គណបក្សនយោបាយ និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយចំនួន បានលើកឡើងពីភាពមិនប្រក្រតី ផ្សេងៗពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ អាណត្តិទី៥ ដែលធ្វើឡើងកាលពីថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២។
គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន កាលពីព្រឹកថ្ងៃអង្គារ បានធ្វើសន្និសីទសារព័ត៌មានមួយ ដោយបានរៀបរាប់ពីភាពមិនប្រក្រតីនៅតាមការិយាល័យ និងមណ្ឌលបោះឆ្នោតមួយចំនួន ក្នុងតំបន់ដែលគណបក្សបានដាក់បេក្ខជនឈរឈ្មោះ។
នៅក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មាន ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន បានបញ្ជាក់ពីភាពមិនប្រក្រតីមួយចំនួនដូចជា ការបិទទ្វារការិយាល័យនៅពេលរាប់សន្លឹកឆ្នោត ការកត់ឈ្មោះពលរដ្ឋពីសំណាក់អាជ្ញាធរភូមិឃុំ ករណីមេឃុំចៅសង្កាត់ពីគណបក្សកាន់អំណាចឈរនៅក្បែរការិយាល័យ ឬមណ្ឌលបោះឆ្នោត និងការខកខានរបស់ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតក្នុងការបំពេញតាមសិទ្ធិរបស់ភ្នាក់ងារគណបក្សជាដើម។
ប្រធានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន លោក យ៉េង វីរៈ បានឲ្យដឹងថា យោងតាមករណីខាងលើ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន បានរៀបចំដាក់ពាក្យបណ្តឹងជាបន្តបន្ទាប់ទៅកាន់អង្គភាព និងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធ ដើម្បីត្រួតពិនិត្យ និងស៊ើបអង្កេត។
លោកថ្លែងថា៖ «អ៊ីចឹង យើងមានបណ្តឹងខ្លះដែរ ខ្ញុំមិនបានរាប់ទេ ប៉ុន្តែប្រហែលក្រោមដប់។ ប៉ុន្តែយើងត្រូវតែប្តឹង ហើយករណីហ្នឹង ប៉ុន្មានៗទៀតប្តឹងផ្ទាល់មាត់អីអ៊ីចឹងទៅ ឬក៏ថាយើងធ្វើការកត់សម្គាល់អីអ៊ីចឹងទៅ។ ប៉ុន្តែបណ្តឹងជាលាយលក្ខណ៍អក្សមានក្រោមដប់។ សម្រាប់យើង មួយករណីក៏ដោយ ពីរករណីក៏ដោយ គឺយើងទទួលយកអត់បាននោះទេ»។
បើតាមប្រធានគណៈកម្មាធិការនាយកគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន លោក យ៉ង សាំងកុមារ គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានទទួលបាន៦អាសនៈ ក្នុងឃុំចំនួន៤ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់អាណត្តិទី៥នេះ។ លទ្ធផលផ្លូវការនៃការបោះឆ្នោតគ្រោងនឹងត្រូវប្រកាសនៅថ្ងៃទី ២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២។
កាលពីថ្ងៃចន្ទ គណបក្សភ្លើងទៀនបានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយ ដោយសម្តែងការសោកស្តាយចំពោះលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ កាលពីថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ដោយថា លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត គឺ«មិនមានភាពសេរី និងយុត្តិធម៌» ហើយ «មិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈ» របស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដោយលើកឡើងថា «ការបោះឆ្នោតមិនមានបរិយាកាសស្មើភាព ពលរដ្ឋមិនមានសេរីភាពក្នុងការចូលរួមកិច្ចការនយោបាយ និងការបញ្ចេញមតិបានត្រឹមត្រូវ និងស្ថាប័នបោះឆ្នោតមិនទាន់ឯករាជ្យ»។
បើតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍ គណបក្សភ្លើងទៀនបានបញ្ជាក់ពីការទទួលរង«ការគាបសង្កត់បំភិតបំភ័យ» ចាប់តាំងពីការរៀបចំបញ្ជីបេក្ខជន រហូតដល់ការដាក់បញ្ជីអ្នកសង្កេតការណ៍ និងលើកឡើងពីសកម្មភាពកៀរគរប្រជាពលរដ្ឋតាមរយៈ «ការទិញសន្លឹកឆ្នោត តាមដាន សំឡុត គំរាម» ដែលគណបក្សនេះអះអាងថា សកម្មភាពទាំងនេះមិនទទួលបានការស៊ើបអង្កេត និងហាមប្រាមពីស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត គ.ជ.ប នោះទេ។
ដូចគ្នានឹងគណបក្សភ្លើងទៀនផងដែរ គណបក្សកម្ពុជានិយម ដែលដឹកនាំដោយអតីតតំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ក៏បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ កាលពីថ្ងៃចន្ទ ដោយថា ការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ អាណត្តិទី៥នេះ មិនបានអនុវត្តពេញលេញតាមគោលការណ៍បោះឆ្នោតសេរី និងយុត្តិធម៌នោះទេ ដោយចង្អុលបង្ហាញពីភាពមិនប្រក្រតីផ្សេងៗពាក់ព័ន្ធនឹងការបំពានសិទ្ធិពីអាជ្ញាធរភូមិឃុំ ភាពមិនបើកចំហចំពោះការរាប់សន្លឹកឆ្នោត និងការមានក្រុមតាមដានពលរដ្ឋទៅបោះឆ្នោតជាដើម។
