអំពើអយុត្តិធម៌សង្គមផ្សេងៗទៀត។
ឯកសារស្តីពីការវិភាគអំពីអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅ ដែលជាឧបករណ៍សម្រាប់ការបង្ការរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានសរសេរថា ហេតុផលផ្នែកនយោបាយនានា ដែលជំរុញឲ្យកើតមាននូវសកម្មអ្វីមួយ ជាពិសេសសម្រាប់អ្នកទាំងឡាយណា ដែលមានបំណងទទួលបានអំណាច និងការប្រមូលផ្តុំអំណាច ឬសកម្មភាពនៃការញុះញង់ ឬក៏ការឃោសនាមានលក្ខណៈស្អប់ខ្ពើម ដោយតម្រង់គោលដៅទៅក្រុមជាក់លាក់ណាមួយ ឬបុគ្គលនីមួយៗ គឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមកត្តាហានិភ័យដែលនាំទៅរកការប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សាឃោរឃៅ ហើយឈានដល់សកម្មភាពកាប់សម្លាប់ព្រៃផ្សៃ។
ឯកសារនោះបន្តទៀតថា ការកើនឡើងវោហារស័ព្ទមានលក្ខណៈអុជអាល និងយុទ្ធនាការឃោសនា ឬក៏ពាក្យសម្តីមានលក្ខណៈស្អប់ខ្ពើម សំដៅទៅកាន់ក្រុមដែលទទួលបានការការពារប្រជាជន ឬបុគ្គលក៏ជាកត្តាហានិភ័យ ដែលអាចនាំទៅដល់ការប្រើប្រាស់អំពើហិង្សា និងការកាប់សម្លាប់។
លោក សុខ ឦសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ថ្លែងប្រាប់VOA ថា ការប្រកាសរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន អំពីការកើតឡើងនៃសង្គ្រាមនោះ មិនមានការជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅលើមនុស្សជាតិ ដែលជួយបញ្ចៀសអំពើហិង្សាដែលអាចនឹងឈានដល់ការកាប់សម្លាប់នោះទេ។
លោកថ្លែងថា៖
«សុំកុំឲ្យយល់ច្រឡំ ដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាលើកឡើងថា បើគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនបានគ្រប់គ្រងអំណាច ហើយត្រូវបានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិគ្រប់គ្រងអំណាច វាទៅកើតសង្គ្រាមហ្នឹង គឺថា វាមិនមែនដោយសារគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាចាញ់ឆ្នោតទេ។ វាដោយសារគោលនយោបាយ កម្មវិធីនយោបាយរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។ វាកើតឡើងពីគោលនយោបាយរបស់គាត់ហ្នឹង ហើយគោលនយោបាយរបស់គាត់យ៉ាងម៉េច? គាត់លើកឡើងតាំងពីជំនាន់ឃោសនាប៉ុន្មានអាណត្តិមកហើយ គាត់ថា គាត់ចាត់ទុកថៅកែសុទ្ធតែថៅកែចិត្តខ្មៅ ឧកញ៉ាចិត្តខ្មៅ វិនិយោគគិនចិត្តខ្មៅ បើសិនណាគាត់ឈ្នះកាន់អំណាច គាត់នឹងរំលាយកិច្ចសន្យាវិនិយោគ គាត់នឹងរឹបអូសទ្រព្យសម្បតិ្តដីធ្លីរបស់អ្នកមានទៅចែកអ្នកក្រ។ អាហ្នឹងយ៉ាងម៉េច? វាមានសង្គ្រាមដែរអាហ្នឹង! វាច្បាស់ជាមានហើយ។ អ្នកមាន គេមានទ្រព្យសម្បត្តិ គេសុខចិត្តឲ្យយករឹបអូសរបស់គេយកទៅចែកអ្នកក្រទេ?»
មន្ត្រីនៃគណបក្សប្រឆាំងធ្លាប់បានបញ្ជាក់ផងដែរថា ប្រទេសកម្ពុជានឹងមិនធ្លាក់ចូលក្នុងសង្គ្រាម ដូចអ្វីដែលបានលើកឡើងដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលស្ថិតក្នុងអំណាចជាងបីទសវត្សរ៍នោះឡើយ។
បើទោះជាមានសញ្ញាមួយដែលបញ្ជាក់ថា កម្ពុជាកំពុងប្រឈមនឹងកត្តាហានិភ័យមួយចំនួនដែលអាចនាំឲ្យប្រទេសក្រីក្រនេះងាកទៅរកការប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សាសារជាថ្មីក្តី ឯកសាររបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលបង្ហាញពីកត្តាហានិភ័យនៃការកើតមានអំពើហិង្សា និងអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅ បានផ្តល់វិធីសាស្រ្តមួយចំនួនក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើហិង្សា និងអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅទាំងនោះ។
ឯកសារនោះលើកឡើងថា៖
