ការធ្វើឃាតលោកបណ្ឌិតកែមឡីដែលជាអ្នកអត្ថាធិប្បាយនយោបាយ ឃាតកម្មអ្នកសារព័ត៌មាន ការចាប់សកម្មជនសហគមន៍ដាក់ពន្ធនាគារ និងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញសកម្មជនអង្គការសង្គមស៊ីវិល បានប៉ះពាល់ដល់សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ នេះបើតាមការសន្និដ្ឋានរបស់សហភាពអឺរ៉ុប។
គណៈកម្មការសហភាពអឺរ៉ុបបានរកឃើញថាក្នុងអំឡុងពេលត្រួតពិនិត្យលើការគោរពលក្ខខណ្ឌនៃការទទួលបានឋានៈពន្ធអនុគ្រោះ«គ្រប់មុខទំនិញលើកលែងសព្វាវុធ» (EBA) គឺ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនបានចាត់វិធានការលើកកម្ពស់និងការពារសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិទេ។ ផ្ទុយទៅវិញបែរជាប្រើប្រាស់ច្បាប់ជាច្រើនដើម្បីរឹតត្បិតសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនេះ។
តាំងពីដើមខែកុម្ភៈឆ្នាំ២០១៩នេះ សហភាពអឺរ៉ុបបានចាប់ផ្តើមនីតិវិធីពិនិត្យមើលការអនុវត្តតាមលក្ខខណ្ឌផ្តល់ឋានៈអនុគ្រោះពន្ធEBA ដោយផ្តោតលើស្ថានភាពសិទ្ធិនយោបាយ សិទ្ធិការងារ សិទ្ធិដីធ្លី សិទ្ធិសេរីភាពអង្គការសង្គមស៊ីវិលនិងសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិនៅកម្ពុជា។
ការត្រួតពិនិត្យនេះធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីមានសេចក្តីរាយការណ៍និងការតវ៉ាជាច្រើនពីការរំលោភបំពានលក្ខខណ្ឌនៃការផ្តល់ឋានៈអនុគ្រោះពន្ធដល់ប្រទេសក្រីក្រមួយនេះ ជាពិសេសក្រោយពីការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនៅចុងឆ្នាំ២០១៧។
នៅក្នុងរបាយការណ៍វាយតម្លៃបឋមរបស់សហភាពអឺរ៉ុបដែលបានផ្ញើជូនរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាកាលពីថ្ងៃទី១២ខែវិច្ឆិកាហើយវីអូអេទទួលបានច្បាប់ចម្លងមួយបានវាយតម្លៃលើសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិថា «មានការរំលោភជាប្រព័ន្ធនិងធ្ងន់ធ្ងរ»លើគោលការណ៍ដែលបានចែងនៅក្នុងកតិការសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋនិងសិទ្ធិនយោបាយ ហើយ រហូតមកដល់ពេលនេះ គណៈកម្មការ«មិនបានរកឃើញភស្តុតាងណាដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចាត់វិធានការចាំបាច់ដើម្បីដោះស្រាយការរំលោភទាំងនោះទេ»។
សហភាពអឺរ៉ុបបានកត់សម្គាល់ឃើញថារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានប្រើប្រាស់ច្បាប់មួយចំនួនដែលមិនសមស្របតាមនិយាមសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិដែលកម្ពុជាប្តេជ្ញាគោរពតាមឬរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជាខ្លួនឯង។ ច្បាប់ទាំងនោះមានច្បាប់ស្តីពីសមាគមនិងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ ច្បាប់ស្តីពីសហជីព និងច្បាប់ស្តីពីរបបសារព័ត៌មាន។
របាយការណ៍របស់សហភាពអឺរ៉ុបបានបន្ថែមថា៖