បន្ថែមពីនេះ អង្គការសង្គមស៊ីវិលចំនួន៥បានចេញរបាយការណ៍សង្ខេបបឋមមួយស្តីពីស្ថានភាពនៃដំណើរការថ្ងៃបោះ និងរាប់សន្លឹកឆ្នោត នាថ្ងៃអង្គារនេះ។ អង្គការសង្គមស៊ីវិលទាំង៥នេះរួមមាន អង្គការកម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍ធនធានយុវជន អង្គការខុមហ្វ្រែល សមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក មជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីសន្តិភាពនិងការអភិវឌ្ឍ និងមជ្ឈមណ្ឌលសម្ព័ន្ធភាពការងារនិងសិទ្ធិមនុស្ស។
របាយការណ៍សង្ខេបបានឲ្យដឹងថា អង្គការសង្គមស៊ីវិលទាំងនេះសង្កេតឃើញមានភាពមិនប្រក្រតីមួយចំនួន ពាក់ព័ន្ធនឹងការរារាំងអ្នកសង្កេតការណ៍មិនឲ្យចូលសង្កេត និងថតដំណើរការរាប់សន្លឹកឆ្នោត ការបិទបាំង និងខ្វះតម្លាភាពក្នុងដំណើរការរាប់សន្លឹកឆ្នោត ការមិនផ្សាយកំណត់ហេតុនៃការរាប់សន្លឹកឆ្នោត (ទម្រង់ ១១០២) នៅតាមការិយាល័យបោះឆ្នោតមួយចំនួន និងការមិនបំពេញតាមនីតិវិធីអំពីលទ្ធផលនៃការរាប់សន្លឹកឆ្នោត។
ប្រធានសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក នី សុខា បានបញ្ជាក់ថា របាយការណ៍ខាងលើនេះជា«របកគំហើញពីភាពមិនប្រក្រត្រី» ជុំវិញដំណើរការនៃបោះនិងរាប់សន្លឹកឆ្នោត បើទោះបីអង្គការសង្គមស៊ីវិលមិនធ្វើការវាយតម្លៃពាក់ព័ន្ធនឹងដំណើរការ និងលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ក៏ដោយ។
មន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលរូបនេះជំរុញឲ្យគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) រក្សាភាពអព្យាក្រឹត្យ និងយុត្តិធម៌នៅក្នុងការដោះស្រាយពាក្យបណ្តឹងផ្សេងៗពាក់ព័ន្ធនឹងភាពមិនប្រក្រតីនៅក្នុងការបោះឆ្នោត។
លោកថ្លែងថា៖ «ពេលនេះគ.ជ.ប គួរតែបង្ហាញថា ប្រសិនបើមានការប្តឹងផ្តល់ច្រើន បើយើងស្តាប់ទៅថា មានការប្តឹងផ្តល់ពីគណបក្សប្រឆាំង ដែលកំពុងមានការប្តឹងផ្តល់ពីបញ្ហាភាពមិនប្រក្រតីនេះ។ ដូច្នេះយើងចង់មើលដែរថាតើ គ.ជ.ប លោកឈរនៅក្នុងភាពយុត្តិធម៌កម្រិតប៉ុនណា តាមរយៈនៃការដោះស្រាយបណ្តឹងនេះ។ យើងនឹងរង់ចាំមើលតទៅទៀតរឿងនេះ»។
លោក នី សុខា ក៏បានសង្កត់ធ្ងន់ជាថ្មីនៃអព្យាក្រឹត្យភាពរបស់មន្ត្រីរាជការ អាជ្ញាធរ និងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ ដែលជាចំណុចសំខាន់មួយនៃលក្ខខណ្ឌអប្បបរមា៦ចំណុចជុំវិញការបោះឆ្នោតពិតប្រាកដដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ ដោយលើកឡើងថាករណីអព្យាក្រឹត្យភាព គឺ«ពាក់ព័ន្ធនឹងឥទ្ធិពលរបស់អាជ្ញាធរទៅលើប្រជាពលរដ្ឋឬអង្គបោះឆ្នោត»។
យ៉ាងណាក្តី ក៏មានគណបក្សនយោបាយមួយចំនួនទៀត ដូចជាគណបក្សឯកភាពជាតិខ្មែរ គណបក្សខ្មែរស្រឡាញ់ជាតិ និងគណបក្សយុវជនកម្ពុជាជាដើម បានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍គាំទ្រ និងទទួលយកលទ្ធផលការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ បើទោះបីមិនទទួលបានអាសនៈណាមួយ និងបញ្ជាក់ថា ការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ អាណត្តិទី៥នេះ គឺប្រព្រឹត្តទៅដោយរលូន សេរី និងយុត្តិធម៌។
គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត(គ.ជ.ប) នៅថ្ងៃអង្គារនេះ បានចេញសេចក្តីបំភ្លឺមួយដោយច្រានចោលសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់គណបក្សភ្លើងទៀន ពាក់ព័ន្ធនឹងករណីជនដែលត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចូលក្នុងការិយាល័យរាប់សន្លឹកឆ្នោត។
បើតាមសេចក្តីបំភ្លឺនេះ គ.ជ.ប បានបញ្ជាក់ថា តាមគោលការណ៍នៃច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោត គ.ជ.ប បើកសិទ្ធិនិងរង់ចាំទទួលពាក្យបណ្តឹងពីគណបក្សនយោបាយណាមួយពាក់ព័ន្ធនឹងលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត និងភាពមិនប្រក្រតីណាមួយនាថ្ងៃបោះឆ្នោត ដោយ«ប្រកាន់នូវគោលការណ៍យុត្តិធម៌ជានិច្ច»៕
