គណបក្សនយោបាយចំនួន ៤ នៅថ្ងៃសុក្រនេះ បានស្នើឱ្យស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) កំណត់លក្ខខណ្ឌជាក់លាក់ក្នុងការជ្រើសរើសមន្ត្រីបោះឆ្នោត ដោយមិនត្រូវយកបុគ្គលណាដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងនយោបាយ ឬលម្អៀងផ្នែកនយោបាយលើគណបក្សណាមួយឡើយ ដើម្បីធានាថា ការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិឆ្នាំ ២០២៣ មានភាពសុក្រឹត ហើយដើម្បីឱ្យអ្នកចាញ់ឆ្នោតនិងអ្នកឈ្នះទទួលយកដោយអស់ចិត្តទាំងអស់គ្នា។
គណបក្សទាំងនោះ ដែលរួមមានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន គណបក្សកែទម្រង់កម្ពុជា គណបក្សឆន្ទៈខ្មែរ និងគណបក្សភ្លើងទៀន បានដាក់សំណើរួមគ្នាមួយ ដោយគូសបញ្ជាក់ជាង ១០ ចំណុច ទៅកាន់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត(គ.ជ.ប) ដោយស្នើឱ្យកែប្រែប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា ដើម្បីធានាការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិមានភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
ចំណុចមួយក្នុងចំណោម ១៦ នេះ ដែលគណបក្សទាំង ៤ បានស្នើសុំ ទាក់ទងនឹងសមាសភាពរបស់មន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោតទាំងថ្នាក់ជាតិ ថ្នាក់ខេត្ត និងថ្នាក់ឃុំ។ ពួកគេអះអាងថា គណបក្សដែលចូលរួមប្រកួតប្រជែងជាមួយគណបក្សកាន់អំណាច មិនទាន់មានទំនុកចិត្តពេញលេញទៅលើសមាសភាពរបស់មន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅឡើយទេ។ ពួកគេលើកហេតុផលថា មន្ត្រីខ្លះជាសមាជិកនៃគណបក្សនយោបាយ ដែលអាចធ្វើឱ្យមានភាពលម្អៀងក្នុងដំណើរការរៀបចំការបោះឆ្នោត ដែលជះឥទ្ធិពលដល់លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត។ តំណាងគណបក្សទាំង ៤ បានលើកឡើងដូច្នេះ នៅក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មានមួយ ដែលត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃសុក្រនេះ។
លោក គង់ មុនីកា ប្រធានគណបក្សឆន្ទៈខ្មែរ បានថ្លែងថា ដើម្បីកុំឱ្យមានសង្ស័យ ឬមិនទុកចិត្តលើលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត និងដើម្បីកុំឱ្យមានភាពចម្រូងចម្រាសក្រោយការបោះឆ្នោត ស្ថាប័ន គ.ជ.ប ត្រូវតែកំណត់លក្ខខណ្ឌច្បាស់លាស់ក្នុងការជ្រើសរើសមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោតទាំងថ្នាក់ខេត្ត ថ្នាក់ឃុំ ដោយកំណត់ថា បុគ្គលណាម្នាក់ដែលចង់ធ្វើជាមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោត គឺមិនត្រូវជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងគណបក្សនយោបាយណាមួយឡើយ។
លោកថ្លែងបន្ថែមថា ការកំណត់បែបនេះ ក៏ធ្វើឱ្យមានស្ថិរភាពផ្លូវចិត្តសម្រាប់គណបក្សនយោបាយ ដែលចូលរួមប្រកួតប្រជែងផងដែរ។
