សម្រាប់អ្នកខ្លះ លោកគឺជាវីរបុរសរំដោះជាតិដែលប្រកាន់ខ្ជាប់តាមគោលការណ៍របស់លោក។ សម្រាប់អ្នកខ្លះផ្សេងទៀត លោកគឺជាអ្នកលួចបន្លំនៅក្នុងការបោះឆ្នោត ជាអ្នកបំផ្លាញសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដែលធ្លាប់រីកចម្រើនសម្បូរសប្បាយផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារជាច្រើនដល់ទ្វីបអាហ្វ្រិក និងជាអ្នកគំរាមកំហែងប្រជាពលរដ្ឋខ្លួនឯងអស់រយៈពេលរាប់ទសវត្ស។
ប្រធានាធិបតីស៊ីមបាវ៉េបច្ចុប្បន្នលោក Emmerson Mnangagwa ដែលជាអតីតអនុប្រធានាធិបតីនៅពេលដែលលោក Mugabe ធ្វើជាប្រធានាធិបតី បានប្រកាន់គោលជំហរថាលោក Mugabe ជាវីរបុរស។ លោកប្រកាន់គោលជំហរដូច្នេះនៅពេលដែលលោកសរសេរសារនៅលើ Twitter ប្រកាសអំពីការស្លាប់របស់លោក Mugabe កាលពីថ្ងៃទី ៦ ខែកញ្ញា។
លោកប្រធានាធិបតីស៊ីមបាវ៉េ Emmerson Mnangagwa ថ្លែងទៅកាន់ប្រជាជាតិ នៅវិមាន State House ក្នុងក្រុងហារ៉ារ៉េ កាលពីថ្ងៃទី៦ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៩។
លោក Mnangagwa សរសេរដូច្នេះថា៖ «វាជារឿងដ៏គួរឲ្យសោកសៅជាទីបំផុតដែលសមមិត្ត Robert Mugabe ដែលជាបិតាស្ថាបនិក និងជាអតីតប្រធានាធិបតីនៃប្រទេសស៊ីមបាវ៉េបានទទួលមរណភាព»។
សារបង្ហោះទីពីររបស់លោក Mnangagwa រៀបរាប់ថា លោក Mugabe គឺជា «និមិត្តរូបនៃការរំដោះជាតិ ជាអ្នកបង្រួបបង្រួមទ្វីបអាហ្វ្រិកដែលបានបូជាជីវិតរបស់លោកដើម្បីរំដោះ និងផ្ដល់អំណាចដល់ប្រជាពលរដ្ឋរបស់លោក»។
អ្នកស្រី Arikana Chihombori-Quao ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហភាពអាហ្វ្រិកប្រចាំសហរដ្ឋអាមេរិក បានហៅលោក Mugabe ថាជាអ្នកក្លាហាន ដោយលើកសរសើរលោក Mugabe ជាពិសេសទាក់ទិននឹងអ្វីដែលលោក Mugabe ផ្ទាល់បានហៅថាជាការកែទម្រង់ដីធ្លី និងអ្វីដែលអ្នករិះគន់លោក Mugabe មើលឃើញថាជាការរឹបអូសដីធ្លីកសិកម្មរបស់ប្រជាពលរដ្ឋស្បែកស។
អ្នកស្រី Chihombori-Quao បានប្រាប់ VOA ភាសាស៊ីមបាវ៉េកាលពីថ្ងៃទី ៦ ខែកញ្ញាថា៖ «ប្រទេសស៊ីមបាវ៉េនៅតែជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសមួយចំនួនតូចនៅលើពិភពលោកដែលអាចយកដីត្រឡប់មកផ្ដល់ជូនប្រជាពលរដ្ឋវិញ និងជាប្រទេសមួយដែលអាចបញ្ចៀសការសម្លាប់រង្គាលនៃការដាក់អាណានិគម»។
ប៉ុន្តែ អ្នកដទៃផ្សេងទៀតយល់ឃើញថា លោក Mugabe ជាមនុស្សដែលគ្មានចិត្តធម្មមេត្តា។
អ្នកស្រី Muleya Mwananyanda អនុប្រធានអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Amnesty International ប្រចាំទ្វីបអាហ្វ្រិកខាងត្បូង និយាយដូច្នេះថា៖ «ទោះបីជាលោក Mugabe អះអាងខ្លួនលោកថាជាអ្នកជួយសង្គ្រោះប្រទេសស៊ីមបាវ៉េក៏ដោយ ក៏លោកបានធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ និងកិត្តិនាមរបស់ប្រទេសស៊ីមបាវ៉េរងទុក្ខវេទនា និងខូចខាតគ្មានទីបញ្ចប់»។
