នៅថ្ងៃទី ២៤ខែកញ្ញានេះ កាលពី២៦ឆ្នាំមុន រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានបង្កើតឡើង។
ច្បាប់នេះបានចែងពីការប្រកាន់យករបបរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញ ចែងថាកម្ពុជាត្រូវប្រកាន់យករបបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ដោយមានការបែងចែកអំណាចច្បាស់លាស់រវាងអំណាចនិតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និង អំណាចតុលាការ។ បន្ថែមពីនោះទៀត រដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងពីសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និង គោលការណ៍នីតិរដ្ឋផងដែរ។
ក៏ប៉ុន្តែការបកស្រាយលើការអនុវត្តគោលការណ៍រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសកម្ពុជានៅតែមានការខ្វែងគំនិតគ្នានៅឡើយ។
សម្រាប់លោក អំ សំអាតនាយករងទទួលបន្ទុកផ្នែកឃ្លាំមើល និងការពារសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការលីកាដូ (Licadho) មិនទាន់មានការគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញឲ្យបានពេញលេញនោះពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលទេ។ ការវាយតម្លៃរបស់លោកអំ សំអាត ដោយផ្អែកលើការអនុវត្តនូវអំណាចទាំងបីនៅក្នុងប្រទេស។
«អំណាចទាំងបីនេះហាក់ដូចជា មិនទាន់ត្រូវបានបែងចែកឲ្យដាច់ពីគ្នានៅឡើយទេ។ ហើយយើងឃើញហើយថា ទាំងមតិជាតិ និងអន្តរជាតិគឺគេជំរុញធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីឲ្យប្រព័ន្ធតុលាការនេះក្លាយជាតុលាការឯករាជ្យ ដែលធានាការគោរពនីតិរដ្ឋ ការស្វែងរកយុត្តិធម៌ ការធានាយុត្តិធម៌សង្គមក៏ដូចជាធានាបាននូវការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស»។
ដោយឡែកលោក សឹង សែនកុរណា អ្នកនាំពាក្យសមាគមអាដហុក (ADHOC) មើលឃើញថាប្រទេសកម្ពុជាមិនទាន់មានការអនុវត្ត និងគោរពតាមគោលការណ៍របបរាជាធិបតេយ្យ និងគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានត្រឹមត្រូវនៅឡើយ។
«បើយើងពិនិត្យមើលនាពេលបច្ចុប្បន្នហាក់ដូចជា កំពុងតែផាត់ចេញនូវក្រុមនយោបាយណាមួយ ដែលអត់បានគាំទ្រ អត់បានពេញចេញទៅលើការដឹកនាំ ត្រូវប្រឈម មានការទោសទណ្ឌ មានការចាប់ចងអីជាដើមហ្នឹង»។
ការលើកឡើងរបស់អ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះស្របពេលដែលមានការចាប់ខ្លួនសកម្មជនអតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនិងការរុញច្រានគណបក្សនេះឲ្យស្ថិតនៅក្រៅរង្វង់ការប្រកួតប្រជែងនយោបាយ។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ អ្នកវិភាគនយោបាយកម្ពុជា បានលើកឡើងស្រដៀងគ្នានេះថា សហគមន៍អន្តរជាតិក៏បានធ្វើការរិះគន់ការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាផងដែរ។
