ការបោះឆ្នោតជាតិជាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយរបស់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី កាលពីពាក់កណ្ដាលខែឧសភាកន្លងទៅ គឺជាការខកចិត្តលើកដំបូងបង្អស់សម្រាប់សម្ព័ន្ធនៃគណបក្សរណៈសិរ្សជាតិ (National Front) ដែលបានកាន់អំណាច តាំងពីក្រោយទទួលបានឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំ១៩៦១មក។
មួយផ្នែកធំនៃការបរាជ័យនេះគឺដោយសារមានកិច្ចប្រឹងប្រែងនៃចលនាប្រជាជននៅមូលដ្ឋាន ដើម្បីបោះឆ្នោតជម្នះនឹងស្ថានភាពដ៏មិនអំណោយផល គឺការគូសវាសជាថ្មីនូវដែនមណ្ឌលបោះឆ្នោតដើម្បីឲ្យមានប្រៀបទៅឲ្យគណបក្សរណៈសិរ្សជាតិ។ ការបោះឆ្នោតម៉ាឡេស៊ីបានប្រព្រឹត្តធ្វើឡើងក្នុងថ្ងៃពុធ ទី៩ ខែឧសភា ហើយពលរដ្ឋម៉ាឡេស៊ីទើបបានដឹងថា ដើម្បីអាចបោះឆ្នោតបាន ពួកគេត្រូវចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតឲ្យបានត្រឹមដំណាច់ខែធ្នូឆ្នាំ២០១៧ គឺនៅប្រាំខែមុនការបោះឆ្នោតជាតិខែឧសភា ដែលទើបត្រូវគេប្រកាសកាលពីខែមេសាប៉ុណ្ណោះ។
លើសពីនេះទៀត នៅមានឧបសគ្គតូចៗច្រើនរាប់មុខទៀត ដូចជា ការណ៍ដែលអ្នកអាចត្រូវបានរារាំងពីការបោះឆ្នោតដោយសារតែការស្លៀកពាក់មិនត្រឹមត្រូវ ឬក៏មន្ត្រីនៅការិយាល័យបោះឆ្នោតដែលត្រូវបានបណ្ដុះបណ្ដាលមិនសូវល្អនោះ បានភ្លេចបោះត្រាសន្លឹកឆ្នោត ជាហេតុធ្វើឲ្យសន្លឹកឆ្នោតនោះក្លាយជាមោឃៈ។
អ្នកនាង Liyana Yusof ជាសកម្មជនស៊ីវិលម្នាក់ក្នុងទីក្រុង Kuala Lampur ដែលធ្វើការជាមួយនឹងយុទ្ធនាការបោះឆ្នោតយុវជន មិនស្វែងរកប្រាក់ចំណេញមួយឈ្មោះថា «Watan» បាននិយាយថា មានប្រជាជនម៉ាឡេស៊ីជាច្រើនបានស្ម័គ្រចិត្តដោយមិនគ្រោងទុក មក«ការពារ» ការិយាល័យបោះឆ្នោតជាច្រើន នាយប់ថ្ងៃបោះឆ្នោត ទី១៦ ខែឧសភា ដើម្បីការពារពីការគំរាមកំហែងនានាតាមពាក្យចចាមអារ៉ាមដូចជាថាមានប្រអប់សន្លឹកឆ្នោតខ្មោចជាដើម។
អ្នកនាងបាននិយាយ ក្រោយពីការបោះឆ្នោតបានពីរថ្ងៃថា៖
«ការណ៍នោះ មិនបានត្រៀមទុកជាមុនប៉ុន្មានទេ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែទៅការិយាល័យបោះឆ្នោតដែលនៅជិតបំផុត នាយប់ថ្ងៃបោះឆ្នោតនោះ។ វាស្ថិតនៅសង្កាត់ Lembah Pantai (ភាគនិរតីក្រុងគូឡាឡាំពួ) ហើយបាននៅទីនោះអស់រយៈពេល៤ម៉ោង ដើម្បីសង្កេតមើលថា តើប៉ូលិសបានព្យាយាមធ្វើអ្វីផ្តេសផ្តាស ដូចជាការលួចបន្ថែមសន្លឹកឆ្នោតឬយ៉ាងណា។»
ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងតំបន់មួយផ្សេងទៀត គឺក្រុង Setia Alam ក្នុងរដ្ឋ Selangor បានប្រើសោកង់ចាក់បិទ ក្រុមមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅក្នុងការិយាល័យរបស់ពួកគេ រហូតដល់ក្រុមមន្ត្រីទាំងនោះយល់ព្រមបោះត្រានិងបញ្ចេញលទ្ធផល ដែលបានបញ្ជាក់ថា គណបក្សប្រឆាំងបានឈ្នះឆ្នោត។
អ្នកនាង Yusof បានរៀបរាប់អំពីការណ៍ដែលកើតឡើងជាក់ស្ដែងនោះថា៖
«វាគ្រាន់តែជាការព្រមព្រៀងមួយក្នុងការបោះឆ្នោតនៅទីនេះ។ ហើយកាលពីការបោះឆ្នោតអាណត្តិមុន ខ្ញុំបានរួមចំណែកធ្វើជាអ្នកការពារការិយាល័យបោះឆ្នោត។»
