ខណៈពេលដែលរឿង «មុនដំបូងខ្មែរក្រហមសម្លាប់ប៉ារបស់ខ្ញុំ» បានក្លាយជាចំណាប់អារម្មណ៍របស់សាធារណជនខ្មែរក្នុងឆ្នាំ២០១៧ និងបានធ្វើឲ្យវិស័យភាពយន្តរបស់កម្ពុជា លេចធ្លោលើឆាកអន្តរជាតិ ផលិតករភាពយន្តខ្មែរជាច្រើន កំពុងបង្ហាញការព្រួយបារម្ភអំពីការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចពន្ធក្នុងវិស័យនេះ។ ការណ៍នេះ ត្រូវបានគេមើលឃើញថា អាចធ្វើឲ្យវិស័យភាពយន្ត ដើរថយក្រោយ។
កាលពីខែតុលាកន្លងទៅ ក្រសួងវប្បធម៌ បានកោះហៅផលិតករភាពយន្តនិងអ្នកពាក់ព័ន្ធនានា ឲ្យចូលរួមកិច្ចប្រជុំមួយ ដើម្បីពិភាក្សាអំពីគម្រោងអនុវត្តកាតព្វកិច្ចពន្ធ នៅក្នុងវិស័យភាពយន្តកម្ពុជា។
ការរឹតបន្តឹងពន្ធលើវិស័យខ្សែភាពយន្តកើតឡើង ស្របពេលដែលអគ្គនាយកដ្ឋានពន្ធដារកម្ពុជា កំពុងជំរុញឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរកាន់តែខ្លាំងឡើងលើប្រព័ន្ធពន្ធដាររបស់កម្ពុជា ដែលមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញ ឲ្យក្លាយទៅជាមូលដ្ឋានចំណូលដ៏ចិរភាពមួយដល់រដ្ឋាភិបាល។
ក៏ប៉ុន្តែ លោក ឆាយ បូរ៉ា ប្រធានសមាគមភាពយន្តកម្ពុជា បានលើកឡើងថា ការប្រមូលពន្ធពីឧស្សាហកម្មភាពយន្ត មិនគួរត្រូវអនុវត្តនាពេលនេះទេ ដោយលោកអះអាងពីភាពក្មេងខ្ចីរបស់វិស័យនេះ។
លោក ឆាយ បូរ៉ា ជាប្រធានសមាគមភាពយន្តកម្ពុជា។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា៖
«ប្រសិនបើកម្រិតក្រិតក្រមមួយថា ត្រូវតែបង់ពន្ធ នោះហានិភ័យក្នុងវិស័យភាពយន្តប្រាកដជាមាន ហើយខ្ញុំគិតថា ប្រហែលជាមានផលិតកម្មមិនតិចជាង៨០%ទេ ដែលត្រូវបិទទ្វារ ពីព្រោះវាជាបន្ទុកធ្ងន់ ហើយសិល្បករទាំងអស់ នឹងបាត់បង់ការងារធ្វើក្រុមបច្ចេកទេសក្នុងវិស័យភាពយន្តនឹងមិនមានមុខនៅក្នុងឧស្សាហកម្មភាពយន្តតទៅទៀតទេ។ អញ្ចឹងយើងប្រហែលត្រូវដើរត្រលប់ទៅឆ្នាំ២០០០វិញហើយ»។
វិស័យខ្សែភាពយន្តរបស់កម្ពុជា បានស្ទុះងើបឡើងវិញបានមួយរយៈកាលពីអំឡុងដើមឆ្នាំ២០០០។ បញ្ហាតានតឹងជាមួយនឹងប្រទេសថៃ បានជំរុញឲ្យមានការហាមឃាត់ការចាក់ផ្សាយភាពយន្តថៃ និងការបើករោងកុនចាស់ៗឡើងវិញ បានធ្វើឲ្យមានការផលិតភាពយន្តខ្មែរកើនឡើង។ ក៏ប៉ុន្តែសន្ទុះនេះ បានសាបរលាបទៅវិញភ្លាមៗ ដោយសារតែមានការគាំទ្រតិចតួច និងមូលហេតុផ្សេងៗទៀត ដែលធ្វើឲ្យការចាប់អារម្មណ៍លើការផលិតខ្សែភាពយន្ត បានធ្លាក់ចុះ។
