ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិបានអំពាវនាវឱ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្រៅប្រទេស មកចូលរួមការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០២៣នេះ ឱ្យបានគ្រប់ៗគ្នា ដើម្បីប្រើប្រាស់សិទ្ធិរបស់ខ្លួន។
ការបោះឆ្នោតជាតិលើកនេះកំពុងស្ថិតក្រោមការតាមដានយ៉ាងដិតដល់របស់អ្នកឃ្លាំមើលនយោបាយកម្ពុជា ទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេស នៅពេលគណបក្សនយោបាយជំទាស់ចម្បងមួយ គឺគណបក្សភ្លើងទៀន បាត់ឱកាសចូលរួមការបោះឆ្នោត ហើយគណបក្សនេះក៏អំពាវនាវឱ្យពលរដ្ឋប្រើប្រាស់សិទ្ធិ និងសតិសម្បជញ្ញៈរបស់ខ្លួន ពាក់ព័ន្ធនឹងការចេញទៅបោះឆ្នោតដែលនឹងចូលមកដល់តែជាងមួយខែទៀតនេះ។
ក្នុងសេចក្តីអំពាវនាវមួយច្បាប់ចេញផ្សាយនៅថ្ងៃទី ១៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២៣ ប្រធានគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) លោក ប្រាជ្ញ ចន្ទ បានថ្លែងថា៖
«ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០២២ និងកំពុងបំពេញបេសកកម្ម ឬរស់នៅ និងធ្វើការនៅក្រៅប្រទេស សូមវិលត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ ដើម្បីចូលរួមការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ នីតិកាលទី ៧ ឆ្នាំ ២០២៣ នាពេលខាងមុខនេះ តាមកាលបរិច្ឆេទដែលបានកំណត់កុំបីខាន»។
បើគិតត្រឹមខែឧសភា ឆ្នាំ ២០២៣ ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ដែលធ្វើការនៅក្រៅប្រទេសមានប្រមាណ ១លាន ៣សែននាក់ ដោយក្នុងនោះនៅប្រទេសថៃ មាន ១លាន ២សែននាក់ នៅកូរ៉េខាងត្បូង មានចំនួន ៤ម៉ឺន ៩ពាន់នាក់ នៅម៉ាឡេស៊ី មានចំនួន ២ម៉ឺន ២ពាន់នាក់ និងនៅប្រទេសជប៉ុន មានចំនួន ១ម៉ឺន ៩ពាន់នាក់។ នេះបើយោងតាមរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការងារ និងបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ លោក អ៊ិត សំហេង ដែលថ្លែងក្នុងពិធីសំណេះសំណាលជាមួយកម្មករ កម្មការិនី ក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង កាលពីថ្ងៃទី ៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២៣។
អ្នកនាំពាក្យ គ.ជ.ប លោក ហង្ស ពុទ្ធា ប្រាប់វីអូអេនៅថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះថា តួលេខក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោត ដែលសំដៅដល់ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតអាណត្តិទី ៧ នោះ មានចំនួនសរុបជាង ៩លាន ៧សែននាក់ (៩.៧១០.៦៥៥នាក់)។ លោកបន្ថែមថា ស្ថាប័ន គ.ជ.ប ក្តាប់មិនបានជាក់លាក់អំពីចំនួនប្រជាពលរដ្ឋនៅក្រៅប្រទេស ដែលមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោតនោះទេ តែរាល់ការបោះឆ្នោតម្តងៗ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរប្រមាណជា ១លាននាក់ ខកខានមិនបានបោះឆ្នោត។
លោកថ្លែងថា៖ «គ.ជ.ប ក្តាប់មិនបានអំពីចំនួនអ្នកដែលមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជី ហើយនៅ ក្រៅប្រទេសនោះទេ។ ប៉ុន្តែជារៀងរាល់បទពិសោធន៍នៃការបោះឆ្នោត អវត្តមានប្រមាណជា ១លាននាក់ ដែលលោកអត់បានអញ្ជើញមកធ្វើការបោះឆ្នោត»។
