គម្រោងស៊ីអូស៊ី រវាងប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ហៅកាត់អាស៊ាន និងចិន ដែលរំពឹងថា នឹងយល់ព្រមដោយរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសចិន និងអាស៊ាន នៅខែសីហានោះ បានបង្ហាញពីការប្តេជ្ញាចិត្តថ្មីទៀតចំពោះកិច្ចសហប្រតិបត្តិការទាក់ទងនឹងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
ទោះជាមានការព្រមព្រៀងគ្នារួចហើយក្តី តែក្រុមអ្នកវិភាគស្រាវជ្រាវកិច្ចការតំបន់ខ្លះ នៅតែដាក់មន្ទិលសង្ស័យលើខ្លឹមសារនៃការតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី។
បើតាមសេចក្តីព្រាងគម្រោងក្រមប្រតិបត្តិរវាងចិននិងអាស៊ាន ទាក់ទងនឹងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលត្រូវដាក់ជូនកិច្ចប្រជុំថ្នាក់រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសនៃភាគីទាំងពីរក្នុងក្រុងម៉ានីល នៅដើមខែសីហានេះ បានបញ្ជាក់បន្ថែមអំពីការប្តេជ្ញានៃកិច្ចសហប្រត្តិបត្តិការបន្ថែមទៀតទាក់ទងនឹងបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដោយការចៀសវាងបង្កជម្លោះហើយធ្វើឲ្យតំបន់មានសន្តិភាព និងស្ថិរភាពជំនួសវិញ។
សេចក្តីព្រាងដែល VOA បានទទួលពីមន្ត្រីក្នុងតំបន់ ដែលសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ បានសុំឲ្យមានការគិតពិចារណាថា គោលបំណងនៃការបង្កើតសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះគឺមានបទដ្ឋានមួយឈុតដើម្បីឲ្យភាគីនានាដំណើរការ និងលើកកម្ពស់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការលើផ្ទៃសមុទ្រក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ សេចក្តីព្រាងបានបញ្ជាក់តាមខ្លឹមសារដើមថា៖
«ដើម្បីលើកកម្ពស់ទំនុកចិត្តទៅវិញទៅមក កិច្ចសហការ ហើយនឹងការជឿជាក់ រារាំងហេតុការណ៍អាក្រក់នានា ទប់ស្កាត់មិនឲ្យវាកើតឡើង និងបង្កើតបរិយាកាសអនុគ្រោះគ្នាដើម្បីឲ្យមានដំណោះស្រាយ ពេលមានជម្លោះដើម្បីធានាសន្តិសុខ និងសុវត្ថិភាពហើយនឹងសេរីភាពនាវាចរ និងការហោះហើរ»។ នេះបើតាមសេចក្តីព្រាងនេះ។
សេចក្តីព្រាងដដែលបានអំពាវនាវបន្ថែមសុំឲ្យមានការគោរពតាមគោលការណ៍ធម្មនុញ្ញរបស់អ.ស.ប. ច្បាប់សមុទ្ររបស់អ.ស.ប. ឆ្នាំ១៩៨២ ហៅថា UNCLOS គោរពតាមសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព និងកិច្ចសហប្រត្តិបត្តិការក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហៅថា TACO គោរពគោលការណ៍ច្បាប់អន្តរជាតិនានា ទាក់ទងនឹងសន្តិសហវិជ្ជមាន ដូចជាសេចក្តីថ្លែងការណ៍អាស៊ាន-ចិន ឆ្នាំ២០០២ ទាក់ទងនឹងជម្លោះ ហើយនឹងដំណោះស្រាយបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលអនុម័តក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលលើកទី៨ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហៅថាសេចក្តីថ្លែងការណ៍ស្តីពីក្រមប្រតិបត្តិសមុទ្រចិនខាងត្បូង (DOC)។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍ដដែលបញ្ជាក់តាមខ្លឹមសារដើមទៀតថា៖