លោកបានថ្លែងថា៖ «សមាសភាពកំពូល ថ្នាក់ដឹកនាំ គ.ជ.ប ទាមទារឱ្យមានការធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយយើងមិនលើកចំណុចហ្នឹងជាមួយ គ.ជ.ប ទេ។ តែក៏យើងឃើញថា មន្ត្រីរបស់ គ.ជ.ប នៅថ្នាក់ក្រោម ក៏ពាក់ព័ន្ធនយោបាយដែរ។ កន្លងមក កែតែលើ កែតែ ៩ រូបហ្នឹង តែខាងក្រោមសុទ្ធតែពាក់ព័ន្ធជាមួយគណបក្សនយោបាយ ជាពិសេស [ពាក់ព័ន្ធ] គណបក្សកាន់អំណាចហ្នឹង ក៏វាធ្វើឱ្យដំណើរការបោះឆ្នោត និងលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត មិនអាចជឿទុកចិត្តបានដែរ។ អ៊ីចឹងហើយបានយើងមានចំណុចខ្លះ យើងគិតថា គ.ជ.ប អាចធ្វើបាន»។
រូបឯកសារ៖ លោក ប្រាជ្ញ ចន្ទ ប្រធានគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (កណ្តាល) ដឹកនាំកិច្ចប្រជុំមួយរបស់គ.ជ.ប នៅទីស្តីការគ.ជ.បក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ កាលពីថ្ងៃទី៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២។ (ហ្វេសប៊ុក/គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត)
បើតាមលោក គង់ មុនីកា ការជ្រើសរើសសមាសភាពប្រធាន និងមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់គ.ជ.ប ទាំង ៩ រូប មិនឱ្យជាប់ពាក់ព័ន្ធគណបក្សនយោបាយរយៈពេល ៥ ឆ្នាំ ក៏ជារឿងសំខាន់ដែរ។ ប៉ុន្តែលោកថា គណបក្សទាំង ៤ មិនបានជជែកជាមួយស្ថាប័ន គ.ជ.ប ទេ ពីព្រោះកិច្ចការនេះពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ ដែលស្ថិតក្រោមស្ថាប័នរដ្ឋសភា។
លោកបានកត់សម្គាល់បន្ថែមថា នីតិវិធីបោះឆ្នោតមួយចំនួនមានភាពល្អប្រសើរ ប៉ុន្តែសម្រាប់នីតិវិធីមួយចំនួនទៀតវិញ ការអនុវត្តជាក់ស្តែងមិនដូចនឹងបទបញ្ជា និងច្បាប់ទេ ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់ដំណើរការបោះឆ្នោត និងលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត។ លោកថា ដូច្នេះហើយបានជាមានការតស៊ូមតិផ្លូវច្បាប់បែបនេះ។
លោក ចេប គឹមអ៊ាង អនុប្រធានម្នាក់នៃគណបក្សភ្លើងទៀន បានបញ្ជាក់ថាក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មាននោះដែរថា គោលដៅចម្បងដែលគណបក្សទាំង ៤ ស្នើទៅស្ថាប័ន គ.ជ.ប ទាំង ១៦ ចំណុចនោះ គឺការធានាឱ្យបាននូវភាពត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌នៅក្នុងការបោះឆ្នោត និងដើម្បីឱ្យគណបក្សចូលរួមប្រកួត អាចទទួលយកបាននូវលទ្ធផលបោះឆ្នោត ដោយអស់ចិត្ត និងបញ្ចៀសជម្លោះលើលទ្ធផលបោះឆ្នោត ក្រោយការបោះឆ្នោត។
លោកបានថ្លែងថា៖ «យើងជាគណបក្សនយោបាយដែលនៅក្រៅរដ្ឋាភិបាល យើងចង់បានការបោះឆ្នោតមួយដែលត្រឹមត្រូវ យុត្តិធម៌ ហើយនឹងអាចទទួលយកបានទាំងអស់គ្នា ទាំងភាគីគណបក្សឈ្នះឆ្នោត ទាំងភាគីគណបក្សដែលចាញ់ឆ្នោត។ គឺគោលដៅយើងធ្វើម៉េច ក្រោយការបោះឆ្នោត យើងចង់បានមិនឱ្យមានជម្លោះរវាងលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតទេ ចង់ឱ្យគណបក្សដែលចាញ់ឆ្នោតស្វាគមន៍ ទទួលស្គាល់នូវគណបក្សឈ្នះឆ្នោត ហើយគណបក្សឈ្នះឆ្នោត គឺឈ្នះដោយកិត្តិយស ហើយគណបក្សចាញ់ឆ្នោត ចាញ់ដោយអស់ចិត្ត ដោយសារយើងមានបច្ចេកទេស ឬក៏យើងមានគោលនយោបាយល្អឬយ៉ាងណា ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋបោះឆ្នោតជូនយើង»។
