ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីអ្នកសារព័ត៌មានជើងចាស់នៅហ្វីលីពីន និងរុស្ស៊ី បានក្លាយជាជ័យលាភីនៃពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាព ឆ្នាំ២០២១ មិត្តរួមអាជីពជាអ្នកសារព័ត៌មានដូចគ្នានៅជុំវិញពិភពលោកបានបង្ហោះសារអបអរសារទរ។ ពួកគេថា ការប្រគល់ពានរង្វាន់សន្តិភាពដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ដល់អ្នកសារព័ត៌មានជាលើកដំបូងនេះ ជាការទទួលស្គាល់ដល់តួនាទីនិងបេសកកម្មដ៏សំខាន់របស់អ្នកសារព័ត៌មាននៅក្នុងសង្គម។
កាលពីថ្ងៃទី៨ ខែតុលា គណៈកម្មការពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាពបានប្រកាសផ្តល់ពានរង្វាន់ដល់អ្នកស្រី Maria Ressa ដែលជាសហស្ថាបនិកសារព័ត៌មានអនឡាញនិងគេហទំព័រ Rappler នៅប្រទេសហ្វីលីពីននិងលោក Dmitry Muratov នាយកកាសែត Novaya Gazeta នៅប្រទេសរុស្ស៊ីដោយទទួលស្គាល់ថាអ្នកកាសែតទាំងពីររូបនេះ «មានវីរភាពអង់អាចក្លាហានក្នុងការតតាំងដើម្បីការពារសិទ្ធិសេរីភាពនៃបញ្ចេញមតិនៅហ្វីលីពីន និងរុស្ស៊ី»។
គណៈកម្មការនេះបានបញ្ជាក់ថា អ្នកស្រី Maria Ressa និងលោក Dmitry Muratov ដែលប្រឡូកក្នុងវិស័យសារព័ត៌មានជាង ៣០ឆ្នាំ មកនេះ តំណាងឲ្យអ្នកកាសែតទាំងអស់នៅជុំវិញពិភពលោកដែលកំពុងតតាំងការពារសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ ដែលជាគោលការណ៍ដ៏សំខាន់សម្រាប់ការកសាងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសន្តិភាពយូរអង្វែង។
សម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា ពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាព ដែលប្រគល់ឲ្យដល់អ្នកកាសែតជើងចាស់ទាំងពីររូបនេះ គឺជាការផ្តល់កម្លាំងចិត្តកិត្តិយស តម្លៃ និងក្តីសង្ឃឹមមួយ ដើម្បីឲ្យពួកគេបន្តបេសកកម្មនៅក្នុងអាជីពនេះទៅមុខទៀត។
កញ្ញានូវ ពៅលក្ខិណា ធ្លាប់មានបទពិសោធន៍ហ្វឹកហាត់ការងារជាអ្នកសារព័ត៌មាននៅស្ថាប័នសារព័ត៌មាន Rappler ដែលដឹកនាំដោយអ្នកស្រី Maria Ressa។ ជានិពន្ធនាយកនៃគេហទំព័រព័ត៌មាន Focus កញ្ញា ពៅលក្ខិណា ប្រាប់វីអូអេថា ពានរង្វាន់មួយនេះ ជាកិត្តិយសមួយដល់តម្លៃរបស់អ្នកសារព័ត៌មានហើយថា អ្នក Maria Ressa គឺជាគំរូមួយបង្ហាញពីការប្តេជ្ញារបស់អ្នកកាសែតលើបេសកកម្មខ្លួនដោយមិនបោះបង់។
រូបផ្គុំ៖ អ្នកស្រី Maria Ressa សហស្ថាបនិកនិងនាយិកាប្រតិបត្តិនៃប្រព័ន្ធសារព័ត៌មានអនឡាញនិងគេហទំព័រ Rappler នៅហ្វីលីពីន និងលោក Dmitry Muratov ស្ថាបនិកនិងនាយកប្រតិបត្តិកាសែត Novaya Gazeta នៅរុស្ស៊ី បានទទួលពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាពឆ្នាំ ២០២១ សម្រាប់កិច្ចខំប្រឹងប្រែងការពារសិទ្ធិក្នុងការបញ្ចេញមតិ។