«ប្តេជ្ញាអនុវត្តឲ្យបានពេញលេញ និងមានប្រសិទ្ធភាព ចំពោះសេចក្តីថ្លែងការណ៍ប្រត្តិបត្តិ DOC ហើយគោរពឯករាជ្យភាព បូរណភាព និងអធិបតេយ្យភាពគ្នាទៅវិញទៅមកតាមច្បាប់អន្តរជាតិ និងគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋនានា»។
បើទោះជាប្រទេសចិនត្រូវគេស្តីបន្ទោសថា មិនគោរពតាមក្តី តែការប្តេជ្ញាស្រដៀងគ្នានេះបានកើតឡើងរវាងអាស៊ាន និងចិន ចាប់តាំងពីឆ្នាំដែលសេចក្តីថ្លែងការណ៍ប្រត្តិបត្តិ DOC បានអនុម័តកាលពី១៥ឆ្នាំមុនម្ល៉េះ។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍ប្រត្តិបត្តិ DOC បានបញ្ជាក់តាមខ្លឹមសារដើមថា៖
«ភាគីពាក់ព័ន្ធយល់ព្រមដោះស្រាយជម្លោះដែនអធិបតេយ្យ និងដែនសមត្ថកិច្ចដោយប្រើមធ្យោបាយអហិង្សា មិននាំទៅដល់ការគំរាមកំហែង ឬការប្រើប្រាស់កម្លាំង និងតាមរយៈកិច្ចពិភាក្សា និងចរចាដោយឈរលើស្មារតីមិត្តភាព ដោយរដ្ឋអធិបតេយ្យ ដែលពាក់ព័ន្ធផ្ទាល់ ដោយផ្អែកលើច្បាប់ និងគោលការណ៍ដែលទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិ រួមទាំងច្បាប់សមុទ្ររបស់អ.ស.ប. ឆ្នាំ១៩៨២។
ភាគីពាក់ព័ន្ធនានាយល់ព្រមទប់ស្កាត់មិនបង្កសកម្មភាពនានា ដែលបង្កភាពស្មុគស្មាញ ឬពង្រីកជម្លោះដែលនាំឲ្យប៉ះពាល់ដល់សន្តិភាព ស្ថិរភាព»។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅក្នុងសេចក្តីព្រាងដែលមានបុព្វកថា គោលបំណង និងគោលការណ៍មិនបានបញ្ជាក់អំពីយន្តការដោះស្រាយជម្លោះទេ តែបញ្ជាក់ថា គម្រោងស៊ីអូស៊ីនេះមិនមែនជាឯកសារសម្រាប់ដោះស្រាយជម្លោះដែនអធិបតេយ្យ ឬកំណត់ដែនអធិបតេយ្យលើផ្ទៃសមុទ្រទេ។
សមាជិកអាស៊ានជាច្រើនប្រទេសដែលមានការទាមទារដែនអធិបតេយ្យសមុទ្រចិនខាងត្បូងជាមួយប្រទេសចិន រួមមានប្រទេសវៀតណាម ហ្វីលីពីន ម៉ាឡេស៊ី ប៊្រុយណេ និងដែនដីតៃវ៉ាន់ជាដើម។ មានក្រុមអ្នកតាក់តែងគោលនយោបាយ និងអ្នកស្រាវជ្រាវ និងប្រទេសអាស៊ានជាច្រើន បានតស៊ូមតិឲ្យភាគីជម្លោះដោះស្រាយជាពហុភាគីចំពោះបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូង តែរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងប្រកាន់ឥរិយាបទដោះស្រាយជម្លោះទ្វេភាគីវិញ។
ជាចុងក្រោយនេះ ក្រុមមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ចិននិងមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់អាស៊ានទាំង១០ប្រទេស បានព្រមព្រៀងគ្នាលើគម្រោងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីក្នុងក្រុង គូយ៉ាង (Guiyang) ប្រទេសចិន បន្ទាប់ពីមានកិច្ចពិភាក្សារយៈពេល២ថ្ងៃ។ ប្រទេសហ្វីលីពីនដែលបច្ចុប្បន្នជាប្រធានប្តូរវេនអាស៊ាននឹងទទួលរៀបចំកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន និងកិច្ចប្រជុំកំពូលដទៃទៀតក្នុងខែវិច្ឆិកា ដែលមេដឹកនាំពិភពលោក រួមទាំងលោកប្រធានាធិបតីស.រ.អា. ដូណាល់ ត្រាំ ផង គ្រោងនឹងចូលរួមផងដែរ។
ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោងស៊ីអូស៊ីដែលបានព្រមព្រៀងគ្នាដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ចិននិងអាស៊ានហើយនោះ នឹងត្រូវដាក់ឲ្យមានការអនុម័តដោយរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ាន និងចិននៅដើមខែសីហា ដែលក្រុមអ្នកវិភាគចាត់ទុកថា ជាជំហ៊ានរីកចម្រើនទៅមុខក្នុងការបញ្ចប់ការតាក់តែងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីឲ្យបានឆាប់ ក្រោយពីគេបានរង់ចាំ១៥ឆ្នាំមកហើយនោះ។
លោក តាំង ស៊ូមុន (Tang Siew Mun) អ្នកស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់ និងជានាយកមជ្ឈមណ្ឌលការសិក្សាអាស៊ាននៃវិទ្យាស្ថាន ISEAS – YusofIshak មានមូលដ្ឋានក្នុងប្រទេសសិង្ហបូរី បានថ្លែងប្រាប់ VOA ថា ការបញ្ចប់គម្រោងស៊ីអូស៊ីគឺជាសញ្ញាដែលអាស៊ាននិងចិន អាចធ្វើការរួមគ្នាឆ្ពោះទៅកាន់លទ្ធផលជាវិជ្ជមាន ទោះនេះជារឿងស្មុគស្មាញក្តី។ លោកមានប្រសាសន៍តាមខ្លឹមសារដើមថា៖
«ក៏ប៉ុន្តែរឿងនេះមិនមែនមានន័យថា គម្លាតនៃទំនុកចិត្តជាយុទ្ធសាស្ត្រអាចនឹងខិតជិតគ្នាបានក្នុងពេលតែមួយយប់នោះទេ។ ភាគីទាំងអស់ចាំបាច់ត្រូវបន្តកសាងទំនុកចិត្តតាមរយៈឥរិយាបទប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវក្នុងរឿងសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះ។ គ្មានហេតុផលត្រូវពង្រីកដើមទុននយោបាយនិងពេលវេលា ដើម្បីចរចាលើឯកសារដែលព្រមព្រៀងតាមច្បាប់គតិយុត្តិទេ នៅពេលដែលភាគីជាច្រើនបន្តប្រកាន់ឥរិយាបទផ្ទុយយ៉ាងច្បាស់ក្រឡែតទៅនឹងស្មារតីចរចាលើបញ្ហាក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី»។
លោកបានបន្តថា កិច្ចព្រមព្រៀងគ្រាន់តែជាជំហ៊ានមួយក្នុងចំណោមជំហានជាច្រើន ហើយក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី ទំនងជាត្រូវការពេលវេលាយូរដើម្បីបញ្ចប់ ប្រសិនបើមានឥរិយាបទមិនចុះសម្រុងគ្នា។ លោកមានប្រសាសន៍ថា៖
«ក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីអាចជាឯកសារមានន័យ ប្រសិនបើវាជាកិច្ចព្រមព្រៀងតាមផ្លូវច្បាប់។ ក៏ប៉ុន្តែវាជារឿងមិនប្រាកដទេថា តើគូភាគីចរចានានាមានការព្រមព្រៀងទៅលើរចនាសម្ព័នប្រកបដោយយុត្តិធម៌ត្រឹមត្រូវ ទាក់ទងនឹងការគ្រប់គ្រងក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងឬយ៉ាងណានោះ»។
លោកស្រី Shihoko Goto អ្នកស្រាវជ្រាវកិច្ចការតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការតាក់តែងគោលនយោបាយក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន Woodrow Wilson Center បានថ្លែងប្រាប់ VOA ថា ទោះជាកិច្ចពិភាក្សាអំពីបញ្ហាក្រមប្រត្តិបត្តិស៊ីអូស៊ីបានកើតឡើង ហើយបាត់ទៅវិញតាំងពីឆ្នាំ២០០០ក្តី តែការរីកចម្រើនចុងក្រោយឈានដល់កិច្ចព្រមព្រៀងគម្រោងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីនេះគឺអាចកាត់បន្ថយភាពតានតឹងក្នុងតំបន់។