ការលេចឡើង និងការធ្លាក់ចុះទៅវិញ
លោក Mugabe កើតនៅប្រទេសស៊ីមបាវ៉េក្នុងឆ្នាំ ១៩២៤ ដែលនៅពេលនោះដែនដីរបស់ស៊ីមបាវ៉េស្ថិតក្រោមអាណានិគមរបស់ចក្រភពអង់គ្លេសដែលដាក់លើតំបន់ Rhodesia។ នៅក្នុងដំណាក់កាលដំបូងៗនៃជីវិតរបស់លោក លោក Mugabeបានដឹកនាំចលនាឧទ្ទាមមួយដែលនៅទីបំផុតធ្វើឲ្យប្រទេសស៊ីមបាវ៉េទទួលបានឯករាជ្យ ហើយបន្ទាប់មកលោកបានឡើងកាន់អំណាចនៅពេលដែលប្រទេសស៊ីមបាវ៉េចាប់កំណើតឡើងនៅឆ្នាំ ១៩៨០។
នៅដំណាក់កាលដំបូងៗនៃសម័យឯករាជ្យ លោកបានជំរុញឲ្យប្រជាពលរដ្ឋស៊ីមបាវ៉េផ្សះផ្សាគ្នា បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមស៊ីវិលបានបញ្ចប់ទៅ ដែលសង្គ្រាមនេះបានកើតឡើងនៅក្នុងអំឡុងពេលនៃដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃសម័យអាណានិគម។ លោកក៏បានពង្រីកជាលើកដំបូងនូវប្រព័ន្ធអប់រំ និងប្រព័ន្ធសុខាភិបាលរបស់ប្រទេស ដោយធ្វើឲ្យប្រព័ន្ធទាំងពីរនេះមានភាពល្អប្រសើរនៅក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិក។
ប៉ុន្តែ រយៈពេលបន្តក្រោយមក លោក Mugabe បានចាប់ផ្ដើមកាន់តែគ្មានការអត់ឱនចំពោះអ្នកប្រឆាំង ហើយលោកប្រឈមនឹងការកើនឡើងនូវការចោទប្រកាន់អំពីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ការគាបសង្កត់ និងការលួចបន្លំនៅក្នុងការបោះឆ្នោត។
នៅរវាងឆ្នាំ ១៩៨៣ និងឆ្នាំ ១៩៨៧ រដ្ឋាភិបាលស៊ីមបាវ៉េដែលកាន់កាប់ដោយគណបក្ស ZANU-PF របស់លោក Mugabe បានធ្វើការបង្ក្រាបយ៉ាងឃោរឃៅលើចលនាសេរីភាព ZAPU ដែលជាចលនាប្រឆាំងដឹកនាំដោយលោក Joshua Nkomo។
ដំណាក់កាលនេះជាដំណាក់កាលនៃការសម្លាប់រង្គាលមនុស្សរាប់ពាន់នាក់ដែលភាគច្រើនជាអ្នកនិយាយភាសា Ndebele នៃតំបន់ Matabeleland ដែលជាមូលដ្ឋានរឹងមាំរបស់លោក Nkomo។
ក្រោយមក ទិន្នផលកសិកម្មបានធ្លាក់ចុះ បន្ទាប់ពីមានការផ្ទេរដោយបង្ខំនូវកសិដ្ឋានអាជីវកម្មរបស់ពលរដ្ឋស្បែកសទៅឲ្យពលរដ្ឋស្បែកខ្មៅដែលខ្វះបទពិសោធន៍ និងខ្វះថវិកានៅក្នុងការធ្វើកសិកម្មឲ្យបានផលល្អ។ សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋស៊ីមបាវ៉េភាគច្រើន ថវិកា ការងារ និងទំនិញអាជីវកម្មដែលមានតម្លៃសមរម្យគឺនៅតែមិនទាន់អាចសម្រេចបាន ហើយពួកគេបានបន្ទោសលោក Mugabe ថាជាអ្នកធ្វើឲ្យបញ្ហានេះកើតឡើង។
កិច្ចប្រឹងប្រែងការពារអំណាចរបស់លោក Mugabe
ដោយថ្លែងប្រាប់ VOA កាលពីឆ្នាំ ២០១៨ លោក Mugabe បានការពារការគ្រប់គ្រងអំណាចរបស់លោក។
លោកនិយាយដូច្នេះថា៖ «តាំងពីពេលនោះរហូតមកទល់នឹងពេលនេះ ខ្ញុំបានប្រឹងប្រែងធ្វើឲ្យប្រទេសត្រឡប់ទៅគោរពតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញឡើងវិញ ត្រឡប់ទៅរកភាពត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ឡើងវិញ ត្រឡប់ទៅរកសេរីភាពសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋរបស់យើង និងទៅរកបរិយាកាសមួយដែលប្រជាពលរដ្ឋរបស់យើងមានសិទ្ធិសេរីភាព»។
