កាលពីឆ្នាំ ២០០១ អាជ្ញាធរកម្ពុជាបានបណ្ដេញ លោក នាង ស និងគ្រួសារចេញលំនៅឋានរបស់លោក នៅកណ្ដាលរាជធានីភ្នំពេញ ដើម្បីយកដីនោះឲ្យទៅគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍ដែលគាំទ្រដោយរដ្ឋាភិបាល។
ការទទួលបាននូវបទពិសោធន៍បែបនេះ ជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ជំរុញឲ្យ លោក នាង ប្រឡូកក្នុងនយោបាយ។ បច្ចុប្បន្នលោកគឺជាចៅសង្កាត់រង ប្រចាំសង្កាត់ឃ្មួញ ក្នុងខណ្ឌសែនសុខ ជាខណ្ឌមួយក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដែលមានការអភិវឌ្ឍឥតឈប់ឈរ។ សព្វថ្ងៃនេះ លោកកំពុងធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ ដើម្បីក្លាយខ្លួនជាចៅសង្កាត់ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតដែលមានការឃ្លាំមើលយ៉ាងដិតដល់នាថ្ងៃទី ០៤ ខែមិថុនា ខាងមុខនេះ។ ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាលើកនេះ មាន ១៦៤៦ ឃុំ-សង្កាត់ ហើយគេរំពឹងថាការបោះឆ្នោតនេះ នឹងផ្ដល់នូវការឆ្លុះបញ្ចាំងមួយ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រក្នុងឆ្នាំ ២០១៨។
លោក នាង អាយុ ៤៦ ឆ្នាំប្រាប់ VOA ថា៖ «ខ្ញុំឈរជាបេក្ខជនលេខមួយនៅក្នុងគណបក្ស CNRP នេះ គឺខ្ញុំមើលទៅឃើញថាចរន្តមួយ ដែលប្រជាពលរដ្ឋចង់មានការផ្លាស់ប្ដូរ»។
បេក្ខជនទីពីរ លោក មាស រដ្ឋា និង លោក នាង កំពុងធ្វើការ ដើម្បីធានាថា ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងសង្កាត់ឃ្មួញដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត មានប័ណ្ណសម្គាល់ខ្លួនត្រឹមត្រូវដើម្បីទៅបោះឆ្នោត។ លោករដ្ឋាលើកឡើងថា បញ្ហាដែលធ្វើឲ្យអ្នកបោះឆ្នោតមិនសប្បាយចិត្តមានដូចជា៖ ការបរាជ័យក្នុងការផ្ដល់សេវាថែទាំសុខភាព និងអប់រំ កង្វះការងារ ការរំលោភដីធ្លី ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើខុសច្បាប់ និងការជួញដូរគ្រឿងញៀន។
លោក សុខ ធិន អាយុ ២៤ ឆ្នាំ ប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅសង្កាត់ឃ្មួញ និងជានិស្សិតឆ្នាំទីពីរផ្នែកចិត្តវិទ្យានៃសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ បានប្រាប់ VOA ថា៖ «ខ្ញុំសូមផ្ដាំផ្ញើដល់ប្រជាពលរដ្ឋថា ដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោតសូមបោះឆ្នោតទាំងអស់គ្នា ព្រោះការបោះឆ្នោតគឺយើងសង្ឃឹមថាអាចផ្លាស់ប្ដូរស្ថានភាពសង្គម»។
ដូចគ្នាទៅនឹងការបោះឆ្នោតនៅកន្លែងផ្សេងដែរ ការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ផ្ដល់ឱកាសឲ្យប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញ ក្នុងការចូលរួមក្នុងដំណើរការសម្រេចចិត្តមួយ ដែលធ្វើឲ្យជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ពួកគេមានភាពស្រស់បស់។ ប៉ុន្តែគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានជំទាស់នឹងការជំរុញឲ្យមានស្វ័យភាពក្នុងមូលដ្ឋាន នឹងបានផ្ដល់ថវិកា ត្រឹមតែ ២,៨ ភាគរយ នៃថវិកាជាតិសរុបសម្រាប់ឃុំសង្កាត់ នេះបើតាមតួលេខដែលបានបញ្ចេញដោយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុកាលពីឆ្នាំមុន។