«ក្របខណ្ឌរបស់កម្ពុជានិងវិធានការរដ្ឋបាលនិងតុលាការនិងសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានផលប៉ះពាល់រារាំងសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ។ ស្ថានភាពនេះដែលបន្តរហូតដល់ថ្ងៃចេញរបាយការណ៍បានរាំងខ្ទប់ពលរដ្ឋកម្ពុជាមិនឱ្យទទួលបានសិទ្ធិដ៏សំខាន់នេះ។ ផ្អែកលើរូបភាពនៃការល្មើស រយៈពេល ទំហំនិងផលប៉ះពាល់នៃការប្រព្រឹត្តិល្មើស គឺគណៈកម្មការយល់ថាជាការរំលោភយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរនិងជាប្រព័ន្ធដែលប្រព្រឹត្តដោយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលផ្ទុយនឹងមាត្រា១៩នៃកតិការសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋនិងសិទ្ធិនយោបាយដែលមាននៅក្នុងមាត្រា១៩នៃច្បាប់ស្តីពីប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ»។
គណៈកម្មការសហភាពអឺរ៉ុបបានទាញការសន្និដ្ឋាននេះដោយលើកយកករណីឃាតកម្មលោកបណ្ឌិតកែម ឡី អ្នកធ្វើអត្ថាធិប្បាយបញ្ហានយោបាយនិងសង្គមរបស់កម្ពុជាមករំលេចឡើងវិញដោយដកស្រង់របាយការណ៍របស់ក្រុមឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សសំខាន់ៗដែលមានដូចជាអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស (Human Rights Watch) និង អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិ(Amnesty International) ដែលបានបញ្ជាក់ថាការធ្វើឃាតលោកបណ្ឌិតកែម ឡីមិនត្រូវបានស៊ើបអង្កេតត្រឹមត្រូវទេក្នុងអំឡុងសវនាការកាត់ទោសបុរសឈ្មោះអឿត អាង (ហៅជួប សម្លាប់) ដែលអះអាងថាខ្លួនជាឃាតករ។ ក្រុមសិទ្ធិមនុស្សទាំងនេះបានស្នើឱ្យស៊ើបអង្កេតតាមស្តង់ដាអន្តរជាតិ។
លោកបណ្ឌិតកែម ឡីតែងតែផ្តល់អត្ថាធិប្បាយដល់អ្នកសារព័ត៌មានពីបញ្ហានយោបាយនិងសង្គមនៅកម្ពុជានិងបានដឹកនាំក្រុមយុវជនស្រាវជ្រាវបញ្ហាបរិស្ថាន ព្រំដែនកម្ពុជា-វៀតណាមនិងនិគមជនវៀតណាមនៅកម្ពុជាតាមរយៈកម្មវិធីដែលមានឈ្មោះថា«១០០រាត្រី»។
ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាអះអាងថា«មិនមានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់បញ្ជាក់ថាឃាតកម្មនោះជា«រឿងនយោបាយ»ឬពាក់ព័ន្ធនឹង«សកម្មភាពនយោបាយ»របស់ជនរងគ្រោះឡើយ ហើយថា«រដ្ឋាភិបាលមិនអាចទទួលការស្តីបន្ទោសឬទទួលខុសត្រូវចំពោះការស៊ើបអង្កេតរបស់ស្ថាប័នតុលាការទេ»។ នេះបើតាមរបាយការណ៍សហភាពអឺរ៉ុបដែលបានដកស្រង់ជំហររបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។
គ្រាន់តែក្នុងសំណុំរឿងឃាតកម្ម លោកបណ្ឌិតកែមឡីបានបណ្តាលឱ្យមនុស្សជាច្រើនត្រូវរងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ។ អ្នកនយោបាយជាន់ខ្ពស់ដូចជាលោកសមរង្ស៊ី ប្រធានស្តីទីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវរងបណ្តឹងបរិហាកេរ្តិ៍ដោយសារតែការបញ្ចេញមតិចោទថាលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែនមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើឃាតនេះ។ អ្នកខ្លះទៀតគ្រាន់តែចូលរួមពិធីរំលឹកនិងផ្សព្វផ្សាយប្រសាសន៍របស់លោកបណ្ឌិតកែមឡីក៏ត្រូវជាប់ពន្ធនាគារដែរ។
លោកសួង នាគព័ន្ធ លោកជុំ ហួរ និងលោកជុំហួត ដែលគេស្គាល់ថាជាក្រុមយុវជនគាំទ្រលោកបណ្ឌិតកែម ឡីបានជាប់ពន្ធនាគារអស់ជាង៤ខែដោយគ្រាន់តែរៀបចំពិធីរំលឹកខួបមរណភាពរបស់លោកកែមឡីនិងទាមទារឱ្យបញ្ឈប់ការសម្លាប់មនុស្សក្រៅច្បាប់។ រីឯលោកគង់ រ៉ៃយ៉ា ជាពលរដ្ឋធម្មតាត្រូវបានចាប់ដាក់ពន្ធនាគារជិត៥ខែដោយគ្រាន់តែលក់អាវយឺតដែលមានសម្រង់សម្តីលោកបណ្ឌិតកែម ឡីដែលបំផុសឱ្យពលរដ្ឋចូលរួមគិតគូពីបញ្ហាសង្គម។ នេះបើតាមរបាយការណ៍របស់សហភាពអឺរ៉ុប។