«ការបង្ការគឺជាដំណើរការបន្តទៅមុខមួយដែលតម្រូវឲ្យមានការប្រឹងប្រែងដ៏យូរអង្វែងដើម្បីកសាងនូវការងើបឡើងវិញនៃសង្គមទាំងឡាយពីឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមដោយការធានាឲ្យបានថា នីតិរដ្ឋត្រូវបានគោរព ហើយសិទ្ធិមនុស្សគ្រប់យ៉ាងត្រូវបានការពារដោយគ្មានការរើសអើង និងបង្កើតស្ថាប័នជាតិស្របច្បាប់ និងប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវលុបបំបាត់អំពើពុករលួយ និងផ្តល់ការឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់សង្គមស៊ីវិលចម្រុះមួយដែលខ្លាំង ហើយនឹងផ្តល់ការឧបត្ថម្ភគាំទ្រដល់ពហុប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។ បរាជ័យរបស់រដ្ឋក្នុងការផ្តល់ការគាំពារ និងការធានានានាដល់ប្រជាជនរបស់ខ្លួន អាចបង្កើតបរិយាកាសមួយដែលនាំឲ្យមានការប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅ។ នៅក្នុងករណីទាំងអស់នេះ ការបង្ការមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រឹងប្រែងជាច្រើន ដើម្បីបញ្ឈប់បុព្វហេតុនៃការកើតឡើងហេតុការណ៍ផ្សេងៗ»។
លោកបណ្ឌិត Noel Morada នាយកមជ្ឈមណ្ឌលអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកសម្រាប់ការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅលើមនុស្សជាតិ (Asia Pacific Center for the Responsibility to Protect) ថ្លែងនៅក្នុងសិក្ខាសាលាស្តីពី«ការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅលើមនុស្សជាតិ» ថា រដ្ឋនីមួយៗចាំបាច់ត្រូវមានវិធានការបង្ការដោយខ្លួនឯង ដោយត្រូវកសាងសមត្ថភាពក្នុងការបង្ការអំពើហិង្សា និងសកម្មភាពឧក្រិដ្ឋកម្ម។ លោកថា រដ្ឋនីមួយៗមិនអាចរង់ចាំរហូតដល់ពេលអំពើហិង្សានានាកើតឡើង ទើបងាកទៅឲ្យអង្គការសហប្រជាជាតិជួយសង្គ្រោះនោះទេ ព្រោះអង្គការសហប្រជាជាតិមិនអាចជួយដោះស្រាយបានគ្រប់បញ្ហាភ្លាមៗនោះទេ ព្រោះមានវិបត្តិជាច្រើនកំពុងកើតឡើងនៅទូទាំងពិភពលោក។
«កុំភ្លេចថា មានវិបតិ្តជាច្រើនកំពុងកើតឡើងនៅជុំវិញពិភពលោក។ មូលនិធិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ គឺមានកំហិតខ្លាំងណាស់ សូម្បីតែកិច្ចការថែរក្សាសន្តិភាព។ តើអ្នកយល់ទេ? ដូច្នេះ ចំណុចដែលខ្ញុំចង់បង្ហាញនោះ គឺការបង្កា និងការឆ្លើយតបនៅមូលដ្ឋាននឹងពឹងផ្អែកខ្លាំងទៅលើប្រជាជននៅក្នុងមូលដ្ឋាននោះ និងអ្នកអប់រំ ហើយនិងសង្គមស៊ីវិល រួមទាំងរដ្ឋាភិបាល។ ពួកគេត្រូវប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាតាមរយៈការសន្ទនាថ្នាក់ជាតិ ហើយពិភាក្សា និងកំណត់សញ្ញានៃកត្តាហានិភ័យដើម្បីបង្ការ»។
លោកថ្លែងបន្តថា៖
«ដូច្នេះសម្រាប់ទស្សនវិស័យវែងឆ្ងាយក្នុងការគិតដល់ការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចទប់ស្កាត់អំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅលើមនុស្សជាតិ នោះគឺការកសាងសមត្ថភាព ហើយភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងឡាយត្រូវធ្វើកិច្ចការនេះទាំងអស់គ្នា»។
បទដ្ឋាននៃការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅលើមនុស្សជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើង ដោយសារការកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់នូវអំពើហិង្សាឃោរឃៅ ដែលនាំដល់ការកាប់សម្លាប់យ៉ាងសាហាវព្រៃផ្សៃ។ អំពើព្រៃផ្សៃទាំងនោះរួមមានការសម្លាប់ជនជាតិជ្វីហ្វរាប់លាននាក់ដោយពួកណាហ្ស៊ីនៅទសវត្សរ៍១៩៣០ និង១៩៤០ ការប្រល័យពូជសាសន៍នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងប្រទេស Rwanda ហើយនឹងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិនៅក្នុងអតីតសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធសង្គមនិយមយូហ្គោស្លាវី (Yugolavia) ប្រទេសទីម័រខាងកើត (East Timor) និងតំបន់ Darfur ក្នុងប្រទេសស៊ូដង់ (Sudan)។
អ្នកជំនាញក្នុងការជំរុញការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចក្នុងការទប់ស្កាត់អំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅលើមនុស្សជាតិ ដែលធ្វើការនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ថ្លែងថា ប្រទេសកម្ពុជា គួរបង្កើតឲ្យមានការជជែកគ្នាកម្រិតថា្នក់ជាតិ ដើម្បីស្វែងយល់ពីសញ្ញានៃកត្តាហានិភ័យនានា ប្រយោជន៍ទប់ស្កាត់ការកើតមាននៃអំពើហិង្សា ដែលអាចនាំដល់ការកាប់សម្លាប់ និងការប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មឃោរឃៅ។ ពួកគេថា រដ្ឋាភិបាលគួរខិតខំរកដំណោះស្រាយចំពោះចំណុចអវិជ្ជមាន ដែលនៅបន្តកើតមានក្នុងសង្គមកម្ពុជា ដូចជាវិបត្តិដីធ្លីជាដើម៕