ប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់ដំបូងក្នុងឆ្នាំ ២០០២ ដោយសារឥទ្ធិពលពីអ្នកផ្ដល់ជំនួយដូចជា អង្គការសហប្រជាជាតិ និងសហគមន៍អឺរ៉ុប ដែលអំពាវនាវឲ្យមានអំណាចវិមជ្ឈការ ដែលលោកហ៊ុន សែន បានប្រមូលផ្ដុំអំណាចចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៨៥ មកម្ល៉េះ។ គណបក្សកាន់អំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន ឈ្នះភ្លូកទឹកភ្លូកដី នៅក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់លើកទីមួយ និងលើកទីពីរ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងឆ្នាំ ២០១២ បើទោះជាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទទួលបាន ៨២៩២ កៅអី ក៏មានគណបក្សប្រឆាំងពីរទៀត គឺគណបក្ស សម រង្ស៊ី ដែលជាឈ្មោះរបស់មេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង ដែលលាលែងពីតំណែងកាលពីខែកុម្ភៈ បន្ទាប់ពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីប្រកាសពីគម្រោងបង្កើតច្បាប់ ដែលឈានដល់ការរំលាយគណបក្សប្រឆាំង ទទួលបាន ២១៥៥ កៅអី និងគណបក្សសិទ្ធិមនុស្សទទួលបាន ៨០០ កៅអី។ មួយឆ្នាំក្រោយមក គណបក្សប្រឆាំងទាំងពីរ រួមបញ្ចូលគ្នា បង្កើតជាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលទទួល ៥៥ អាសនៈ ក្នុងចំណោម ១២៣ អាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភាជាតិ។
នៅក្នុងឆ្នាំនេះ ខណៈពេលដែលការប្រឆាំងនិងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាកំពុងបន្តកើតឡើង ក៏មានសំណួរចោទសួរពីដំណើរការនៃការបោះឆ្នោតនេះ។ លោក យឿង សុធារ៉ា មន្ត្រីផ្នែកច្បាប់នៃអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ហៅកាត់ថា Comfrel បាននិយាយថា៖ «ប្រជាធិបតេយ្យមិនមែនមានន័យថា ការបោះឆ្នោត បំពេញកាតព្វកិច្ចឲ្យគ្រប់ ពាក្យថាប្រជាធិបតេយ្យនឹងទេ។ ប្រជាធិបតេយ្យវាទាល់តែមានការបែបនេះ ប៉ុន្តែការបោះឆ្នោតវាទាល់តែកើតចេញពីការបោះឆ្នោតដែលសេរីត្រឹមត្រូវនឹងយុត្តិធម៌ស្របតាមគោលការណ៍ជាតិ។»
អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន បដិសេធនឹងការលើកឡើងរបស់គណបក្សប្រឆាំងថាមានការគំរាមកំហែង និងការទិញសន្លឹកឆ្នោត ដោយបានលើកឡើងថា៖ «ការចោទប្រកាន់ថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទិញសន្លឹកឆ្នោត គឺជាការប្រមាថដល់ឆន្ទៈរបស់ប្រជាជន»។
គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត បានត្រួតពិនិត្យការបោះឆ្នោត និងបានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតតាមបែបប្រពៃណី ទៅជាបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតបែបឌីជីថល។ យោងតាមប្រភពមួយ ប្រជាជនចន្លោះពី ៨១,៤៧ ភាគរយ ទៅ ៩៥ ភាគរយក្នុងចំណោមប្រជាជនកម្ពុជាដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតចំនួន ៩,៦ លាននាក់ បានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត។
ចំនួននេះប្រហែលជាអាចបង្កឲ្យមានការរីកលូតលាស់នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ប៉ុន្តែបើសិនជាមានការគំរាមកំហែង ការទិញសន្លឹកឆ្នោត ការបោះឆ្នោតដែលមិនសេរី និងមិនយុត្តិធម៌មែននោះ ការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់នឹងមិនមានន័យអ្វីទាំងអស់។ នេះបើតាមសម្ដីរបស់លោក យឿង សុធារ៉ា មន្ត្រីផ្នែកច្បាប់នៃអង្គការ Comfrel។