លោកសួងនាគព័ន្ធ ទីប្រឹក្សាសមាគមសម្ព័ន្ធនិស្សិតបញ្ញវន្តខ្មែរបានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថា៖
«នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅសព្វថ្ងៃនេះដូចគុកឥតជញ្ជាំង បំបិទសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ បំបិទសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការជួបជុំ បំបិទសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការធ្វើបាតុកម្មដោយអហិង្សា»។
របាយការណ៍របស់សហភាពអឺរ៉ុបបានកត់សម្គាល់ពីការព្រួយបារម្ភរបស់ពលរដ្ឋដោយសារតែការតាមឃ្លាំមើលជាប្រចាំលើសកម្មជនរបស់ពួកគេទាំងនៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនិងតាមបណ្តាញសង្គម។
លោកជា ជីវ អតីតមន្ត្រីថ្នាក់មូលដ្ឋានរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានតុលាការហៅមកសួរដោយសារតែចូលរួមយុទ្ធនាការ«ម្រាមដៃស្អាត»តាមបណ្តាញសង្គមដើម្បីធ្វើពហិការការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨។
អ្នកស្រី ច្រាយ នីម តំណាងសហគមន៍ SOS ព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិភ្នំពេញដែលតែងតែដឹកនាំការតវ៉ាពីបញ្ហារំលោភដីធ្លីបានត្អូញត្អែពីការតាមឃ្លាំមើលជាប់ជាប្រចាំពីអាជ្ញាធរហើយក៏រងការប៉ះពាល់ដល់មុខរបរនិងជីវិតអាពាហ៍ពិពាហ៍ផ្ទាល់ខ្លួនផងដែរ។
អ្នកស្រីបានបន្ថែមប្រាប់វីអូអេថា៖
«គ្រប់អ្នកដែលសកម្មក្នុងការជួយសង្គមជួយនិយាយការពិតនិងចែកព័ត៌មានដល់ប្រជាពលរដ្ឋដល់សាធារណជន ដល់ជាតិនិងអន្តរជាតិឬក៏ដូចជាយើងអ្នកដែលស្រឡាញ់យុត្តិធម៌ ស្រឡាញ់ការពិត គាំទ្រនូវការពិតគឺតែងតែមិនមានការគាំទ្រពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលក៏ដូចប៉ូលិសទេ។ ហើយយើងតែងតែមានផលលំបាកដូចជាខ្ញុំអីធ្លាប់ទៅជួលផ្ទះបោកអ៊ុតនៅ បឹងសាឡាងពីរបីកន្លែងត្រូវប្រឈមនឹងការបាត់បង់ជួលដោយសារគេមិនជួលឱ្យខ្ញុំទៀត»។
នៅលើជ្រុងនៃសេរីភាពសារព័ត៌មានវិញ សហភាពអឺរ៉ុបបានរកឃើញករណីបំភិតបំភ័យអ្នកសារព័ត៌មានតាមរយៈការហៅមកសាកសួរ ចាប់ខ្លួន ឃុំឃាំង និងចោទប្រកាន់ដោយតុលាការនិងកាត់ទោស។ ក្នុងចំណោមនេះមានអ្នកសារព័ត៌មានវិទ្យុអាស៊ីសេរីពីរនាក់និងផលិតករភាពយន្តសញ្ជាតិអូស្ត្រាលីម្នាក់។
រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក៏បានបិទវិទ្យុចំនួន៣២ដែលផ្សាយបន្តកម្មវិធីផ្សាយរបស់វិទ្យុសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក វិទ្យុអាស៊ីសេរី និងវិទ្យុសំឡេងប្រជាធិបតេយ្យជាដើម។ រីឯសារព័ត៌មាន The Cambodia Daily ដែលផ្សាយជាភាសាខ្មែរនិងអង់គ្លេសត្រូវបង្ខំចិត្តបិទដំណើរការដោយសារតែការតម្រូវឱ្យបង់ពន្ធដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។
របាយការណ៍សហភាពអឺរ៉ុបបានបន្ថែមថា៖
«សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិរងការគំរាមកំហែង ដោយអ្នកសារព័ត៌មាន តំណាងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលនិងបុគ្គលនានាប្រឈមនឹងចំណាត់ការផ្លូវតុលាការក្នុងនោះមានការចោទប្រកាន់ពីការបះបោរ អុចអាលឱ្យប្រព្រឹត្តបទល្មើសជាអាតិ ស៊ីសំណូក បង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ក្លែងបន្លំឯកសារនិងយកការណ៍ឱ្យរដ្ឋបរទេស ដើម្បីចោទប្រកាន់សំឡេងឯករាជ្យនិងសំឡេងប្រឆាំងឬចាប់ពួកគេឃុំឃាំង»។