កញ្ញា នូវ ពៅលក្ខិណា ដែលជាគ្រូបង្រៀនផ្នែកសារព័ត៌មានម្នាក់នៅកម្ពុជាដែរនោះ ថ្លែងថា៖ «អ៊ីចឹងអាចឆ្លើយបានថាទីបំផុតហ្នឹង កិច្ចខំប្រឹងប្រែងរបស់អ្នកកាសែតត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ទូទាំងពិភពលោក មិនមែនចាំបាច់ដល់ទៅអ្នកកាសែតហ្នឹង តស៊ូដល់ស្លាប់ត្រូវបានគេសម្លាប់នៅក្នុងព្រៃហើយបានត្រូវបានគេឲ្យតម្លៃតាមរយៈពានរង្វាន់នោះទេ។ នេះមានន័យថា ពានរង្វាន់ឲ្យមនុស្សនៅរស់ ដើម្បីធ្វើការងារបន្តទៀត»។
លោក ប្រាក់ ចាន់ថុល ជាអ្នកឆ្លងឆ្លើយព័ត៌មានរបស់ទីភ្នាក់ងារសារព័ត៌មានរ៉យទ័រ (Reuters) និងប្រធានក្រុមប្រឹក្សាភិបាលនៃសមាគមសម្ព័ន្ធអ្នកសារព័ត៌មានកម្ពុជា (ខេមបូចា) ថា ការផ្តល់ពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាពដល់អ្នកសារព័ត៌មាន ជាសញ្ញាវិជ្ជមានដល់អ្នកកាសែតផ្សេងទៀត រួមទាំងរូបលោកផងដែរ។
លោក ចាន់ថុល ថ្លែងថា៖«នៅពេលដែលយើងទទួលបានពានរង្វាន់ដូច្នេះ គឺជាការជំរុញឲ្យមានការលើកទឹកចិត្តកាន់តែខ្លាំង ថាអ្វីដែលយើងធ្វើហ្នឹង ត្រឹមត្រូវ គឺយើងធ្វើល្អដើម្បីប្រជាពលរដ្ឋទូទៅអ្នកអានទូទៅ»។
អ្នកនាង ផន បុប្ផា ជាអ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យសរសេរព័ត៌មានឲ្យស្ថាប័នសារព័ត៌មាន Al Jazeera។ អ្នកនាង ផន បុប្ផា បានប្រាប់វីអូអេថា ពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាពដែលប្រគល់ឲ្យអ្នកសារព័ត៌មាន បញ្ជាក់បន្ថែមថា ពិភពលោកបានមូលមតិគ្នាផ្តល់តម្លៃសាកលមួយដល់អ្នកសារព័ត៌មាន ដែលជាផ្នែកមួយចូលរួមផ្លាស់ប្តូរសង្គមនិងស្វែងរកយុត្តិធម៌ដល់ប្រជាពលរដ្ឋ។ អ្នកនាង បុប្ផា ថា វារឹតតែសំខាន់ ជាពិសេសនៅពេលដែលអ្នកកាសែតត្រូវបានបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះជារឿយៗ ដោយអ្នកនយោបាយមានឥទ្ធិពល។
អ្នកនាង បុប្ផា ថ្លែងថា៖ «នៅពេលដែលអ្នកសារព័ត៌មាននៅក្រោមការវាយប្រហារ នៅក្រោមការរិះគន់ដូចជាក្រុមហ៊ុនធំៗព្យាយាមនិយាយ ហើយអ្នកនយោបាយមួយចំនួនព្យាយាមធ្វើឲ្យតម្លៃអ្នកសារព័ត៌មានធា្លក់ទាប អ៊ីចឹងពានរង្វាន់ហ្នឹង គឺល្អ អាហ្នឹង ទី១។ ហើយមួយទៀត វាក៏ជាការលើកទឹកចិត្តមួយដែលអ្នកសារព័ត៌មានផ្សេងទៀត គឺមានន័យថា អ្វីដែលយើងធ្វើរាល់ថ្ងៃ ដែលយើងគិតថាវាអត់មានការផ្លាស់ប្តូរ ឬក៏អត់មានអ្នកខ្វល់ទេ ត្រូវអត់? តែតាមពិត គឺមានគេខ្វល់»។
លោក អ៊ិត សូធឿត នាយកផ្នែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៃមជ្ឈមណ្ឌលកម្ពុជាដើម្បីប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ហៅកាត់ថា (CCIM) បានលើកឡើងថា ពានរង្វាន់កម្រិតខ្ពស់នេះផ្តល់ជូនអ្នកកាសែត ស្របពេលដែលអ្នកធ្វើការក្នុងវិស័យនេះកំពុងរងការយាយីខ្លាំងជាបន្តបន្ទាប់។