លោក Michael Sullivan អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ Cambodia Votes ជាសៀវភៅដែលសិក្សាអំពីការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិ បាននិយាយយ៉ាងសាមញ្ញថា ការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ នឹងមិនអាចកើតឡើងឡើយ។ «ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតមានទំនោរទៅខាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា តាមរយៈការគ្រប់គ្រង និងប្រើប្រាស់ធនធានរបស់រដ្ឋក្នុងអំឡុងពេលបោះឆ្នោត ការប្រព្រឹត្តិខុសឆ្គងក្នុងផ្នែករដ្ឋបាល និងការិយាធិបតេយ្យ ក៏ដូចជាការគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។
លោកបានព្យាករណ៍ថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានឹងមិនបរាជ័យក្នុងការបោះឆ្នោតខែមិថុនានេះឡើយ។
លោកបានប្រាប់ VOA ថា៖ «ទីមួយ វានឹងតម្រូវឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរខ្លាំងក្លា ក្នុងចំណោមអ្នកបោះឆ្នោត ប្រឆាំងនឹងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ដោយសារតែការត្រួតត្រានៅតំបន់ជនបទរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោកមិនសម្លឹងឃើញការផ្លាស់ប្ដូរខ្លាំងក្លានេះកើតឡើងនៅឡើយទេ។ ទីពីរ វាទាមទារឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរខ្លាំងក្លានៅក្នុងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាខ្លួនឯង ដែលអនុញ្ញាតឲ្យមានការបោះឆ្នោតដែលមានសមភាព»។
បើគ្មានរលកនៃការផ្លាស់ប្ដូរទេនោះ ការផ្លាស់ប្ដូរក៏មិនអាចកើតឡើងឡើយ ដោយសារតែប្រជាជនភាគច្រើនគិតថាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គឺជាប្រភពនៃស្ថិរភាព និងកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេសមួយ ដែលប្រវត្តិសាស្ត្រក្នុងពេលថ្មីៗនេះ យារយីដោយការឡើងកាន់អំណាចនៃក្រុមខ្មែរក្រហមក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥។ ប៉ុន្តែនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់គណបក្សនេះ គេក៏បានសង្កេតឃើញផងដែរ នូវវប្បធម៌ពុករលួយ តាមរយៈបណ្ដាញអ្នកមានបុណ្យស័ក្ដិ និងទ្រព្យសម្បត្តិក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល ដែលត្រូវបានការពារដោយប្រព័ន្ធតុលាការ និងកងទ័ព ដែលមានភក្ដីភាពទៅនឹងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
លើសពីនេះ ការជំរុញឲ្យមានការគិតពីរឿងអយុត្តិធម៌ក្នុងសង្គមក្នុងចំណោមអ្នកបោះឆ្នោតដូចជា លោក នាង លោក សុខ ធិន និង លោករដ្ឋា គឺដោយសារតែការវាយប្រហាររបស់រដ្ឋាភិបាលទៅលើអ្នកដែលបញ្ចេញមតិលើបញ្ហារសើបៗ។ បើយោងតាមអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចាប់ខ្លួនមនុស្ស ២៧ នាក់ ដែលបានបញ្ចេញមតិលើបញ្ហារសើបទាំងនេះ ដាក់ពន្ធនាគារ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក នាង ជឿជាក់លើគោលជំហរមួយថា បញ្ហាទាំងនេះ នឹងមានឥទ្ធិពលទៅអ្នកបោះឆ្នោតដែលចង់បានការផ្លាស់ប្ដូរ។
អ្នកស្រី អ៊ឹម សារី អាយុ ៥៦ ឆ្នាំ ជាប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងសង្កាត់ឃ្មួញ គឺជាប្រជាពលរដ្ឋក្នុងចំណោមអ្នកដែលចង់បានការផ្លាស់ប្ដូរនោះ។ អ្នកស្រីបាននិយាយថា៖ «ការបោះឆ្នោត វាសំខាន់ណាស់សម្រាប់ប្រទេសជាតិយើង»។
អ្នកស្រីបន្ថែមថា៖ «ខ្ញុំចង់ឲ្យកែប្រែក្នុងភូមិ កែប្រែដូចជាគ្រឿងញៀន គ្រឿងអីអញ្ចឹង កុំឲ្យមាន។ វាខូចក្មេង ខូចក្មេងស្រករក្រោយអស់ហើយ កូនយើងកូនគេអញ្ចឹងទៅណាស់។ ចង់ឲ្យសង្គមប្រែប្រួលរឿងហ្នឹង»៕