រូបឯកសារ៖សកម្មជនរបស់សម្ព័ន្ធដើម្បីភាពស្អាតស្អំនិងការបោះឆ្នោតដោយយុត្តិធម៌ ហៅកាត់ចលនា Bersih ធ្វើការដើរក្បួនជាសាធារណៈនៅក្នុងទីក្រុងគូឡាឡាំពួ កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦។
ពីសង្គមស៊ីវិលឆ្ពោះទៅកាន់សភា
ចលនាសង្គមស៊ីវិលមួយទៀត ហៅជាភាសាម៉ាឡេថា «Bersih» ដែលមានន័យថា «ស្អាតស្អំ» បានបណ្ដុះមូលដ្ឋានគ្រឹះ សម្រាប់ឲ្យមានចំនួនមនុស្សទៅបោះឆ្នោតដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជំរុញអារម្មណ៍សាធារណជនឲ្យប្រឆាំងអំពើពុករលួយ ក្នុងការបោះឆ្នោតលើកនេះ។
ចលនា Bersih បានតស៊ូមតិសម្រាប់កំណែទម្រង់ការបោះឆ្នោតក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៦។ ការប្រមូលផ្ដុំមនុស្សរបស់ចលនានេះ បានគ្របដណ្ដប់រាជធានីជាច្រើនដង ដោយពោរពេញដោយអ្នកចូលរួមពាក់អាវពណ៌លឿង ដើម្បីប្រឆាំងអំពើពុករលួយ ការលួចបន្លំក្នុងការបោះឆ្នោត និងការរារាំងចំពោះការបោះឆ្នោតដោយសេរី។
អ្នកស្រី Maria Chin Abdullah ជាសកម្មជនដែលដំណើរការចលនានេះអស់រយៈពេលដប់ឆ្នាំមកហើយ។ អ្នកស្រីនិយាយថា៖
«នេះគឺជាជ័យជម្នះយ៉ាងធំធេងសម្រាប់ពួកយើង ដែលធ្វើការផ្សព្វផ្សាយដើម្បីឲ្យគេដឹងថា ប្រព័ន្ធនេះគឺរលួយ។ ការធ្វើការប្រមូលផ្ដុំមនុស្សដ៏ធំក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី គឺជាជំហានដ៏ធំមួយឆ្ពោះទៅមុខ។ ប្រជាជនយើងមិនសូវជាធ្វើបែបនេះប៉ុន្មានទេ។ វាជាសញ្ញាប្រាប់ថា ប្រជាជនមានការឆ្អែតឆ្អន់នឹងអំពើពុករលួយនេះ។»
អ្នកស្រីបានផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ដល់ VOA នៅឯទីស្នាក់ការកណ្ដាលរបស់យុទ្ធនាការ មួយថ្ងៃមុនការបោះឆ្នោត។
នៅក្នុងការណ៍មួយមើលទៅដូចជាប្រផ្នូលនៃការផ្លាស់ប្ដូរ អ្នកស្រី Abdullah អាយុ៦២ឆ្នាំរូបនេះ បានចាកចេញពីចលនា Bersih ដើម្បីឈរឈ្មោះសម្រាប់ការបោះឆ្នោតសភាឆ្នាំនេះ ក្រោមបដាសម្ព័ន្ធ។ ស្ត្រីដែលបានឃ្លាំមើលការផ្លាស់ប្តូររបស់ចលនា Bersih ពីគំនិតផ្តួចផ្តើមរបស់រដ្ឋាភិបាល ទៅជាចលនាសង្គមស៊ីវិលឯករាជ្យពេញលេញមួយ ពេលនេះអ្នកស្រីនឹងកាន់កាប់អាសនៈមួយដោយផ្ទាល់នៅក្នុងអង្គនីតិប្បញ្ញត្តិ។
អ្នកស្រីនិយាយថា៖
«បញ្ហាសំខាន់បំផុតគឺ នៅឆ្នាំនេះ គណៈកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោត បានរៀបចំបង្កើតច្បាប់ថ្មីសឹងតែរៀងរាល់ថ្ងៃ។ សមាជិកចលនា Bersih គួរតែត្រូវបានអនុញ្ញាតក្នុងការចូលទៅកាន់ប្រអប់សន្លឹកឆ្នោត នៅក្នុងប៉ុស្តិ៍ប៉ូលិស ប៉ុន្តែពួកគេត្រូវបានបដិសេធ។ ហើយបន្ទាប់មក មានការទិញសន្លឹកឆ្នោតក្នុងទំហំដ៏ធំមួយ។ គណបក្ស[រណសិរ្សជាតិ]កំពុងចែកអំណោយជាទូរទស្សន៍ប្រភេទកញ្ចក់រាបស្មើ និងម៉ូតូ។ វាគឺជាការប្រកួតមួយ ដែលមានកម្រិតមិនស្មើគ្នា។»
រូបឯកសារ៖ អ្នកស្រី Maria Chin Abdullah [កណ្តាល] ប្រធានសម្ព័ន្ធដើម្បីភាពស្អាតស្អំនិងការបោះឆ្នោតដោយយុត្តិធម៌ ហៅកាត់ចលនា Bersih ដែលគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ជួបជាមួយអ្នកគាំទ្រ ខណៈពួកគេត្រៀមធ្វើការដើរក្បួនជាសាធារណៈនៅក្នុងទីក្រុងគូឡាឡាំពួ កាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៥។
តើអ្វីកើតឡើងបន្ទាប់?