អ្នកនាំពាក្យ គ.ជ.ប រូបនេះថា លោកមិនទាន់អាចស្មានចំនួនប្រជាពលរដ្ឋដែលនឹងទៅបោះឆ្នោតទេ។ ប៉ុន្តែលោកកត់សម្គាល់ថា រាល់ការបោះឆ្នោតម្តងៗ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ យ៉ាងតិចជាង ៧០% បានចេញទៅបោះឆ្នោត។
បើតាមលោក ហង្ស ពុទ្ធា ពលរដ្ឋគ្មានទោសពៃរ៍ទេ បើសិនពួកគេមិនទៅបោះឆ្នោត ឬទៅបោះឆ្នោត ដោយគូសសន្លឹកឆ្នោតចោល ព្រោះនេះជាការអនុវត្តសិទ្ធិ។ ប៉ុន្តែលោកអំពាវនាវទៅប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរចេញទៅបោះឆ្នោតឱ្យបានគ្រប់ៗគ្នា ដើម្បីប្រើប្រាស់សិទ្ធិក្នុងការជ្រើសរើសគណបក្សដែលខ្លួនពេញចិត្ត ដោយកុំជឿតាមការញុះញង់ និងការរារាំងពីជនអសកម្មមួយចំនួន។
រូបឯកសារ៖ កម្មករចំណាកស្រុកខ្មែរដែលធ្វើសំណង់រង់ចាំរថយន្តជិះត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ នៅខាងក្រៅអគារមួយក្នុងទីក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ ថ្ងៃទី១២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៦។
មន្ត្រីសម្របសម្រួលជាន់ខ្ពស់នៃអង្គការខុមហ្វ្រែល លោក កន សាវាង្ស កត់សម្គាល់ថា សម្រាប់ពលរដ្ឋម្នាក់ ប្រសិនបើគាត់ចង់វិលត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាដើម្បីចូលរួមការបោះឆ្នោត នោះគាត់នឹងត្រូវចំណាយថវិកាយ៉ាងតិច ១០០ ទៅ ២០០ ដុល្លារអាមេរិក ដែលនេះជាឧបសគ្គសម្រាប់ពលករ និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្រៅប្រទេស ហើយបូករួមបរិយាកាសនយោបាយមិនទូលំទូលាយសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលធ្វើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋនៅក្រៅប្រទេសខ្លះនឹងមិនមកបោះឆ្នោតទេ។
លោកថ្លែងថា៖ «គាត់មិនអាចចំណាយលុយ រាប់រយដើម្បីធ្វើការវិលត្រឡប់ ដោយសារការបោះឆ្នោត ឬក៏ការចុះឈ្មោះទេ។ គួបផ្សំបរិយាកាសនយោបាយបច្ចុប្បន្ន មិនមែនបរិយាកាសមួយដែលធ្វើឱ្យគាត់ត្រូវលះបង់ថែមទៀត ព្រោះរឿងខ្លះបរិយាកាសនយោបាយមានភាពចង្អៀត សម្រាប់គ្រប់ប្រជាពលរដ្ឋ។ វាអត់បានទូលាយរាល់គ្រប់ប្រជាពលរដ្ឋទេ។ អ៊ីចឹងវាអាចធ្វើឱ្យគាត់ហ្នឹងអាចមានការលះបង់[ការបោះឆ្នោត]ហើយ»។
បើតាមលោក កន សាវាង្ស ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិ (គ.ជ.ប) គួរស្នើសុំធ្វើវិសោធនកម្ម «ច្បាប់បោះឆ្នោត» ដោយរៀបចំបែបបទនីតិវិធីយ៉ាងណាដើម្បីផ្តល់លទ្ធភាពងាយស្រួលដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាក់ទងការចុះឈ្មោះ និងការបោះឆ្នោតនៅក្រៅប្រទេស នៅតាមស្ថានទូត និងស្ថានកុងស៊ុល ព្រោះប្រទេសមួយចំនួន ដូចជាប្រទេសថៃជាដើម ក៏មានការរៀបចំដំណើរការបោះឆ្នោតតាមស្ថានទូត និងស្ថានកុងស៊ុលនេះផងដែរ។
លោកថ្លែងថា៖ «មែនទែនទៅនៅប្រទេសថៃ ជាការណ៍ពិតគឺអ្នកមិនអាចបោះឆ្នោតគឺមិនអាចឈរឈ្មោះ ពេលក្រោយអីបាន។ ប៉ុន្តែគេមានកាតព្វកិច្ចមួយ គេមិនបោះបង់ប្រជាពលរដ្ឋទេ គឺរដ្ឋត្រូវបំពេញកាតព្វកិច្ចមួយ ទី១ គឺថា ត្រូវឱ្យប្រជាពលរដ្ឋមានលទ្ធភាពបោះឆ្នោតនៅក្រៅបាន។ មានន័យថា ទាំងមន្ត្រី ទាំងអីហ្នឹង គេអាចរៀបចំនៅខាងក្រៅ ទៅតាមស្ថានទូតអីបាន។ អ៊ីចឹងយើងក៏ត្រូវធ្វើអ៊ីចឹងដូចគ្នា»។