«ការរីកចម្រើនចុងក្រោយនេះមានន័យថា វាមិនមែនគ្រាន់តែធ្វើឲ្យប្រទេសសមាជិកអាស៊ាននិងចិន អាចកំណត់បានថា អ្វីជាប្រភពនៃជម្លោះប៉ុណ្ណោះទេ តែវាថែមទាំងអាចធ្វើឲ្យភាគីទាំងពីរប្តេជ្ញាធ្វើកិច្ចការជាមួយគ្នាដើម្បីរកចំណុចរួមក្នុងការធានាថា ភាពតានតឹងទាំងឡាយមិនត្រូវរីករាលដាលទេ។ នេះជាការរីកចម្រើន ខណៈដែលក្តីបារម្ភអំពីការទាមទារដែនកម្មសិទ្ធិកើតមានជាបន្ត»។
លោកស្រីបានបន្ថែមថា៖
«យ៉ាងណាក៏ដោយ ទោះជាមានការរីកចម្រើនមែន តែនៅមានហានិភ័យពីរទៀត គឺទី១ ចិនជាអ្នកដើរតួយ៉ាងធំធេងក្នុងបរិបទមិនច្បាស់លាស់នេះ ហើយចិននឹងគ្រប់គ្រងដំណើរការតាក់តែងក្រមនានា ក៏ដូចជាក្រមទាក់ទងនឹងគម្រោងក្រមប្រតិបត្តិផងដែរ។ ដូចយើងបានឃើញរួចជាស្រេចចំពោះសកម្មភាពឡូស៊ិកពិតៗ។ រឿងនោះ គឺថា តុលាការអន្តរជាតិបានកាត់ក្តីដែលផ្តល់ផលប្រយោជន៍ទាំងស្រុងដល់ហ្វីលីពីន កាលពីរដូវក្តៅឆ្នាំទៅ ទាក់ទងនឹងការទាមទារដែនអធិបតេយ្យនោះ តែរដ្ឋាភិបាលលោក ឌុយតិតេ (Rodrigo Duterte) ខកខានក្នុងការទាមទារតាមសាលក្រមនោះ តែជាជំនួសវិញ លោកបានភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយចិន ជាជាងការព្យាយាមអនុវត្តសាលក្រមនោះ»។
លោកស្រីក៏បានបន្ថែមថា៖
«ទី២ ការស្ទាក់ស្ទើរបស់ស.រ.អា.ក្នុងការចូលរួមក្នុងដំណើរការតាក់តែងក្រមសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះ បានក្លាយជារឿងកាន់តែច្បាស់ក្រឡែត។ រឿងនោះជាប្រថ្នូលអាក្រក់ចំពោះការប្តេជ្ញាចិត្តដ៏ទូលំទូលាយនៃរដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន ក្នុងការធានាសន្តិសុខក្នុងតំបន់ ហើយកាន់តែផ្តល់ឲ្យរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងកាន់តែកើនឥទ្ធិពលដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនក្នុងតំបន់។ ការខ្វះការចូលរួមរបស់ស.រ.អា.ក្នុងការតាក់តែងក្រម ហើយការស្ទាក់ស្ទើររបស់សហគមន៍អន្តរជាតិក្នុងការអនុវត្តសាលក្រមតុលាការដែលបានចេញកាលពីរដូវក្តៅឆ្នាំទៅនោះ មិនគ្រាន់តែបានពង្រឹងកណ្តាប់ដៃចិនឲ្យក្លាយជាប្រទេសនាំមុខសេដ្ឋកិច្ចប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជាអ្នកនាំមុខដ៏ធំបំផុតគឺមានន័យថា ជាប្រទេសនាំមុខគេចំពោះការគ្រប់គ្រងផ្នែកច្បាប់ក្នុងតំបន់ផងដែរ»។
ប្រទេសចិនបានបង្កើនឥទ្ធិពលក្នុងតំបន់ និងសម្រេចបានគោលដៅធំបន្ថែមទៀតជាមួយនឹងការដែលក្រុមមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ប្រទេសអាស៊ានបានយល់ព្រមបង្កើតគម្រោងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីជាមួយចិនកាលពីខែឧសភា នៅពេលចិនអំពាវនាវមិនឲ្យមានការជ្រៀតជ្រែកពីខាងក្រៅ ដែលទំនងជានិយាយយោងដល់ស.រ.អា.។
លោក ឈាង វណ្ណារិទ្ធ អ្នកវិភាគនិងស្រាវជ្រាវកិច្ចការតំបន់បានថ្លែងប្រាប់វីអូអេដោយ ប្រយ័ត្នប្រយែងថា ទោះជាផែនការនេះមិនមានខ្លឹមសារច្រើនក្តី តែវាជាសញ្ញារីកចម្រើនជាវិជ្ជមានពីភាគីចិន។
«ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហាចម្រូងចម្រាសក៏នៅមានដែរទាក់ទងនឹងខ្លឹមសារ ហៅថា សាច់។ ឥឡូវយើងមានតែឆ្អឹងទេ យើងអត់មានសាច់ មានឈាមទេនៅក្នុងកិច្ចចរចាស៊ីអូស៊ីហ្នឹង តែយើងចង់ឲ្យមានសាច់ឲ្យបានច្រើនអីចឹងទៅ»។
អ្នកវិភាគក្នុងតំបន់រូបនេះបានលើកឡើងដូចមន្ត្រីក្នុងតំបន់ខ្លះដែលនិយាយថា ប្រសិនបើបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងដោះស្រាយមិនបានល្អទេ វាអាចប៉ះពាល់ដល់គម្រោងផ្តួចផ្តើមរបស់ចិនក្នុងការស្ថាបនាវិថីសូតក្នុងតំបន់។ លោក ឈាង វណ្ណារិទ្ធបន្ថែមថា ចិនគួរត្រូវបន្ថយជំហរដែរ ទាក់ទងនឹងសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
«ដូច្នេះដើម្បីឲ្យចិនសម្រេចបានគេហៅថា យុទ្ធសាស្ត្រផ្លូវមួយក្រវ៉ាត់មួយ (one belt one road strategy) របស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ គេត្រូវតែបន្ទន់ជំហរដែលទាក់ទងនឹងសមុទ្រចិនខាងត្បូង»។
សកម្មភាពគឃ្លើនរបស់ចិនក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលជាតំបន់ច្រកចេញចូលទំនិញធំជាងគេមួយលើពិភពលោក និងសម្បូរណ៍ទៅដោយរ៉ែ និងធនធានធម្មជាតិនេះ បានកើតឡើងជារឿយៗ ជាពិសេសគឺការកសាងសំណង់លើដែនកោះសិប្បនិមិ្មត្តក្នុងពេលថ្មីៗនេះ ដែលបាននាំឲ្យមានការរិះគន់ខ្លាំងៗលើប្រទេសចិន។
បន្ថែមពីលើនេះគឺ ប្រទេសចិនក៏បានប្រកាសគម្រោងថា នឹងបញ្ចប់គម្រោងប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីជាមួយអាស៊ាន ដោយទាត់ចោលសាលក្រមតុលាការអន្តរជាតិទីក្រុងឡាអេហៅថា The Permanent Court of Arbitration ដែលបានកាត់សេចក្តីឲ្យហ្វីលីពីនឈ្នះក្តីប្រទេសចិន កាលពីពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០១៦កន្លងទៅ។ ចិនមិនបានទទួលយកសាលដីកានោះទេ ដោយចាត់ទុកថា ដែនអធិបតេយ្យរបស់ខ្លួនបានចារក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជាង២ពាន់ឆ្នាំមកហើយ។
ប្រទេសកម្ពុជាក៏ដូចជាប្រទេសមួយចំនួនដែលជាសមាជិកអាស៊ាន មិនហ៊ានរិះគន់ចិនដោយត្រង់ៗទេចំពោះជម្លោះដែនសមុទ្រចិននេះ តែបានមានកំណើនទាក់ទំនងជាមួយចិនវិញ ដែលគេរិះគន់ថា ជាថ្នូរនឹងជំនួយនិងការគាំទ្រផ្នែកនយោបាយនោះ។
បើតាមរបាយការណ៍ទាក់ទងនឹងការពិភាក្សាអំពីគម្រោងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី ក្រោយពីកិច្ចប្រជុំក្នុងប្រទេសចិនបានឲ្យដឹងថា ប្រទេសចិនបញ្ចេញគំនិតរបស់ខ្លួនក្នុងគម្រោងស៊ីអូស៊ីថា៖
«វាជារឿងសំខាន់ក្នុងការប្រកាន់សារៈសំខាន់នៃដៃគូជាយុទ្ធសាស្ត្ររវាងចិននិងអាស៊ានដើម្បីធានាសន្តិភាព ស្ថិរភាព និងភាពរីកចម្រើនក្នុងតំបន់ ជាមួយនឹងទស្សនៈពង្រីកផលប្រយោជន៍ដល់គ្នាទៅវិញទៅមក»។
របាយការណ៍ដដែលបានបន្តថា រីឯប្រទេសវៀតណាមវិញបានស្នើឲ្យមានការប្រើឃ្លារបស់ខ្លួនក្នុងវគ្គដែលនិយាយពីទិសដៅ ដោយបានបញ្ជាក់តាមខ្លឹមសារថា៖
«ដើម្បីធ្វើឲ្យសមុទ្រចិនខាងត្បូងក្លាយជាសមុទ្រសន្តិភាព ស្ថិរភាព មិត្តភាព និងសហប្រតិបត្តិការ ឬក៏ប្រើភាសាដែលបានព្រមព្រៀងគ្នាចេញពីបញ្ជីទី២នៃចំណុចស្របរួមគ្នា»។
