ពួកអ្នកជំនាញខាងសិទ្ធិប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនិយាយថាការចោទប្រកាន់អំពីការផ្សាយព័ត៌មានក្លែងក្លាយ ឬថាជាវរជននិងថាមិនដឹងអំពីស្ថានការណ៍បច្ចុប្បន្ន កំពុងត្រូវប្រើជាប្រព័ន្ធដោយពួកមេដឹកនាំនៅទូទាំងទ្វីបអាមេរិកឡាទីនដើម្បីបង្ខូចឈ្មោះពួកអ្នកសារព័ត៌មាន។
នៅពេលដែលតំបន់នោះមានចលាចលខាងនយោបាយនិងមហាបាតុកម្មកាលពីឆ្នាំទៅមិញហើយបន្ទាប់មកមានការរាតត្បាតជាសាកលនៃជំងឺកូវីដ១៩ ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ក៏កើនច្រើនជាងមុនដែរ។លោក Edison Lanza ដែលជាអ្នករាយការណ៍ពិសេសផ្នែកសេរីភាពខាងការនិយាយស្តីបញ្ចេញមតិនៃគណៈកម្មការអន្តរៈទ្វីបអាមេរិកខាងសិទ្ធិមនុស្សហៅកាត់ថា IACHR បាននិយាយប្រាប់ VOA ថាអ្នកកាន់អំណាចខ្ពស់បំផុតចាត់ទុកពួកអ្នកកាសែតថាជា «ផ្នែកមួយនៃក្រុមប្រឆាំង»។
បើតាមរបាយការណ៍មួយរបស់គណៈកម្មការ IACHR ដែលជាផ្នែកមួយនៃអង្គការរដ្ឋក្នុងទ្វីបអាមេរិកវោហាសាស្ត្រអវិជ្ជមានអំពីសារព័ត៌មានមានជា «ទៀងទាត់» នៅក្នុងប្រទេសនានាដូចជាប្រទេស នីការ៉ាហ្គា (Nicaragua) និងប្រទេសវ៉េណេស៊ុយអេឡា (Venezuela) ហើយបានក្លាយទៅជា «ការអនុវត្តជាប្រព័ន្ធ» នៅក្នុងប្រទេសប្រេស៊ីល (Brazil) និងប្រទេសអែលសាល់វ៉ាឌ័រ (El Salvador)។
លោក Lanza បាននិយាយថា «ការណ៍នេះនាំឱ្យមានការព្រួយបារម្ភពីព្រោះវាបណ្តាលឱ្យមានការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញដោយសាធារណជន។ មនុស្សជាច្រើន មិនយល់អំពីមុខនាទីសំខាន់មួយដែលសារព័ត៌មានបានបំពេញ»។
ពាក្យថា «ព័ត៌មានក្លែងក្លាយ» និង “fifi” ដែលមានន័យថា« ពួកវរជន» ឋិតនៅក្នុងចំណោមពាក្យដែលពួកមេដឹកនាំទាំងឡាយដោយមានរួមបញ្ចូលទាំងលោក Jair Bolsonaro នៃប្រទេសប្រេស៊ីល លោក Andres Manuel Lopez Obrador នៃប្រទេសម៉ិកស៊ិក និងលោក Nayib Bukele នៃប្រទេសអែលសាល់វ៉ាឌ័រផងបានប្រើដើម្បីពណ៌នាសារព័ត៌មាន។
បើតាមគណៈកម្មការ IACHR និងគណៈកម្មាធិការការពារអ្នកកាសែតហៅកាត់ថា CPJ ពួកបាតុករ ពួកប៉ូលិស និងពួកទាហាននៅក្នុងប្រទេសបូលីវី (Bolivia) ឈីលី (Chile) អេក្វាទ័រ (Ecuador) និងប្រទេសហៃទី (Haiti) បានធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ និងវាយប្រហារក្រុមអ្នកសារព័ត៌មាន។
នៅពេលមានការរាតត្បាតជាសាកលនៃជំងឺកូវីដ១៩ បណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានបានរាយការណ៍អំពីវិបត្តិសាកលនេះនៅក្នុងប្រទេសដែលពួកគេបានត្រូវគំរាមកំហែងអំពីការរាយការណ៍របស់ពួកគេអំពីការរាតត្បាតជំងឺនេះឬនៅក្នុងប្រទេសដែលរដ្ឋាភិបាលបានសង្ស័យអំពីការងាររបស់ពួកគេ។