ទោះយ៉ាងណា លោក ហង្ស ពុទ្ធា ថ្លែងថា គ.ជ.ប មិនអាចរៀបចំការិយាល័យបោះឆ្នោតនៅតាមស្ថានទូត ឬក៏នៅតាមជាយដែនបានទេ ព្រោះច្បាប់តម្រូវឱ្យរៀបចំការបោះឆ្នោតតាមឃុំសង្កាត់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ លោកបន្ថែមថា បើសិនជាមានការរៀបចំការិយាល័យបោះឆ្នោតនៅតាមស្ថានទូត នោះស្ថាប័ន គ.ជ.ប នឹងមានកំហុស។
ប្រធានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន លោក យ៉េង វីរៈ ថ្លែងថា គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋានតែងតែចង់ឱ្យមានការកែប្រព័ន្ធច្បាប់បោះឆ្នោត ដើម្បីបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលដល់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្រៅប្រទេស អាចបោះឆ្នោតបានតាមប្រទេសនីមួយៗ ជាជាងការចំណាយថវិកាច្រើន ដើម្បីមកបោះឆ្នោតក្នុងប្រទេស។
លោកថ្លែងថា៖ «អ៊ីចឹងអ្វីដែលគួរធ្វើគឺកែច្បាប់បោះឆ្នោត ដើម្បីអនុញ្ញាតឱ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើងដែលកំពុងមានវត្តមាននៅក្រៅប្រទេស ធ្វើការងារនៅក្រៅប្រទេសអាចបោះឆ្នោតបាន ជំនួសឱ្យការអំពាវនាវឱ្យជិះកប៉ាល់ហោះ ធ្វើដំណើរត្រឡប់មកស្រុកខ្មែរវិញ មកប្រទេសវិញដើម្បីបោះឆ្នោត»។
ការប្រកាសរបស់ប្រធាន គ.ជ.ប លោក ប្រាជ្ញ ចន្ទ ឱ្យពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្រៅប្រទេសកម្ពុជាចូលមកបោះឆ្នោតនៅខែកក្កដានោះ កើតឡើងតែប៉ុន្មានថ្ងៃ បន្ទាប់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានស្នើឱ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ និងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌រៀបចំធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់បោះឆ្នោតជាបន្ទាន់ ដោយកំណត់លក្ខខណ្ឌមិនអនុញ្ញាតឱ្យឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោតនៅអាណត្តិក្រោយ បើសិនបុគ្គលណាម្នាក់មិនបានទៅបោះឆ្នោតនៅអាណត្តិនេះ។
ក៏ប៉ុន្តែលោក យ៉េង វីរៈ រក្សាជំហរមិនគាំទ្រការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់បោះឆ្នោតដោយកំណត់ «មិនឱ្យឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោត បើបុគ្គលនោះមិនបានបោះឆ្នោត» ព្រោះលោកយល់ថា នេះជាចេតនានយោបាយដាក់កំហិត «ដកសិទ្ធិ» បេក្ខជនគណបក្សប្រឆាំង។ លោកក៏មិនគាំទ្រយុទ្ធនាការគូសសន្លឹកឆ្នោតចោលនោះដែរ ព្រោះការណ៍នេះ នឹងបង្ហាញតែពីចំនួនអ្នកបោះឆ្នោតមានច្រើន តែផ្ទុយទៅវិញពលរដ្ឋមិនបានប្រើប្រាស់សិទ្ធិត្រឹមត្រូវ ដែលធ្វើឱ្យរដ្ឋសភាបាត់បង់ភាពចម្រុះនៃសមាជិកសភា ៥ ឆ្នាំបន្តទៀត។
ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រនីតិកាលទី ៧ នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០២៣ នេះនឹងប្រព្រឹត្តទៅ ចាប់ពីម៉ោង ៧ព្រឹក រហូតដល់ម៉ោង ៣រសៀល។ គណបក្សនយោបាយចំនួន ១៨ នឹងមានវត្តមានក្នុងការបោះឆ្នោតនេះ ហើយគណបក្សកាន់អំណាចត្រូវគេរំពឹងថា នឹងឈ្នះភ្លូកទឹកភ្លូកដី នៅពេលគ្មានគូប្រជែងរបស់ខ្លួន គឺគណបក្សភ្លើងទៀន៕