លោកបានថ្លែងថា៖ «វាជាសញ្ញាណល្អថ្មីមួយដែលពញ្ញាក់អារម្មណ៍ទៅដល់មេដឹកនាំនៅប្រទេសក្នុងតំបន់និងនៅប្រទេសកម្ពុជាយើងដែរ ឲ្យឃើញពីសារសំខាន់របស់វិស័យសារព័ត៌មាន ក៏ដូចជាអ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យ»។
សេរីភាពសារព័ត៌មានដ៏ផុយស្រួយ
នៅកម្ពុជា សិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនិងសេរីភាពសារព័ត៌មានត្រូវបានគេចាត់ទុកនៅមានកម្រិត ហើយកំពុងរងការរឹតត្បិតកាន់តែខ្លាំងឡើង។ រីឯអ្នកសារព័ត៌មានដែលហ៊ានផលិតខ្លឹមសារព័ត៌មានបែបស៊ើបអង្កេតនិងស៊ីជម្រៅ ដើម្បីបង្ហាញពីការរំលោភអំណាចរបស់មន្ត្រីមានសមត្ថកិច្ច និងជំរុញឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ ក៏នៅមានចំនួនតិចតួចនៅឡើយ ដោយសារការគំរាមកំហែងដល់សុវត្ថិភាពអាយុជីវិតរបស់ពួកគេ។
នៅឆ្នាំ ២០២១ នេះ កម្ពុជាជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៤៤ ក្នុងចំណោម ១៨០ប្រទេសសម្រាប់សេរីភាពសារព័ត៌មានគឺធ្លាក់ពីលេខ ១២៨ កាលពីឆ្នាំ ២០១៦ ដែលជាចំណាត់ល្អជាងគេក្នុងរយៈពេល ៨ឆ្នាំចុងក្រោយ។ នេះបើតាមសន្ទស្សន៍សេរីភាពសារព័ត៌មានរបស់អង្គការអ្នកសារព័ត៌មានគ្មានព្រំដែន។
លោក ប្រាក់ ចាន់ថុល បានរៀបរាប់អំពីស្ថានភាពការងាររបស់អ្នកសារព័ត៌មាន ថា៖ «ហើយការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់អ្នកសារព័តមានហ្នឹង គឺដើម្បីតែផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានណាដែលត្រឹមត្រូវ មានវិជ្ជាជីវៈ ដើម្បីឲ្យអ្នកបោះឆ្នោតនឹងប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញដឹងឮអំពីមន្ត្រីនិងថ្នាក់ដឹកនាំ ដែលគាត់បោះឆ្នោតឲ្យហ្នឹង បានធ្វើកិច្ចការត្រឹមត្រូវឬអត់ទៅតាមការសន្យារបស់គាត់។ អ៊ីចឹងនៅពេលដែលយើងធ្វើទៅវា មានការប្រឈមមុខច្រើនដល់អ្នកកាសែត មានការគំរាមកំហែង ការសម្លុត រងការប្តឹងផ្តល់ ការចោទប្រកាន់នេះ ចោទប្រកាន់នោះ លាបពណ៌អ៊ីចឹងអីទៅ»។
រូបឯកសារ៖ ក្រុមប៉ូលិសបង្ក្រាបកុបកម្មហាមឃាត់អ្នកកាសែតមិនឲ្យចូលទៅកាន់ផ្លូវធំនៅក្បែរទីស្នាក់ការគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលស្ថិតនៅជាយរាជធានីភ្នំពេញ ថ្ងៃទី៣០ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៦។
ហើយការគំរាមកំហែងបែបនេះតែងតែកើតមានឡើងលើអ្នកយកព័ត៌មានអំពីជម្លោះដីធ្លី ឬការបំផ្លិចបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងជនមានទ្រព្យធន និងមានអំណាច។ នេះជាការលើកឡើងរបស់កញ្ញា ខាន់ លក្ខិណា ជាអ្នកសារព័ត៌មាននៅវិទ្យុសំឡេងប្រជាធិបតេយ្យ ហៅកាត់ថា (VOD)។ លក្ខិណា បញ្ជាក់ថា នៅពេលផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានទាំងនោះ ពួកគេអាចរងការចោទប្រកាន់អំពីបទញុះញង់ក្រោមបទព្រហ្មទណ្ឌរបស់ប្រទេស ប្រសិនបើព័ត៌មានស៊ើបអង្កេតទាំងនោះមានលក្ខណៈរសើបខ្លាំង។
