ប្រទេសចិន និងប្រទេសអាស៊ាន១០ប្រទេសទៀតបានព្រមព្រៀងគ្នានៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលនៅក្នុងក្រុងម៉ានីល កាលពីខែវិច្ឆិកា ដើម្បីចាប់ផ្តើមការចរចាលើក្រមប្រតិបត្តិសម្រាប់សមុទ្រដែលសម្បូរទៅដោយធនធាន ហើយជាកន្លែងដែលប្រទេសចំនួន៦ដណ្តើមយកអធិបតេយ្យភាពរៀងៗខ្លួន។
រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងបានអះអាងទាមទារសមុទ្រនេះប្រមាណជា៩០%ពីឆ្នេរសមុទ្រខាងត្បូងរបស់ខ្លួនទៅដល់កោះ Borneo។ ប្រទេសចិនបានព្រមានដល់ប្រទេសទាមទារចំណែកផ្សេងទៀត រួមមានកោះតៃវ៉ាន់ និងប្រទេសអាស៊ានចំនួន៤ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក ពីការសាងសង់កោះសិប្បនិម្មិតសម្រាប់យន្តហោះចម្បាំង និងប្រព័ន្ធរ៉ាដា។
ប្រទេសទាមទារចំណែកផ្សេងទៀតក៏បានផ្តល់តម្លៃដល់ការវិនិយោគ និងជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ពីសេដ្ឋកិច្ចចិនដែលមានទឹកប្រាក់ចំនួន១១,២ពាន់លានដុល្លារ ដែលការណ៍នេះធ្វើឲ្យពួកគេពិបាកនឹងនិយាយខ្លាំងៗប្រឆាំងនឹងចិន។
លោក Jay Batongbacal ដែលជាប្រធាននៃវិទ្យាស្ថានសម្រាប់កិច្ចការសមុទ្រ និងច្បាប់សមុទ្រនៅសាកលវិទ្យាល័យហ្វីលីពីន បាននិយាយថា «ការពិភាក្សាលើក្រមប្រតិបត្តិនេះគួរធ្វើឡើងនៅជុំវិញបញ្ហាការការពារវិបត្តិជាមូលដ្ឋាន និងការគ្រប់គ្រងវិបត្តិ»។
ចាប់ផ្តើមពីឆន្ទៈល្អទៅដល់ភាពអហិង្សា
មេដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង និងប្រទេសអាស៊ានបានព្រមព្រៀងគ្នាកាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែវិច្ឆិកា ដើម្បីបើកការចរចាដែលនឹងបង្វែរគ្រោងក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រនេះទៅជាបណ្តុំវិធានសម្រាប់សមុទ្រដែលមានទំហំ៣.៥ លានគីឡូម៉ែត្រក្រឡានេះ។
ស្ថានការណ៍ដែលអនុញ្ញាតឲ្យមានការពិភាក្សាគ្នានេះកើតមានឡើងបន្ទាប់ពីមានការបង្ហាញឆន្ទៈល្អអស់រយៈពេលជាង១ឆ្នាំរវាងប្រទេសអាស៊ាន និងប្រទេសចិន។ ការនោះរួមទាំងការសន្យាផ្តល់ជំនួយ ពីប្រទេសចិនដល់ប្រទេសភីលីពីន បន្ថែមលើការពង្រឹងឲ្យកាន់តែស៊ីជំរៅនូវកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចក្នុងឥណ្ឌូចិន។ ជាថ្នូរនឹងរឿងនេះ ចិនមិនរំពឹងថានឹងមានការប្រឆាំងចំពោះដែនអធិបតេយ្យ លើផ្ទៃសមុទ្ររបស់ខ្លួនទេ។ នេះជាការអះអាងរបស់ក្រុមអ្នកវិភាគ។
លោក Oh Ei Sun សាស្ត្រាចារ្យសិក្សាអន្តរជាតិនៅសាកលវិទ្យាល័យ Singapore Nanyang University បាននិយាយថាក្រុមអ្នកចរចារឿងក្រមប្រតិបត្តិនឹងធានាថា ក្រមនេះ «នឹងពិតជាមិនមានការពាក់ព័ន្ធដល់បញ្ហាអធិបតេយ្យភាពនោះឡើយ»។
លោកបាននិយាយថា «អ្នកជំនាញដែលមកពីប្រទេសផ្សេងៗគ្នាទាំងនោះកំពុងព្យាយាមពិនិត្យមើលក្រមនេះពីជ្រុងផ្សេងៗ ដើម្បីកុំឲ្យមានការបង្កប់ន័យណាមួយដែលមានគុណវិបត្តិដល់ពួកគេ»។
ប្រទេសទាមទារដែនកម្មសិទ្ធិនានាចង់ឲ្យក្រមប្រតិបត្តិនេះបញ្ឈប់ការប៉ះទង្គិចគ្នាក្នុងចំណោមកប៉ាលនេសាទជាង១លាន បញ្ឈប់ការប៉ះទង្គិចរវាងកប៉ាល់ ឆ្មាំសមុទ្រ និងនាវាចម្បាំងដែលប្រើប្រាស់សមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះ។ មានចរាចរណ៍កប៉ាល់ដឹកទំនិញតាមសមុទ្រប្រមាណជា១ភាគ៣នៃពិភពលោក ដែលធ្វើចរាចរណ៍ឆ្លងកាត់តាមសមុទ្រនេះ។