«ហើយក៏ការវាយតម្លៃរបស់ខាងអន្តរជាតិ ជាពិសេសខាងសហគមន៍អឺរ៉ុប និងអាមេរិកក៏ឃើញថា យើងមានបំផ្លាញលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ»។
មុនការបោះឆ្នោតខែកក្កដាឆ្នាំ២០១៨ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានរំលាយ។ ហើយអ្នកនយោបាយរបស់គណបក្សនេះចំនួន១១៨នាក់ត្រូវព្យួរសិទ្ធិធ្វើនយោបាយ។ ប៉ុន្តែក្រោយមកត្រូវបានផ្តល់សិទ្ធិនេះត្រឡប់ទៅវិញ ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះមិនចាប់ផ្តើមធ្វើនយោបាយភ្លាមៗបាននោះទេ ប្រសិនបើពួកគេមិនធ្វើលិខិតស្នើសុំជាក្រុម។
អតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកាលពីពេលថ្មីៗ នេះ អះអាងថាសកម្មជនរបស់ខ្លួនចំនួនយ៉ាងតិច២៦នាក់ត្រូវបានចាប់និងឃុំខ្លួនចាប់តាំងពីដើមឆ្នាំ២០១៩មក។
ប៉ុន្តែមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបកស្រាយថាពួកគេត្រូវចាប់ខ្លួនដោយសារត្រូវសង្ស័យថាបានប្រព្រឹត្តផ្ទុយនឹងច្បាប់។
ទោះជាមានការវាយតម្លៃបែបអវិជ្ជមានខាងលើលោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានប្រាប់ VOA ថា កម្ពុជាបានធ្វើតាមគន្លងរដ្ឋធម្មនុញ្ញយ៉ាងពេញលេញ លើកលែងតែការធ្វើសមាជជាតិប៉ុណ្ណោះដែលមិនទាន់បានធ្វើ។
«យើងគោរពហើយតើស៍។ យើងបានគោរព។ ប៉ុន្តែមានចំណុចមួយទេ ដែលយើងមិនទាន់អាចធ្វើបានគឺសមាជជាតិ។ ដោយការសរសេរសមាជជាតិយើងមិនទាន់ដឹងអង្គសមាជបញ្ចេញមកពីកន្លែងណា ដែលធាតុផ្សំពីក្រុមណា ដែលយើងអាចធ្វើសមាជជាតិបាន»។
សមាជជាតិគឺជាកិច្ចប្រជុំរវាងក្រុមប្រជាជននិងរដ្ឋាភិបាលដើម្បីធ្វើការវាយតម្លៃនិងរិះគន់លើការដឹកនាំរបស់ក្រុមអាជ្ញាធរនិងរដ្ឋអំណាច។
នៅពេលសួរថា ខាងអង្គការសង្គមស៊ីវិលនៅមានមន្ទិលពាក់ព័ន្ធនឹងឯករាជ្យភាពរបស់ស្ថាប័នរដ្ឋអំណាច លោក ផៃ ស៊ីផាន បានមានប្រសាសន៍ថា៖
«អង្គការហ្នឹងជាមរតក ហើយនិងជាវប្បធម៌របស់គេ គេមានមន្ទិលរហូតតើស៍។ ប៉ុន្តែគាត់អត់បានមើលឃើញថាតើ យើងបានអភិវឌ្ឍអីខ្លះនោះទេ។ បើកាលណាយើងមើលចំណុចអភិវឌ្ឍន៍ដែលជាចំណុចវិជ្ជមាន គាត់ចាត់ទុកថា យើងបានអនុវត្តបានមួយចំនួនធំ»។
ជាមួយគ្នានេះ លោក ម៉ន ផល្លា អតីតប្រធានប្រតិបត្តិគណបក្សសង្រ្គោះជាតិ បាននិយាយថា ខ្លឹមសារនៃ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាមានចែងតែលើក្រដាសមួយប៉ុណ្ណោះ។
«នេះគឺជា រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលចែងនៅក្នុងក្រដាសឲ្យបានល្អប្រសើរ។ ធាតុពិតគឺមិនដូច្នោះទេ គឺរបបគ្រប់គ្រងដោយលោក ហ៊ុន សែនគឺ ផ្ទុយពីលក្ខខណ្ឌនៃច្បាប់បានចែង»។
អតីតប្រធានប្រតិបត្តិអតីតគណបក្សសង្រ្គោះជាតិរូបនេះក៏បានអំពាវនាវឲ្យក្រុមមេដឹកនាំនៅកម្ពុជាលុបបំបាត់ចោលនូវវប្បធម៌និទណ្ឌភាព វប្បធម៌នៃការលាបពណ៌ និងអនុវត្តច្បាប់ចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឲ្យបានពេញលេញ និងត្រឹមត្រូវ៕