អស់រយៈពេលប្រមាណប្រាំឆ្នាំនៃការស្ទុះឡើងវិញលើកទីពីរនៃវិស័យខ្សែភាពយន្តនៅកម្ពុជា នាសតវត្សទី២១នេះ ផលិតករខ្សែភាពយន្ត ត្រូវបានណែនាំអំពីកាតព្វកិច្ចពន្ធមួយចំនួន ដែលពួកគេត្រូវបង់ រាប់ចាប់តាំងពីដំណាក់កាលមុនការផលិត រហូតដល់ការដាក់បញ្ចាំងខ្សែភាពយន្ត។
មានប្រភេទពន្ធមួយចំនួន ដែលត្រូវបង់ជារៀងរាល់ខែ ពន្ធបង់ប្រចាំឆ្នាំ និងពន្ធបង់តាមចំនួនភាពយន្តដែលត្រូវបានផលិត។
ផលិតករខ្សែភាពយន្ត ក៏ត្រូវបង់ពន្ធទៅលើការជួលសម្ភារៈ ការជួលទីតាំងថត ពន្ធលើចំណូលដែលទទួលបានពីការចាក់បញ្ចាំងខ្សែភាពយន្ត អាករលើតម្លៃបន្ថែមប្រចាំឆ្នាំ និងពន្ធកាត់ទុកលើចំណូលជាដើម។
លោក ឆាយ បូរ៉ា គឺជាអ្នកដឹកនាំរឿង «៣.៥០» ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីតថភាពនៃការជួញដូរព្រហ្មចារី និងជាអ្នកដឹកនាំរឿង «ឃ្លាតទៅសែនឆ្ងាយ» ដែលជាសាច់រឿងនៃដំណើរជីវិតរបស់ស្ត្រីជាម្ដាយម្នាក់ ដែលតស៊ូដើម្បីឲ្យក្រុមគ្រួសារបានរួចរស់រានមានជីវិតពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម។ លោកជឿថា វិស័យខ្សែភាពយន្តដែលមានគុណភាពល្អ មានតួនាទីសំខាន់មួយនៅក្នុងសង្គម។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា៖
«វិស័យភាពយន្តវាជាមែកធាងមួយនៃវប្បធម៌ ប៉ុន្តែវាជាវិស័យមួយដែលមានឥទ្ធិពលនៅក្នុងសង្គមមនុស្សទូទៅ។ មិនត្រឹមតែនៅកម្ពុជាទេ វាមានឥទ្ធិពលខ្លាំងណាស់នៅក្នុងការផ្សព្វផ្សាយវប្បធម៌ ឥទ្ធិពលក្នុងការផ្សព្វផ្សាយអក្សរសាស្ត្រជាតិ ឥទ្ធិពលក្នុងការផ្សព្វផ្សាយសារអប់រំដទៃៗទៀត។ អញ្ចឹងវាមានសារៈសំខាន់។ ប្រទេសផ្សេងៗ គេយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើវិស័យវប្បធម៌ ជាពិសេសវិស័យភាពយន្ត»។
លោកបានបន្ថែមថា សិល្បៈក្នុងវិស័យខ្សែភាពយន្ត ក៏នាំមកនូវកិត្យានុភាពជាតិផងដែរ។
នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ខ្សែភាពយន្តរបស់កម្ពុជា បានទាក់ទាញការចាប់អារម្មណ៍គួរឲ្យកត់សម្គាល់នៅលើឆាកអន្តរជាតិ រួមមានខ្សែភាពយន្តរបស់ផលិតករ Davy Chou ដែលមានចំណងជើងថា «កោះពេជ្រ» ត្រូវបានដាក់បញ្ចាំងនៅក្នុងពិធីមហោស្រពភាពយន្ត Cannes របស់បារាំង និងខ្សែភាពយន្តរបស់ផលិតករ រិទ្ធី ប៉ាន់ ដែលមានចំណងជើងថា «កង្វះរូបភាព» ត្រូវបានឧទ្ទេសនាមសម្រាប់ពានរង្វាន់ Oscars របស់អាមេរិក។
ជោគជ័យរបស់ផលិតករទាំងពីរនាក់នេះ បានជួយជំរុញលើកទឹកចិត្តឲ្យមានផលិតករជំនាន់ថ្មីមួយចំនួន ហើយគុណភាពនៃការផលិតខ្សែភាពយន្តរបស់ពួកគេ ក៏កាន់តែមានភាពប្រសើរឡើង។
ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ការចែកចាយខ្សែភាពយន្តផលិតឡើងដោយផលិតករខ្មែរ ដែលស្ថិតនៅក្នុងនិយាមអន្តរជាតិ នៅតែមានកម្រិតតិចតួចនៅឡើយ។ ជាទូទៅ ផលិតករភាពយន្តខ្មែរបញ្ចាំងរឿងរបស់ខ្លួននៅតាមរោងកុនមួយចំនួនតូចតែប៉ុណ្ណោះនៅក្នុងប្រទេស។ ជាមធ្យម រឿងនីមួយៗត្រូវបានដាក់បញ្ចាំងចំនួន២៦ដង ក្នុងរយៈពេលប្រមាណតែពីរសប្ដាហ៍ប៉ុណ្ណោះ។
ផលិតករ និងអ្នកចែកចាយភាពយន្តជាច្រើន បានប្រាប់VOAថា រោងភាពយន្តយកចំណូល៥៥ភាគរយពីការលក់សំបុត្រចូលទស្សនាខ្សែភាពយន្ត។
ការរំលោភលើកម្មសិទ្ធិបញ្ញា បានបង្កជាការខាតបង់ដល់ការលក់ភាពយន្តតាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត។ ផលិតករជាច្រើនបដិសេធមិនលក់ខ្សែភាពយន្តរបស់ខ្លួននៅលើប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណិត ឬព្យាយាមប្រើប្រាស់គ្រប់លទ្ធភាពដើម្បីបានចំណូលពីភាពយន្តរបស់ខ្លួន មុននឹងប្រថុយដាក់ឲ្យអ្នកប្រើប្រាស់លើអ៊ីនធឺណិតបានមើល។ ត្បិតអី ការណ៍នេះងាយនឹងនាំឲ្យមានការទាញយកខុសច្បាប់ពីអ្នកប្រើប្រាស់។
មែនទែនទៅ ការផលិតខ្សែភាពយន្តខ្នាតធំនៅកម្ពុជា មិនមែនជាអាជីវកម្មដែលទទួលបានប្រាក់ចំណូលខ្ពស់នោះទេ ហើយមិនមែនរាល់ខ្សែភាពយន្តដែលត្រូវបានផលិតឡើងដោយផលិតករខ្មែរ សុទ្ធតែទទួលបានប្រាក់ចំណេញនោះទេ។ ជាក់ស្ដែង ផលិតករខ្មែរជាច្រើន ផលិតរឿងគ្រាន់តែដើម្បីឲ្យសាធារណជនស្គាល់ស្នាដៃរបស់ខ្លួនសិនប៉ុណ្ណោះ។ នេះបើយោងតាមផលិតករភាពយន្តខ្មែរមួយចំនួន។
ប្រាក់ឈ្នួលទាប និងទីផ្សារការងារចង្អៀត បានជំរុញឲ្យក្រុមការងារផលិតដែលគិតប្រាក់កម្រៃតាមគម្រោង ដែលមួយឆ្នាំមានតែមួយ ឬពីរគម្រោង ត្រូវពឹងផ្អែកលើការងារមួយផ្សេងទៀត ដើម្បីរកចំណូលផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ ដោយត្រូវធ្វើការខាងក្រៅបន្ថែម ដូចជាធ្វើជាអ្នករត់រ៉ឺម៉កកង់បីជាដើម។
លោក ហ៊ុយ យ៉ាឡេង ដែលជាតារាសម្តែង និងជាផលិតករមួយរូប នៅក្នុងឈុតឆាកមួយនៃរឿង «ធ្មប់»។
លោក ហ៊ុយ យ៉ាឡេង អាយុ៣៨ ជាផលិតករមួយរូប ដែលបានឆ្លងកាត់ការផលិតភាពយន្តនៅក្នុងអំឡុងពេលភាពយន្តរីកលូតលាស់នៅកម្ពុជា ទាំងពីរពេលគឺនៅអំឡុងឆ្នាំ២០០០ និងពេលបច្ចុប្បន្ន។
បើទោះបីជាលោកមើលឃើញការរីកចម្រើននៃឧស្សាហកម្មភាពយន្តលើកនេះ មានវិសាលភាពធំជាងមុនក្ដី ក៏លោកមានការព្រួយបារម្ភពីការអនុវត្តវិធានការយកពន្ធនេះផងដែរ។ តាមការប៉ាន់ប្រមាណរបស់លោក ផលិតករកុនភាគច្រើន នៅតែមិនទាន់ទាញផលចំណេញសេដ្ឋកិច្ចពីវិស័យនេះនៅឡើយ។
លោក យ៉ាឡេង និយាយថា៖