អ្នកស្រី Abdullah បានប្រាប់ VOA ថា អ្នកស្រីមានគោលនយោបាយចម្បងនៅក្នុងរបៀបវារៈ សម្រាប់រដ្ឋបាលថ្មី គឺ កំណែទម្រង់ការបោះឆ្នោត ការបញ្ជ្រាបសមភាពយេនឌ័រ និងការដោះស្រាយបញ្ហានៅតាមមណ្ឌល ដូចជាតម្លៃសមរម្យសម្រាប់លំនៅឋាន។
អ្នកស្រីបាននិយាយថា «យើងគួរតែផ្ដល់ការបណ្ដុះបណ្ដាល ដើម្បីបង្កើនការចូលរួមរបស់ស្ត្រីនៅគ្រប់កម្រិតទាំងអស់នៃការសម្រេចចិត្ត និងមានសកម្មភាពដែលមានទំនោរបង្កើនចំនួនអប្បបរមានៃសមាជិកសភាឲ្យបាន៣០%។»
និយាយជាទូទៅ កិច្ចការរបស់ចលនា Bersih គឺ «ច្បាស់ណាស់» បានត្រួសត្រាយផ្លូវសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ។ នេះបើតាមការលើកឡើងរបស់អ្នកស្រី Abdullah។
«វាបានចាក់គ្រឹះដល់ប្រជាជន សម្រាប់ទាមទារសិទ្ធិរបស់ពួកគេ ក្នុងការបញ្ចេញមតិ សិទ្ធិក្នុងការប្រមូលផ្ដុំ និងសិទ្ធិក្នុងការចងក្រងជាសមាគម។»
សម្រាប់អ្នកស្រី Abdullah ផ្ទាល់ គឺប្រឆាំងនឹងប្រព័ន្ធសភា «អ្នកដំបូងទទួលតំណែង» ដែលត្រូវបានអនុវត្តក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ដោយបេក្ខជនណាដែលទទួលសំឡេងឆ្នោតនៅក្នុងមណ្ឌលដែលឈ្នះ នឹងក្លាយជាសមាជិកសភាសម្រាប់អាសនៈនោះ។ អ្នកស្រីនិយាយថា ប្រព័ន្ធនោះ ធ្វើឲ្យមានភាពងាយស្រួលពេក សម្រាប់គណបក្ស ឬសម្ព័ន្ធនានា គ្រប់គ្រងដោយមិនរាប់ចំនួនអ្នកបោះឆ្នោតសរុប។ ការណ៍នេះធ្លាប់កើតឡើងសម្រាប់រណសិរ្សជាតិ កាលពីឆ្នាំ២០១៣។
លោក James Chin នៃសាកលវិទ្យាល័យ Tasmania និយាយថា ទោះបីនៅក្នុងប្រព័ន្ធដែលអាចមានចន្លោះប្រហោង ក៏ឧបសគ្គរារាំងផ្សេងទៀតក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំនេះ ត្រូវបានគេជម្នះយ៉ាងស្រួល ដោយសារតែមានឧបសគ្គផ្សេងកើតឡើងមុន។ អតីតនាយកមន្ត្រី Najib Razak បានជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងរឿងអាស្រូវដ៏ធំមួយ។ លោកត្រូវបានគេចោទប្រកាន់ពីបទលួចលុយជិត ៧០០ លានដុល្លារពីមូលនិធិអភិវឌ្ឍដែលគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋ និងសម្ព័ន្ធរណសិរ្សជាតិរបស់លោក បានគ្រប់គ្រងប្រទេសអស់រយៈពេល ៦ ទសវត្សរ៍ ដោយគ្មានការប្រជែង ហើយកាន់តែឃ្លាតឆ្ងាយពីអ្នកបោះឆ្នោតរបស់ខ្លួន។
លោក Chin និយាយថា៖ «សូម្បីតែការបោះឆ្នោតនាថ្ងៃពុធនោះ គ្មានឥទ្ធិពលទេ។ ប្រជាជនម៉ាឡេស៊ីមានការខឹងសម្បារយ៉ាងខ្លាំងនឹងលោក Najib រហូតពួកគេមានឆន្ទៈនឹងលះបង់ថ្ងៃឈប់សម្រាកនិងអ្វីៗផ្សេងទៀត ដើម្បី«ដេញវ៉ៃគាត់» ដូចជនជាតិអាមេរិកតែងនិយាយអញ្ចឹង ។ ពួកគេចង់ដេញវ៉ៃគាត់ចេញ៕»
ប្រែសម្រួលដោយ នូវ ពៅលក្ខិណា