អ្នកស្រី Natalie Southwick ជានាយិកាអង្គការ CPJ ប្រចាំតំបន់កណ្តាលនិងតំបន់ខាងត្បូងនៃទ្វីបអាមេរិក។ អ្នកស្រីបាននិយាយប្រាប់វីអូអេថា «ជាអកុសល ការរាតត្បាតជាសាកលនៃជំងឺកូវីដ១៩មានឡើងនៅពេលមួយដែលយើងឃើញមានចលនាសាកលមួយឆ្ពោះទៅកាន់អំណាចផ្តាច់ការ។នៅពេលគ្រាមានអាសន្ន ការពិតអាចក្លាយទៅជាអ្នករងគ្រោះទីមួយ»។
ស្ថានភាពសារព័ត៌មាននៅក្នុងទ្វីបអាមេរិកឡាទីនបានត្រូវបង្ហាញឱ្យឃើញជាសាកលដោយពួកមន្ត្រីបានសងសឹកប្រឆាំងនឹងការរាយការណ៍មានការរិះគន់ដោយចោទប្រកាន់បណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានថាផ្សាយ «ព័ត៌មានក្លែងក្លាយ» ឬដោយគំរាមកំហែងនិងដាក់គុកពួកអ្នករិះគន់និងក្រុមប្រឆាំងថែមទៀតផង។
ការរាតត្បាតជាសាកលនៃជំងឺកូវីដ១៩បានបង្កើនការចុះថមថយនៃសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅក្នុងពិភពលោកពីព្រោះពួកមេដឹកនាំកាន់អំណាចផ្តាច់ការប្រើប្រាស់វិធានការគ្រាមានអាសន្នដើម្បីបង្ក្រាបថែមទៀតទៅលើការរាយការណ៍ឯករាជ្យ។
បើតាមវិទ្យាស្ថានមិនគិតកម្រៃឈ្មោះ Instituto Prensa Y Sociedad នៅក្នុងប្រទេសវ៉េណេស៊ុយអេឡា បណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានបានត្រូវធ្វើទុក្ខបុកម្នេញដោយរដ្ឋាភិបាលរបស់ប្រធានាធិបតី Nicolas Maduro ហើយថាអ្នកសារព័ត៌មានមួយចំនួនបានត្រូវចាប់ខ្លួនដោយពួកប៉ូលិសដោយសារការរាយការណ៍របស់ពួកគេអំពីការរាតត្បាតជាសាកលនៃជំងឺកូវីដ១៩។
អ្នកស្រី Southwick បាននិយាយថាដោយមានលទ្ធភាពមានកម្រិតក្នុងការទទួលបានព័ត៌មានពីបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានបែបប្រពៃណី ពួកពលរដ្ឋបានទៅមើលបណ្តាញសង្គមដូចជា Twitter និង WhatsApp ជាដើមដែលនាំឱ្យមានហានិភ័យនៃការផ្សាយព័ត៌មានខុស។ អ្នកស្រីបានថ្លែងបន្ថែមថា «ជាការងាយស្រួលដែលមនុស្សអាចកែកាឡៃការពិតជាក់ស្តែងបានហើយធ្វើឱ្យព័ត៌មានក្លែងក្លាយផ្សព្វផ្សាយបានលឿនថែមទៀតផង»។
ទិន្នន័យពីសហជីពជាតិនៃក្រុមអ្នកធ្វើការខាងសារព័ត៌មានបានរកឃើញថាចាប់តាំងពីសពលោកប្រធានាធិបតី Hugo Chavez បានឡើងកាន់អំណាចកាលពីឆ្នាំ១៩៩៨មក មានបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានយ៉ាងតិចណាស់៦០ បានត្រូវបិទនៅក្នុងប្រទេសវ៉េណេស៊ុយអេឡា។ កាលពីឆ្នាំ២០១៨ គំនាបសង្កត់ពីរដ្ឋាភិបាល និងការខ្វះក្រដាសបានបង្ខំកាសែតឯករាជ្យឈ្មោះ El Nacional ឱ្យបិទទ្វារ។
គេហទំព័រព័ត៌មានរិះគន់រដ្ឋាភិបាលដែលមានរួមបញ្ចូល La Patilla, Armando.info និង Efecto Cocuyo បានត្រូវរាំងខ្ទប់ជាបណ្តោះអាសន្ន។ បើតាមអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលឈ្មោះ Instituto Prensa Y Sociedad កាលពីឆ្នាំ២០១៩មានបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានអន្តរជាតិនិងជាតិយ៉ាងតិចណាស់៤៩បានត្រូវរាំងខ្ទប់ដោយរដ្ឋាភិបាល។