សហភាពអឺរ៉ុបក៏កត់សម្គាល់ថារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនបានឆ្លើយតបនឹងបញ្ហាជាច្រើនលើផ្នែកសេរីភាពសារព័ត៌មានទេ ផ្ទុយទៅវិញបែរជាលើកឡើងពីចំនួនសារព័ត៌មានដ៏ច្រើននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដែលមានម្ចាស់ជាជនជាតិកម្ពុជានិងបរទេសដើម្បីបង្ហាញថាសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ«ល្អប្រសើរនិងរស់រវើក»នៅកម្ពុជា។
លោក ម៉ៃ ទិត្យថារ៉ា នាយកប្រតិបត្តិសម្ព័ន្ធអ្នកសារព័ត៌មានកម្ពុជាហៅកាត់ថា (Cambo Ja) បានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថាបច្ចុប្បន្នអ្នកសារព័ត៌មានធ្វើការងារដោយ«ស្ថានភាពភ័យព្រួយនៅឡើយ»ប៉ុន្តែលោកក៏កត់សម្គាល់ពីការវិវត្តន៍ខ្លះៗក្នុងមួយរយៈពេលចុងក្រោយនេះដែលមានការយល់ព្រមជាជំហានដំបូងអនុញ្ញាតឱ្យវិទ្យុសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក(VOA) និងវិទ្យុអាស៊ីសេរីដែលផ្តល់មូលនិធិដោយសហរដ្ឋអាមេរិក អាចផ្សាយតាមរលកវិទ្យុ FM ក្នុងស្រុកឡើងវិញបានដោយគ្រាន់តែតម្រូវតាមលក្ខខណ្ឌមួយចំនួន។
លោកម៉ៃ ទិត្យថារ៉ាបានបន្ថែមថា៖
«អីចឹងខ្ញុំឃើញថានេះជាជំហានដំបូងបន្ទាប់ពីមានបញ្ហាតាំងពីឆ្នាំ២០១៧មក។ អីចឹងយើងចង់ឃើញឱ្យមានលំហរនៃសិទ្ធិសេរីភាពនៃសារព័ត៌មានជាងហ្នឹងបន្តិចទៀត ដូចជាផ្តល់អាជ្ញាបណ្ណដល់វិទ្យុមួយចំនួនដែលក្រសួងបានដកអាជ្ញាបណ្ណទៅហើយមួយទៀតទៅស្ថាប័នសារព័ត៌មានមួយចំនួនដែលគាត់ធ្វើការដោយពុំមានបណ្ណសារព័ត៌មាន សូមផ្តល់ឱ្យពួកគាត់ដើម្បីពួកគាត់មានសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការធ្វើការ»។
លោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានបញ្ជាក់ថាអ្នកសារព័ត៌មានអាចធ្វើការងារដោយសេរីនិងថារដ្ឋាភិបាលថែមទាំងបានខិតខំរៀបចំ«វប្បធម៌ឆ្លងឆ្លើយ»រវាងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលនិងអ្នកសារព័ត៌មានតាមរយៈកម្មវិធីប្រចាំសប្តាហ៍ដែលជួយសម្រួលដល់អ្នកសារព័ត៌មានក្នុងការងាររបស់ពួកគេ។ សូម្បីតែអ្នកសារព័ត៌មានដែលពិបាកក្នុងការសាកសួរមន្ត្រីនាំពាក្យរបស់ស្ថាប័នណាមួយគឺអង្គភាពអ្នកនាំពាក្យរាជរដ្ឋាភិបាលជួយសម្រួលជានិច្ច។
លោកបានបញ្ជាក់ប្រាប់វីអូអេថា៖
«ខ្ញុំជឿថាពេលចាប់ផ្តើមយើងពិបាកបន្តិចពីព្រោះអត់ទាន់មានវប្បធម៌ឆ្លើយឆ្លង។ ឥឡូវនេះឃើញមានផុលផុសឡើង អ្នកនាំពាក្យនៅតាមវិស័យមួយៗដែលពាក់ព័ន្ធនឹងខ្លួនឯងក៏ឆ្លើយឆ្លងដែរហើយបើសិនជាពួកគេជួបនឹងបញ្ហាពិបាកផ្ញើសំណួរមកយើងខ្ញុំ យើងខ្ញុំនឹងសម្រួលហើយយើងផុសជាទូទៅហ្មងសម្រាប់ឱ្យមើល»។
រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានពេលរហូតដល់ថ្ងៃទី១២ខែធ្នូដើម្បីកែលម្អបញ្ហាពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនិងសិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មានមុននឹងសហភាពអឺរ៉ុបសម្រេចលើជោគវាសនានៃឋានៈអនុគ្រោះពន្ធEBA៕