១៦ ចំណុច ដែលគណបក្សទាំង ៤ បានស្នើទៅកាន់ស្ថាប័ន គ.ជ.ប រួមមានការកំណត់យន្តការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតជាប្រចាំនៅក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ការបង្កើនពេលវេលាក្នុងការចុះឈ្មោះភ្នាក់ងារគណបក្សឱ្យមានរយៈពេលច្រើនថ្ងៃ ប្រធានគណៈកម្មការឃុំសង្កាត់ គឺជាអ្នកបញ្ជាក់បេក្ខជន និងភ្នាក់ងារនយោបាយ ត្រូវកំណត់លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យក្នុងការជ្រើសរើសមន្ត្រីដោយត្រូវធានាភាពមិនលម្អៀងទៅលើគណបក្សណាមួយ គណបក្សអាចចុះភ្នាក់ងារសង្កេតការណ៍ចល័ត ត្រូវមានការកំណត់ពីទម្រង់ឃោសនាឱ្យមានភាពស្មើគ្នាសម្រាប់គណបក្សទាំងអស់ ត្រូវកំណត់ថវិកាអតិបរមាសម្រាប់យុទ្ធនាការឃោសនាដើម្បីធានាតម្លាភាព និងគោលការណ៍ស្មើគ្នាសម្រាប់គណបក្សទាំងអស់ ជំរុញអនុវត្តយន្តការដាក់ពិន័យការប្រើប្រាស់លុយកាក់ និងអំណោយទិញទឹកចិត្តអ្នកបោះឆ្នោត ត្រូវដាក់បម្រាមដល់មន្ត្រីរាជការចាប់ពីប្រធានការិយាល័យឡើងក្នុងការចូលរួមការឃោសនាបោះឆ្នោតឱ្យគណបក្សណាមួយ។
ចំណុចផ្សេងទៀតរួមមាន ការបង្កើតមណ្ឌលបោះឆ្នោតពិសេសសម្រាប់ការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិដើម្បីឱ្យពលរដ្ឋចំណាកស្រុកមានលទ្ធភាពបោះឆ្នោតនិងប្រើប្រាស់សិទ្ធិរបស់ខ្លួនបាន ការប្រើប្រាស់ត្រាអុកជំនួសការគូសលើសន្លឹកឆ្នោត ត្រូវបើកទ្វារ-បង្អួចការិយាល័យនិងមណ្ឌលបោះឆ្នោតនិងកុំដេញអ្នកបោះឆ្នោតចេញពីមណ្ឌលបោះឆ្នោត ការចែកទម្រង់ ១១០២ នៅតាមការិយាល័យ គួរបន្ថែមអាសនៈខេត្តដែលមានអាសនៈតំណាងរាស្ត្រតែមួយឱ្យកើនទៅជា ២ ឬ ៣ អាសនៈ ប្រើប្រាស់រូបមន្តសំណល់ធំបំផុតដូចការបោះឆ្នោតឆ្នាំ ១៩៩៣ ក្នុងការបែងចែកអាសនៈ និងត្រូវដោះស្រាយវិវាទបោះឆ្នោតតាមយន្តការ និងច្បាប់បោះឆ្នោត ដោយកុំប្រើប្រាស់ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌជាដើម។
លោក ហង្ស ពុទ្ធា អ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃសុក្រនេះថា ការស្នើរបស់គណបក្សនយោបាយទាំង ៤ ដោយទាមទារឱ្យស្ថាប័ន គ.ជ.ប កំណត់លក្ខខណ្ឌក្នុងការជ្រើសរើសមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោត ដោយមិនឱ្យជាប់ពាក់ព័ន្ធជាមួយគណបក្សនយោបាយ នោះវានឹងធ្វើឱ្យការជ្រើសរើសមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោតជួបបញ្ហាមិនគ្រប់ចំនួន ដោយពិបាករកបុគ្គលដែលមិនមានការគាំទ្រគណបក្ស។ លោកបានថ្លែងការពារថា ស្ថាប័ន គ.ជ.ប មិនអាចទៅដឹងថា បុគ្គលណាម្នាក់មាននិន្នាការនយោបាយលើគណបក្សណានោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលណាបុគ្គលណាម្នាក់ជាប់ជាមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោតនោះ ពួកគេត្រូវអនុវត្តតាមនីតិវិធី បទបញ្ជាផ្ទៃក្នុង តាមច្បាប់របស់ គ.ជ.ប។