ប្រធានាធិបតី Maduro បានសរសើរ «សេរីភាពនៃការនិយាយស្តីបញ្ចេញមតិ» នៅក្នុងប្រទេសលោកហើយលោកបានប្រគល់រង្វាន់ជាតិខាងសារព័ត៌មានជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ ក្រសួងការបរទេសនៃប្រទេសវ៉េណេស៊ុយអេឡាមិនបានឆ្លើយតបនឹងសំណើសុំអត្ថាធិប្បាយពី VOA ទេ។
ពួកអ្នកកាសែតនៅក្នុងប្រទេសនីការ៉ាហ្គាក៏ប្រឈមនឹងស្ថានភាពស្រដៀងគ្នាដែរ។ កាលពីឆ្នាំទៅមិញអ្នកកាសែតមួយចំនួនបានត្រូវកាត់ទោសហើយជាង៨០នាក់បាននិរទេសខ្លួននៅក្រៅប្រទេសពីព្រោះពួកគេបានត្រូវគំរាមកំហែង ឬខ្លាចត្រូវកាត់ទោសដោយតុលាការនៅក្រោយមានបាតុកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល។
អ្នកសារព័ត៌មានមួយចំនួនបាននិយាយប្រាប់ VOA ថាពួកគេបានត្រូវធ្វើទុក្ខបុកម្នេញដោយសារបានរាយការណ៍អំពីការរាតត្បាតជាសាកលនៃជំងឺកូវីដ១៩ហើយបានត្រូវសាកសួរដោយពួកប៉ូលិសនៅពេលពួកគេរាយការណ៍នៅជិតមន្ទីរពេទ្យ។អ្នកកាសែតខ្លះបាននិយាយថាមានការពិបាកក្នុងការទទួលព័ត៌មានហើយថាអាជ្ញាធរហាក់ដូចជាផ្តល់អាទិភាពដល់បណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានលម្អៀងទៅខាងរដ្ឋាភិបាល។
ប្រធានាធិបតីនីការ៉ាហ្គាឈ្មោះ Daniel Ortega ដែលបានកាន់អំណាចចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៧មក បានយកជាទីដៅនៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញនូវបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានទាំងឡាយណាដែលរិះគន់រដ្ឋាភិបាលរបស់លោក។នៅក្នុងសេចក្តីសម្ភាសន៍ជាមួយបណ្តាញទូរទស្សន៍ CNN ជាភាសាអេស្ប៉ាញ លោកបាននិយាយថាស្ថានីយ៍ទូរទស្សន៍ឈ្មោះ 100% Noticias បាន «ធ្វើការវាយប្រហារជាទៀងទាត់»ប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក។
អាជ្ញាប័ណ្ណរបស់ទូរទស្សន៍ 100% Noticias បានត្រូវដកហូតដោយរដ្ឋាភិបាលក្នុងឆ្នាំ២០១៨។ កាលពីខែធ្នូឆ្នាំដដែលនោះ ពួកប៉ូលិសបានរឹបអូសយកបន្ទប់ផ្សាយនៃស្ថានីយទូរទស្សន៍នេះហើយបានចាប់ខ្លួនអ្នកស្រី Lucia Pineda Ubau នាយិកាផ្នែកព័ត៌មាននិងនាយកនៃស្ថានីយនេះគឺលោក Miguel Mora។
លោក Eden Pastora ជាអ្នកតំណាងជាន់ខ្ពស់ម្នាក់របស់គណបក្សគ្រប់គ្រងប្រទេសគឺគណបក្ស FSLN ហើយជាមន្ត្រីរដ្ឋផងដែរ។ លោកបាននិយាយប្រាប់ VOA ថា« គ្មានសេរីភាពសារព័ត៌មានទេ អ្វីដែលយើងមានគឺអបាយមុខ»។ នៅពេលត្រូវសួរអំពីការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញស្ថានីយ 100% Noticias និងបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានឯទៀតៗ លោក Pastora បានបញ្ឈប់ការនិយាយគ្នាតាមទូរស័ព្ទនេះ។
គណៈកម្មការ IACHR និងគណៈកម្មាធិការ CPJ បាននិយាយថានៅទិសខាងជើងនៅក្នុងប្រទេសអែលសាល់វ៉ាឌ័រ «សេចក្តីថ្លែងការណ៍ចាក់ដោត» របស់ប្រធានាធិបតី Bukele ប្រឆាំងនឹងបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានបានបណ្តាលឱ្យមានការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពួកអ្នកសារព័ត៌មានតាមបណ្តាញសង្គម។