របាយការណ៍ដដែលបានបញ្ជាក់ផងដែរថា ចំណែកប្រទេសហ្វីលីពីនវិញបានសាទរខ្លាំងចំពោះការបង្កើតបាននូវប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនងពេលមានអាសន្នហៅថា Hotline របស់ក្រសួងការបរទេសក្រៅពីបង្ហាញជំហរឲ្យមានការពិភាក្សាឆាប់ៗលើក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី។
«ប្រទេសនេះបញ្ចេញទស្សនៈថា បន្ទាប់ពីការសម្រេចបានសេចក្តីព្រាងគម្រោងស៊ីអូស៊ី ក្រុមការងារចម្រុះគួរតែចាប់ផ្តើមពិភាក្សាលើបញ្ហាក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីឲ្យបានឆាប់តាមដែលអាចធ្វើទៅបាន។ ក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីត្រូវតែជាឯកសារចុះកិច្ចព្រមព្រៀងតាមច្បាប់»។
ក្រុមប្រទេសមួយចំនួនទៀតដែលមានជំហរដូចហ្វីលីពីនដែរគឺមានប្រទេសវៀតណាម ឥណ្ឌូនេស៊ី និងសិង្ហបូរី ដែលចង់ឲ្យក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ីត្រូវតែជាឯកសារចុះកិច្ចព្រមព្រៀងតាមច្បាប់។
តែភាគីចិនវិញត្រូវអ្នកស្រាវជ្រាវក្នុងតំបន់អះអាងថា បានជំទាស់នឹងគំនិតទាំងនោះ។ នេះបើតាមការអះអាងរបស់អ្នកវិភាគក្នុងតំបន់ និងអ្នកការទូតក្នុងតំបន់។
ក្រុមមន្ត្រីដដែលបានថ្លែងថា ប្រទេសមួយចំនួនក្នុងតំបន់អាស៊ាននៅរារែក ឬរក្សាភាពស្ងប់ស្ងៀម ដែលគេគិតថា ការមិនចុះសម្រុងគ្នាអាចកើតឡើងជាថ្មីក្នុងចំណោមប្រទេសអាស៊ាន។
លោក Achmad Rizal Purnama លេខាទូតទី១ នៃស្ថានទូតឥណ្ឌូនេស៊ីប្រចាំក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន បានថ្លែងប្រាប់ VOA ដោយមានជំនឿថា ការបញ្ចប់គម្រោងក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី បង្ហាញពីទំនុកចិត្ត និងការជឿជាក់រវាងភាគីទាំងពីរក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហា។ លោកបានថ្លែងបន្តថា តំបន់នេះនឹងមានសន្តិភាព និងស្ថិរភាព ប្រសិនបើគ្រប់គ្នាដាក់វិស័យការទូតជាអាទិភាពមុនអ្វីៗ ដែលលោកនិយាយយោងថា វិស័យការទូតនឹងនាំមុខអ្វីគ្រប់យ៉ាងដែលកើតឡើងលើផែនដី។
«ដូច្នេះការសម្រេចបានគម្រោងក្រមស៊ីអូស៊ី គឺជាជំហានដំបូងដើម្បីឈានទៅរកការពិភាក្សាថា អ្វីជាក្រមប្រតិបត្តិស៊ីអូស៊ី។ តែវាពិតជាស្នាដៃរបស់ភាគីទាំងពីរ គឺអាស៊ាននិងចិន»។
លោក Achmad Rizal Purnama បានថ្លែងថា ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ីបានគូសបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ចាប់តាំងពីពេលចាប់ផ្តើមដំបូង ជាពិសេសការធ្វើការសាកល្បងប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនង Hotline។ យន្តការនេះអាចឆ្លើយតបតាមវិធីបែបអហិង្សាក្នុងការធ្វើឲ្យថមថយបញ្ហាកើតឡើងក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ហៅកាត់ថា អាស៊ាន ដែលរងសម្ពាធពីអន្តរជាតិ ជាពិសេសមហាអំណាចពិភពលោកនោះគឺជាតំបន់ទីផ្សារសេដ្ឋកិច្ចទី៥ ក្នុងពិភពលោក ដែលមានផលិតផលសរុបរួមគ្នារហូតដល់ទៅជិត២លានលានដុល្លារ៕