កញ្ញា ខាន់ លក្ខិណា បានប្រាប់វីអូអេថា៖ «ត្បិតបច្ចុប្បន្នស្ថាប័នព័ត៌មាននៅកម្ពុជាមានច្រើនដល់រាប់ពាន់ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែអ្នកសារព័ត៌មានដែលហ៊ានរិះគន់ និងបង្ហាញពីចំណុចចខ្វះចន្លោះរបស់រដ្ឋាភិបាលគឺមានតិចតួច។ ហើយអ្នកសារព័ត៌មានដែលមានសំឡេងរិះគន់ភាគច្រើន ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលចាត់ទុកថាជាក្រុមប្រឆាំង ហើយធ្វើការតាមដានយ៉ាងយកចិត្តទុុកដាក់ពីសកម្មភាពធ្វើការ រួមទាំងការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន។ ឧទាហរណ៍ ពេលយើងទៅខេត្តធ្វើការយកព័ត៌មានត្រូវបានអាជ្ញាធរតាមដានសួរនាំ ហើយកន្លែងខ្លះត្រូវបានអាជ្ញាធររារាំងមិនឲ្យចូលទៀត»។
ការបង្ក្រាបលើសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជាបានចាប់ផ្តើមឡើង ស្របពេលដែលស្ថានភាពនយោបាយក្នុងប្រទេសមានភាពតានតឹងរវាងគណបក្សកាន់អំណាចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រឆាំង ដែលត្រូវបានតុលាការកំពូលកម្ពុជារំលាយចោល កាលពីចុងឆ្នាំ ២០១៧។
លោក អ៊ិត សូធឿត នាយកផ្នែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៃមជ្ឈមណ្ឌល CCIM បានពន្យល់ថា ព្រឹត្តិការណ៍បង្ក្រាបទៅលើសារព័ត៌មានឯករាជ្យផ្ទួនៗ តាំងពីឆ្នាំ ២០១៧ មក បានធ្វើឲ្យអ្នកសារព័ត៌មានហាក់ដូចជា«ថយក្រោយបន្តិច» ដោយសារមានការយាយីនិងគំរាមកំហែងលើពួកគេ និងស្ថាប័នដែលពួកគេបម្រើការងារ។
លោកសូធឿត បានថ្លែងថា៖ «គឺតាំងពីឆ្នាំ ២០១៧ ដែលប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យត្រូវបានគេបំបិទសំឡេងតាមរយៈការបិទកាសែតផ្សេងៗ ការបិទការិយាល័យក៏ដូចជាការមិនអនុញ្ញាតឲ្យប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យបាន ផ្សព្វផ្សាយទៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយប្រពៃណី ដូចជាវិទ្យុអីអ៊ីចឹងទៅ អាហ្នឹងយើងឃើញថាបន្ទាប់ពីឆ្នាំហ្នឹង គឺសេរីភាពនេះមានការថយចុះយ៉ាងខ្លាំង»។
លោក អ៊ិត សូធឿត ក៏បានកត់សម្គាល់ពីភាពក្លាហាននិងសមត្ថភាពរបស់អ្នកសារព័ត៌មានមានវិជ្ជាជីវៈរបស់កម្ពុជាមុនការបង្ក្រាប ថា៖ «កន្លងមកនៅកម្ពុជា យើងក៏សម្បូរដោយអ្នកកាសែតដែលក្លាហានដែលមានសមត្ថភាពជាច្រើន ដែលតាមរយៈសំណេររបស់គាត់ បង្ហាញចំណុចខ្វះខាតនិងអវិជ្ជមានផ្សេងៗរបស់រដ្ឋាភិបាល។ ហើយយើងឃើញការផ្លាស់ប្តូរជាវិជ្ជមានជាច្រើនដែរ»។