អ្នកស្រី Southwick នៃអង្គការ CPJ បាននិយាយថា «របៀបធ្វើការរបស់លោក Bukele មានទំនោរធ្វើសេចក្តីប្រកាសសាធារណៈហើយមិនមែនទទួលសំណួរច្រើនទេ» ជាជាងមានអរិភាពបើកចំហប្រឆាំងនឹងពួកអ្នកសារព័ត៌មាន។
កាលពីខែកញ្ញាឆ្នាំ២០១៩ រដ្ឋាភិបាលបានរារាំងពួកអ្នកសារព័ត៌មាននៃកាសែតខាងការស៊ើបអង្កេតឈ្មោះ El Faro និង Revista Factum មិនឱ្យចូលរួមក្នុងសន្និសិទកាសែតនៅវិមានប្រធានាធិបតីដោយនិយាយយោងដល់ «អាកប្បកិរិយាមិនល្អ»។ បើតាមលិខិតមួយច្បាប់ចែកចាយតាម Twitter ការិយាល័យប្រធានាធិបតីបាននិយាយថាអ្នកកាសែតទាំងនេះនឹងត្រូវអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមវិញប្រសិនបើពួកគេបង្ហាញការគោរពដល់អ្នកកាសែតឯទៀតៗ និងស្ថាប័នប្រធានាធិបតី។
ប្រធានាធិបតី Bukele បាននិយាយតាម Twitter ថា «ពួកអ្នកកាសែតទាំងនេះដើរតួជាជនរងគ្រោះ»។ Twitter នេះមានអមជាមួយលិខិតមួយច្បាប់ចែងអំពីការរៀបរាប់ជាផ្លូវការនៃឧប្បត្តិហេតុនោះ។
ការិយាល័យរបស់លោក Bukele បានប្រកែកមិនព្រមធ្វើអត្ថាធិប្បាយតាមសេចក្តីស្នើសុំរបស់ VOA ទេ។
វិជ្ជាជីវៈដែលមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ជីវិត
បើតាមរបាយការណ៍នេះ គណៈកម្មការអន្តរអាមេរិក ក៏បានគូសបញ្ជាក់អំពីហានិភ័យដល់អាយុជីវិតដែលអ្នកកាសែតខ្លះប្រឈម។ មានអ្នកកាសែតនិងសមាជិកនៃបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មានយ៉ាងតិចណាស់២៧នាក់ បានត្រូវសម្លាប់នៅក្នុងតំបន់នោះកាលពីឆ្នាំទៅមិញដោយមានទាក់ទិននឹងការងារពួកគេ។
ប្រទេសម៉ិកស៊ិកជាប្រទេសប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងបំផុតនៅក្នុងទ្វីបអាមេរិកឡាទីនសម្រាប់ក្រុមអ្នកសារព័ត៌មាន។ មានអ្នកសារព័ត៌មានយ៉ាងតិចណាស់បីនាក់បានត្រូវធ្វើឃាតនៅក្នុងប្រទេសនេះចាប់តាំងពីខែមករាមក។
បើតាមសន្ទស្សន៍ខាងនិទណ្ឌភាពប្រចាំឆ្នាំនៃអង្គការ CPJ អាជ្ញាធរម៉ិកស៊ិក បានកាត់ទោសតែក្នុងករណីតែមួយគត់ក្នុងបណ្តាករណី៣១នៃការធ្វើឃាតអ្នកសារព័ត៌មានដែលបានកើតមានឡើងក្នុងរយៈពេល១០ឆ្នាំ។ ពួកអ្នកចាត់ចែងសន្ទស្សន៍នេះពិនិត្យមើលការធ្វើឃាតអ្នកសារព័ត៌មានដែលមិនបានត្រូវដោះស្រាយនៅចន្លោះថ្ងៃទី១ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០០៩និងថ្ងៃទី៣១ខែសីហាឆ្នាំ២០១៩។
អង្គការខាងសេរីភាពសារព័ត៌មាននេះ ក៏បានបរិហាររិះគន់ការធ្វើឃាតអ្នកសារព័ត៌មាននៅក្នុងប្រទេសកូឡុំប៊ី (Colombia) ហុងឌូរ៉ាស (Honduras) ហៃទី (Haiti) ក្វាតេម៉ាឡា (Guatemala) ប្រេស៊ីល (Brazil) និងប្រទេសបូលីវី (Bolivia)៕
ប្រែសម្រួលដោយ ឈឹម សុមេធ