ប៉ុន្តែប្រទេសវៀតណាម និងចិនបានប៉ះទង្គិចគ្នាយ៉ាងហោចណាស់៣ដង។ កងម៉ារីនខ្លះបានស្លាប់នៅក្នុងការប៉ះទង្គិចរបស់កងទ័ពជើងទឹកនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ និងឆ្នាំ១៩៨៨។ ការដាក់ការដ្ឋានបូមប្រេងរបស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងនៅក្នុងសមុទ្រនេះ បានធ្វើឲ្យមានការប៉ះទង្គិចដោយកប៉ាល់ល្បាតនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៤។
ការសើរើឯកសារចាស់ៗឡើងវិញ
លោក Collin Koh ដែលជាអ្នកស្រាវជ្រាវសន្តិសុខសមុទ្រនៅសាកលវិទ្យាល័យ Nanyang Technological University ក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរិនិយាយថា ក្រមនេះប្រហែលនឹងសើរើមើលផ្នែកមិនសូវមានទម្ងន់ដែលមានស្រាប់នៃកិច្ចព្រមព្រៀងមិនចងកាតព្វកិច្ច។ លោកបានបន្ថែមថា «ផ្នែកទាំងនោះនឹងមិនមានអំណាចអនុវត្តផ្លូវច្បាប់អ្វីនោះទេ»។
លោក Koh បាននិយាយថា ក្នុងចំណោមកិច្ចព្រមព្រៀងចាស់ៗដែលក្រមនេះអាចនឹងយកពាក្យពេចន៍ពីក្នុងនោះមកប្រើគឺសេចក្តីថ្លែងការណ៍នៃក្រមប្រតិបត្តិបណ្តាភាគីសមុទ្រចិនខាងត្បូង ហៅថា DOC រវាងអាស៊ាននិងចិនដែលបានចុះហត្ថលេខានៅក្នុងឆ្នាំ២០០២។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះបាន អំពាវនាវឲ្យមានការដោះស្រាយជម្លោះដោយសន្តិវិធី ការផ្តល់ដំណឹងពីសមយុទ្ធយោធា និងការមិនប្រើអំពើហិង្សាលើមនុស្សតាមរបៀបអមនុស្សធម៌។
លោក Koh បាននិយាយថា ភាគីនានាក៏អាចនឹងខ្ចីពាក្យពេចន៍ពីក្រមដោះស្រាយការប្រឈមមុខដាក់គ្នាលើផ្ទៃសមុទ្រដោយមិនមានគ្រោងទុក ដែលជាកិច្ចព្រមព្រៀងស្ម័គ្រចិត្តក្នុងឆ្នាំ២០១៤ ចូលរួមតាមក្រោយដោយប្រទេសចិន និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ប្រទេសចិន និងប្លុកអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឬ អាស៊ានកាលពីឆ្នាំមុនបានព្រមព្រៀងគ្នានឹងគោរពក្រមនេះ ដូច្នេះពួកគេអាចធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងនូវអ្វីដែលទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន Xinhua របស់ក្រុងប៉េកាំងហៅថា «នាវាចម្បាំងនិងយន្តហោះចម្បាំងអាចប្រតិបត្តិការប្រកបដោយសុវត្ថិភាពលើអាកាស និងសមុទ្រ»។
ឯកសារទី៣ដែលពួកគេអាចនឹងយោងទៅលើគឺសន្ធិសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីច្បាប់សមុទ្រ ដែលរួមមានសិទ្ធិកប៉ាល់ជំនួញ ការឆ្លងកាត់ទៅប្រទេសផ្សេង និងការឆ្លងកាត់ «ដោយមិនដឹងថា ខុសច្បាប់»។
ក្រមប្រតិបត្តិនេះត្រូវបានគេរំពឹងថា នឹងបន្តរក្សាការប្រើប្រាស់បណ្តាញទូរស័ព្ទ Hotline របស់ ក្រសួងការបរទេស នៃប្រទេសអាស៊ាន-ចិនក្នុងពេលមានបញ្ហាណាមួយកើតឡើងលើសមុទ្រ។
ការលុបក្រមប្រតិបត្តិ
អ្នកវិភាគជឿជាក់ថា ក្រមនេះទំនងនឹងលុបបំបាត់ឯកសារយោងចំពោះផ្នែកជាក់លាក់មួយចំនួននៅក្នុងសមុទ្រ ជាពិសេសកោះ ថ្មប៉ប្រះទឹក និងកោះតូចៗ ដែលត្រូវបានគេកាន់កាប់រួចហើយ។ ក្រមនេះក៏ទំនងជាមិននិយាយដល់សេរីភាពនាវាចរណ៍ ឬការប្រើប្រាស់វិធីដោះស្រាយជម្លោះខាងក្រៅក្រមនេះដែរ។
រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងមានការខឹងសម្បារនឹងការធ្វើចរាចរណ៍របស់នាវាអាមេរិកាំងកាត់តាមសមុទ្រនេះ និងបានចាញ់ក្តីជាមួយនឹងហ្វីលីពីននៅក្នុងតុលាការអាជ្ញាកណ្តាលអន្តរជាតិ នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៦ ទាក់ទងនឹងមូលដ្ឋានច្បាប់ទាក់ទងនឹងការទាមទារដែនកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ដែលផ្អែកលើកំណត់ត្រានេសាទជាប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ប្រទេសមួយចំនួនមានការព្រួយបារម្ភថា ចិននឹងប្រកាសកំណត់ដែន ការពារផ្លូវអាកាសនៅលើសមុទ្រដើម្បីរឹតត្បិតសេរីភាពហោះហើរយន្តហោះបរទេស។
ចិនចង់ដោះស្រាយបញ្ហានេះដោយទ្វេភាគីជាជាងរកដំណោះស្រាយវិវាទជាផ្លូវការ តាមយន្តការណ៍អន្តរជាតិ។
សព្វថ្ងៃនេះ ប្រទេសទាមទារចំណែកដែនសមុទ្របានតវ៉ាជាធម្មតាតាមការទូតជាជាងការប្រើប្រាស់កងកម្លាំង ទាក់ទងនឹងការរំលោភអធិបតេយ្យភាពទឹកដីនេះ។ ប្រទេសទាំងនោះពួកគេក៏មិនបានដណ្តើមយកកោះដែលត្រូវបានកាន់កាប់រួចពីគ្នាទៅវិញទៅមកដែរ។
លោក Alan Chong ដែលជាសាស្ត្រាចារ្យរងនៅសាលាសិក្សាអន្តរជាតិ S. Rajaratnam School of International Studies នៅក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរីបាននិយាយថា ក្រមនេះប្រហែលនឹងបញ្ជាក់អំពីភាពជាក់ស្តែងបច្ចុប្បន្ននៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ លោកបាននិយាយថា ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលមានកម្លាំងខ្សោយជាង ទំនងនឹងមិនរំលោភបំពានលើក្រមនេះទេ ដែលលោកទម្លាក់ «ទំនួលខុសត្រូវ» នេះឲ្យប្រទេសចិន។
លោក Chong បាននិយាយថា «ខ្ញុំគិតថា ក្រមប្រតិបត្តិនេះ ជាក់ស្តែងបង្ខំចិនឲ្យទទួលស្គាល់នូវព្រំដែនដែលមានស្រាប់។ ដូច្នេះ ចិននឹងលេងល្បែងនេះជាមួយ ដរាបណាចិនមានឱកាសទាមទារអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងទាំងអស់»។
ការចុះហត្ថលេខានៅឆ្នាំ២០១៨
ចិន និងប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍បានព្រមព្រៀងគ្នាបើកការចរចាស្តីពីក្រមប្រតិបត្តិនេះនៅដើមឆ្នាំក្រោយ ដោយមានគោលបំណងដែលរំពឹងថា នឹងបានចុះហត្ថលេខានៅចុងឆ្នាំ២០១៨។
លោក Alexander Huang ដែលជាសាស្ត្រាចារ្យសិក្សាយុទ្ធសាស្ត្រ នៅសាកលវិទ្យាល័យ Tamkang នៅកោះតៃវ៉ាន់បាននិយាយថា ប្រទេសចិនចង់ឲ្យក្រមនេះមើលទៅដូចជាអ្នកជិតខាងអាស៊ីដ៏ល្អមួយក្នុងពេលឆាប់ៗ។ លោកបាននិយាយថា បើគ្មានខ្លឹមសារ កើតចេញពីក្រមប្រតិបត្តិនោះទេ ការចាប់អារម្មណ៍ទាំងអស់អាចនឹងបង្វែរទៅលើការគាំទ្ររបស់ចិនដ៏ចម្រូងចម្រាសលើឆាកអន្តរជាតិសម្រាប់សម្ព័ន្ធមិត្តកុម្មុយនិស្តរបស់ខ្លួនគឺប្រទេសកូរ៉េខាងជើង។
លោក Koh បាននិយាយថា ប៉ុន្តែចិនមានសេរីភាពច្រើនជាងក្នុងការប្រើប្រាស់សមុទ្រដោយមិនចាំបាច់មានក្រមនេះ។
លោក Koh បាននិយាយថា «តាំងពីដំបូង ចិននឹងនៅតែព្យាយាមលេងល្បែងពន្យារពេល។ បើល្បែងនេះមានរយៈពេលកាន់តែយូរ ចិននឹងមានសេរីភាពកាន់តែច្រើនដើម្បីធ្វើអ្វីដែលខ្លួនចង់ធ្វើ»៕
ប្រែសម្រួលដោយ ប៊ុន ប៉េងហ៊ុយ