សិទ្ធសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនៅកម្ពុជាត្រូវបានធានាដោយច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ យ៉ាងណាក្តី របាយការណ៍របស់សមាគមសម្ព័ន្ធអ្នកសារព័ត៌មានកម្ពុជា (ខេមបូចា) សិក្សាលើការយាយីអ្នកសារព័ត៌មានចំនួន ៣៥ករណី បញ្ជាក់ថា នៅឆ្នាំ ២០២០ អ្នកសារព័ត៌មានកម្ពុជាចំនួន ៧២នាក់ រងការយាយីការគំរាមកំហែង និងការរឹតត្បិត។
លោក ប្រន ស៊ាន ចាងហ្វាងសារព័ត៌មាន«អាណាចក្រខ្មែរ» (ឆ្វេង) ដែលត្រូវបានជនមិនស្គាល់អត្តសញ្ញាណវាយដំ កំពុងសម្រាកព្យាបាលនៅគ្លីនិកឯកជនមួយក្នុងក្រុងសៀមរាប។ (រូបថតពីទំព័រ Facebook សារព័ត៌មានអាណាចក្រខ្មែរ)
ប្រភេទនៃការយាយីប្រឆាំងនឹងអ្នកសារព័ត៌មានដែលកើតមានឡើងច្រើនជាងគេ គឺការឃុំខ្លួនក្នុងពន្ធនាគារ និងការប្រើអំពើហិង្សា។ អ្នកសារព័ត៌មានយ៉ាងតិច ៣១ នាក់ ត្រូវបានចាប់ឃុំខ្លួន អ្នកសារព័ត៌មានចំនួន ២២នាក់ ត្រូវបានទទួលរងការវាយដំលើរូបរាងកាយ ឬរងការគំរាមប្រើអំពើហិង្សានៅពេលកំពុងបំពេញការងារ។
របាយការណ៍នេះបានសរសេរថា៖ «ក្រមព្រហ្មទណ្ឌនៅតែជាឧបករណ៍ច្បាប់ដ៏មានឥទ្ធិពលមួយដែលត្រូវបានគេប្រើជាញឹកញាប់ ដើម្បីបំភិតបំភ័យនិងចាប់អ្នកសារព័ត៌មានដាក់ពន្ធនាគារ»។
អ្នកនាងផន បុប្ផា ដែលធ្លាប់ជាជ័យលាភីម្នាក់នៃពានរង្វាន់អ្នកសារព័ត៌មានស្រ្តីអន្តរជាតិដែលមានសេចក្តីក្លាហានក្នុងការងារសារព័ត៌មាន កាលពីឆ្នាំ២០១៣ នៅពេលដែលអ្នកនាងជាអ្នកយកព័ត៌មានឲ្យកាសែតឌឹខេមបូឌា ដេលី (The Cambodia Daily)។ អ្នកកាសែតរូបនេះក៏បានកត់សម្គាល់ថាការយកព័ត៌មានបែបស៊ើបអង្កេតនិងស៊ីជម្រៅនៅកម្ពុជាមានកម្រិត មួយផ្នែកគឺដោយសារតែមានការខ្វះខាតការគាំទ្រនូវសេរីភាពបញ្ចេញមតិនិងសេរីភាពសារព័ត៌មាននេះ ពីក្រុមសាធារណជនទូទៅ ឬក្រុមឯកជន ដែលពួកគេក៏រងការបំភិតបំភ័យពីអ្នកមានអំណាចនិងឥទ្ធិពលដែរ។
អ្នកនាង បុប្ផា ថ្លែងថា៖ «ប្រទេសហ្វីលីពីនបើនិយាយអំពីប្រជាធិបតេយ្យគេនៅមុនយើងឆ្ងាយណាស់។ គេមានសារព័តមានឯករាជ្យ និងមានអ្នកគាំទ្រផ្នែកនេះដោយបើកចំហតែម្តង។ បើទោះបីជាមានអ្នកសារព័ត៌មានច្រើននៅហ្វីលីពីនត្រូវបានគេសម្លាប់ក៏ដោយ ប៉ុន្តែគេមានសារព័ត៌មានឯករាជ្យមួយចំនួន តាមខ្ញុំដឹង មានអ្នកមានមួយចំនួន ដែលគាត់គាំទ្រ។ អ៊ីចឹងមានន័យថា អត់ដូចគ្នាជាមួយខ្មែរយើងទេ។ ហើយសមត្ថភាពក្នុងការយកព័ត៌មាននិងការស៊ើបអង្កេតរបស់គេក៏នៅឆ្ងាយជាងយើងដែរ។ យើងនៅមានអ្វីដែលត្រូវរៀនច្រើន»។
តាមរយៈពានរង្វាន់ណូបែលសន្តិភាពសម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មាននាឆ្នាំ ២០២១នេះ ទោះជារងការគំរាមកំហែងនិងបំភិតបំភ័យឥតឈប់ឈរក្តី ក៏អ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យនិងមានវិជ្ជាជីវៈនៅកម្ពុជា និងនៅជុំវិញពិភពលោក នៅតែបន្តបេសកកម្មរបស់ខ្លួន ដើម្បីលាតត្រដាងការពិតក្នុងសង្គមតាមរយៈការចុះយកព័ត៌មាន និងរាយការណ៍ព័ត៌មានដោយសុច្ចរិត និងត្រឹមត្រូវតាមវិជ្ជាជីវៈរបស់ខ្លួន៕