លោកបានថ្លែងថា៖ «ខ្ញុំគ្រាន់តែដាក់សំណួរតបទៅវិញថា តើធ្វើយ៉ាងណាបានយើងអាចដឹងបានថា តើគាត់អត់មានពាក់ព័ន្ធនឹងគណបក្សនយោបាយ អាហ្នឹងរឿងទី ១។ រឿងទី ២ នៅពេលដែលគាត់ដាក់ពាក្យមក ឧទាហរណ៍ថា យើងដឹងឬអត់ថា គាត់ជាសមាជិក ឬមិនមែនជាសមាជិកនៃគណបក្សនយោបាយ តាមវិធីណា។ សូមឱ្យយោបល់ជាបច្ចេកទេសមកវិញ»។
ចំណែកទាក់ទងចំណុចទាំង ១៦ ដែលគណបក្សទាំង ៤ ដាក់ទៅស្ថាប័ន គ.ជ.ប លោក ហង្ស ពុទ្ធា បានបញ្ជាក់ថា មន្ត្រីជំនាញកំពុងត្រួតពិនិត្យ។ ក៏ប៉ុន្តែលោកមិនទាន់បញ្ជាក់ពីកាលបរិច្ឆេទដែលស្ថាប័ន គ.ជ.ប នឹងឆ្លើយតបទៅសំណើរបស់គណបក្សទាំងនោះនៅឡើយទេ។
បើតាមលោក ហង្ស ពុទ្ធា ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត នឹងត្រូវការមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោតរយៈពេលខ្លី និងវែងចំនួនប្រមាណ ៣.០០០ ពាន់នាក់ ព្រោះក្នុងមួយការិយាល័យ នឹងដាក់មន្ត្រីចំនួន ៦ នាក់។ ប៉ុន្តែលោកថ្លែងថា នៅពេលនេះ គឺមិនទាន់បានចាប់ផ្តើមជ្រើសរើសមន្ត្រីទាំងនោះនៅឡើយទេ។
លោក កន សាវាង្ស មន្ត្រីសម្របសម្រួលជាន់ខ្ពស់នៃអង្គការខុមហ្វ្រែល យល់ថា ការកំណត់លក្ខខណ្ឌច្បាស់លាស់ក្នុងការជ្រើសរើសមន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោត គឺជាចំណុចល្អ និងជាចំណុចស្នូល ដែលធ្វើឱ្យគណបក្សចូលរួមការប្រកួតប្រជែងការបោះឆ្នោតមានទំនុកចិត្ត និងបញ្ជាក់ពីការអនុវត្តការងារជាអាជ្ញាកណ្តាលរបស់មន្ត្រីរៀបចំការបោះឆ្នោត និងដើម្បីកុំឱ្យការអនុវត្តមានភាពលម្អៀង នៅពេលបុគ្គលណាម្នាក់មានទំនោរនយោបាយ ពេលឃើញគណបក្សខ្លួនធ្លាក់សំឡេង នៅក្នុងមណ្ឌលបោះឆ្នោតណាមួយនោះ។
លោកបានថ្លែងថា៖ «រឿងសំខាន់គណបក្សនយោបាយយកបទពិសោធន៍ដែលជួបប្រទះ ដែលរៀនសូត្រ ដែលគិតថា មានភាពលម្អៀងនៅក្នុងចំណុចណា ហើយយកចំណុចហ្នឹងទៅពិភាក្សាជាមួយស្ថាប័ន គ.ជ.ប ដើម្បីរកចំណុចដែលអាចត្រូវរ៉ូវគ្នាក្នុងការកំណត់ ពីព្រោះបើសិនជា គ.ជ.ប បានអះអាងថា ការរើសមានលក្ខខណ្ឌត្រឹមត្រូវអនុវត្តក៏គោរពតាមលក្ខខណ្ឌត្រឹមត្រូវហើយ តើស្អីជាការព្រួយបារម្ភនូវការអនុវត្ត និងលក្ខខណ្ឌដែលគណបក្សនយោបាយ គិតថា វាមានការពាក់ព័ន្ធជាមួយគណបក្សនយោបាយផ្សេងទៀត។ អាហ្នឹងរកបញ្ហាហ្នឹងទៅ ហើយយកមកជជែកគ្នា ហើយដាក់លើតុ ហើយរកមើលអនុសាសន៍ថា គួរកែបែបម៉េច»។
គួរបញ្ជាក់ថា កាលពីថ្ងៃសុក្រសប្ដាហ៍មុន លោក វិទិត មុនតាប៊ន (Vitit Muntarbhorn) អ្នករាយការណ៍សិទ្ធិមនុស្សពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប) ប្រចាំកម្ពុជា បានផ្តល់បទសម្ភាសន៍ឱ្យវីអូអេថា ការកែលម្អស្ថានភាពបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជាឱ្យមានភាពល្អប្រសើរ គឺលក្ខណៈវិនិច្ឆយសម្រាប់ការជ្រើសរើសមន្ត្រីបោះឆ្នោតប្រមាណ ៣.០០០ នាក់ គួរតែមានតម្លាភាព និងជ្រើសរើសមន្ត្រីដែលបានសមត្ថភាពនិងឯករាជ្យ និងមិនប្រកាន់បក្សពួក ហើយមិនចាំបាច់ផ្លាស់ប្តូរច្បាប់ធំៗនោះទេ៕