រូបភាពឯកសារ៖ អតីតប្រធានាធិបតីស៊ីមបាវ៉េ លោក Robert Mugabe ស្ថិតក្នុងសន្និសីទកាសែតមួយនៅផ្ទះឯកជនរបស់លោក នៅក្នុងក្រុងហារ៉ារ៉េ ប្រទេសស៊ីមបាវ៉េ កាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨។
លោក Pedzisai Chakwenya ដែលជាស្មៀនអាយុ ២៨ ឆ្នាំ បាននិយាយថា លោកមានអារម្មណ៍ចម្រុះអំពីលោក Mugabe ដែលជាអ្នកដឹកនាំប្រទេសស៊ីមបាវ៉េស្ទើរតែពេញមួយជីវិតរបស់លោក។ លោក Chakwenya បញ្ជាក់ដូច្នេះថា៖ «កាលពីដំបូង លោក Robert Mugabe បានធ្វើរឿងត្រឹមត្រូវ ប៉ុន្តែពេលខ្លះលោកបានធ្វើខុស»។
លោក Dumisani Nkomo ដែលធ្វើការឲ្យក្រុមគ្រិស្តសាសនាកសាងសន្តិភាពមួយនៅតំបន់ Matabeleland មានចម្ងល់ថា តើកេរដំណែលរបស់លោក Mugabe អាចល្អដូចដើមវិញបានដែរឬក៏យ៉ាងណានោះ។
លោក Nkomo បញ្ជាក់ដូច្នេះថា៖ «វាពិបាកនៅក្នុងការធ្វើឲ្យដូចដើមវិញ។ ខ្ញុំគិតថា ចំណុចអាក្រក់គឺលុបលើចំណុចល្អ។ ជាការពិត អ្នកខ្លះអាចនិយាយបានថា ក្នុងនាមជាអ្នកបង្រួបបង្រួមទ្វីបអាហ្វ្រិក លោក Mugabe បានតស៊ូមតិឲ្យគេទទួលស្គាល់ទ្វីបអាហ្វ្រិកថាជាដៃគូស្មើភាពគ្នាមួយនៅក្នុងអង្គការរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ IMF និងនៅក្នុងអង្គការសហប្រជាជាតិជាដើម។ បើតាមទ្រឹស្ដី លោក Mugabe គឺជាជើងឯកបង្រួបបង្រួមទ្វីបអាហ្វ្រិក ប៉ុន្តែបើតាមការអនុវត្តវិញ លោកធ្វើបាបប្រជាពលរដ្ឋរបស់លោក»។
ដំណាក់កាលចុងក្រោយ
នៅពេលដែលលោក Mugabe ឈានចូលដល់អាយុខ្ទង់ ៩០ លោកធ្លាក់ខ្លួនកាន់តែទ្រុឌទ្រោមឡើង។ អ្នកស្រី Grace (Marufu) Mugabe ដែលជាភរិយាទីពីររបស់លោក មានអាយុតិចជាងលោក ៤១ ឆ្នាំ និងជាអ្នកដែលគ្មានប្រជាប្រិយភាពក្នុងចំណោមសាធារណជន ដោយសារតែមនុស្សភាគច្រើនយល់ឃើញថាអ្នកស្រីគ្មានការអៀនខ្មាសនៅក្នុងការប្រឹងប្រែងដើម្បីបានឡើងកាន់អំណាចបន្តពីលោក Mugabe។
ពួកយោធាបានរារាំងរឿងនេះមិនឲ្យកើតឡើង ដោយបានដណ្ដើមគ្រប់គ្រងស្ថាប័នរដ្ឋ និងបង្ខំលោក Mugabe ឲ្យលាលែងពីតំណែងកាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០១៧។ លោក Mnangagwa ដែលជាអ្នកឡើងកាន់ដំណែងបន្តពីលោក Mugabe បានបដិសេធមិនធ្វើការកាត់ទោសលោក Mugabe។
លោក Mnangagwa និយាយដូច្នេះថា៖ «លោក Mugabe គឺជាបិតាស្ថាបនិកនៃប្រទេសស៊ីមបាវ៉េ។ លោកគឺជាបិតាស្ថាបនិកនៃប្រទេសស៊ីមបាវ៉េដែលមានសេរីភាពរបស់ពួកយើង»។
លោក Mugabe បានស្លាប់នៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យ Gleneagles នៃប្រទេសសិង្ហបុរី ដែលនៅទីនោះ លោកបានទទួលការព្យាបាលសម្រាប់ជំងឺដែលមិនបង្ហាញជាសាធារណៈ។ ក្រសួងការបរទេសសិង្ហបុរីត្រូវបានគេរាយការណ៍មកថា បានធ្វើការជាមួយនឹងអាជ្ញាធរស៊ីមបាវ៉េដើម្បីសម្របសម្រួលការបញ្ជូនសាកសពរបស់លោក Mugabe ទៅកាន់ប្រទេសស៊ីមបាវ៉េ៕
ប្រែសម្រួលដោយ ភី សុភាដា