«រោងកុនលក់អស់ក្លាយទៅជាភោជនីយដ្ឋានផ្សេងៗ ផលិតកម្មបិទទ្វារ រត់ទៅទទួលការងារទូរទស្សន៍។ ទម្រាំដល់រោងកុនលក្ខណៈអន្តរជាតិកើតឡើងវិញ ផលិតករងើបមកផលិតឡើងវិញ។ ហើយទើបតែបានប៉ុន្មានឆ្នាំឡើងវិញទេ អញ្ចឹងយើងមើលឃើញជាក់ស្ដែងថាអត់ទាន់រឹងដៃ រឹងជើង ថានឹងទទួលចំណូលនោះទេ»។
លោក យ៉ាឡេង និយាយថា វណ្ណកម្មចុងក្រោយបង្អស់របស់លោកគឺរឿង «វិកលចរិត» ដែលជាខ្សែភាពយន្តបែបរន្ធត់ បានរកចំណូលត្រឹមតែរួចដើមប៉ុណ្ណោះ ដោយសារប្រជាជនកម្ពុជាមានការចូលចិត្តលើភាពយន្តហូលីវូដជាង។
ផលិតករវ័យ៣៨ឆ្នាំរូបនេះ បានបន្ថែមទៀតថា បើទោះបីជាមានបញ្ហាប្រឈមថ្មីៗចេះតែកើតឡើងចំពោះឧស្សាហកម្មភាពយន្តយ៉ាងណាក្ដី រូបលោកនឹងបន្តប្រឡូកក្នុងការងារដ៏ជាទីស្រឡាញ់របស់លោកមួយនេះ រហូតដល់អស់លទ្ធភាព។
លោកមានក្ដីសង្ឃឹមសម្រាប់រឿង«ធ្មប់» ដែលជារឿងថ្មីចុងក្រោយបំផុតរបស់លោកថា៖
«ប្រសិនបើចេញរឿងនេះទៅ ប្រជាជនគាំទ្រច្រើន យើងទទួលបានថ្លៃដើមនិងចំណូលតិចតួច យើងប្រាកដជាទៅមុខទៀត។ តែបើសិនជាយើងខាត ខាតធ្ងន់អត់អាចទៅមុខរួច អាហ្នឹងក៏មិនដឹងធ្វើម៉េចដែរ បានន័យថាយើងដួលមែនទែនហើយ»។
លោក ឆាយ បូរ៉ា និយាយថា បញ្ហាមួយទៀតនៅក្នុងការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចពន្ធគឺកើតឡើងចំពោះ ការយកពន្ធចំនួន១០% លើអ្នកដឹកនាំ អ្នកសម្ដែង អ្នកនិពន្ធ ក្រុមការងារផលិតនិងសិល្បករ។ លោកនិយាយថាការណ៍នេះមានការលំបាក ពីព្រោះពួកគេទទួលបានប្រាក់កម្រៃតាមរយៈគម្រោងភាពយន្តមួយៗ តែប៉ុណ្ណោះ មិនមែនទទួលចំណូលជារៀងរាល់ខែឡើយ។ ហើយពេលខ្លះគាត់ទទួលបានគម្រោងតែរឿងមួយឬពីរប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោកបន្តថា ពួកគេមិនយល់ឡើយថាហេតុអ្វីពួកគេចាំបាច់ត្រូវបង់ពន្ធ ដូច្នេះកាតព្វកិច្ចពន្ធនោះ នឹងក្លាយជាបន្ទុកបន្ថែមទៅលើផលិតករ។
លោក បូរ៉ា ដែលទើបតែជាប់ជាប្រធានសមាគមភាពយន្តសម្រាប់អាណត្តិទីបីនាពេលថ្មីៗនេះ និយាយថា លោកកំពុងប្រឹងប្រែងជំរុញឲ្យមានការពន្យារពេលយកពន្ធរយៈពេល១០ឆ្នាំសម្រាប់វិស័យភាពយន្តទាំងមូល។
លោកបានលើកឡើងថា ការពន្យារពេលយកពន្ធគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រដែលមានប្រសិទ្ធភាពមួយ ដើម្បីទុកពេលឲ្យវិស័យណាមួយ អាចរីកចម្រើនគ្រប់គ្រាន់។
លោកបានលើកឧទាហរណ៍ពីវិស័យមួយចំនួនដែលទទួលប្រសិទ្ធភាព ក្រោយបានការអនុគ្រោះពន្ធពីរដ្ឋាភិបាលក្នុងនោះមានគ្រឹះស្ថានអប់រំផងដែរ។
លោក ប៉ុក បូរក្ស ប្រធាននាយកដ្ឋានសិល្បៈភាពយន្តនិងផ្សព្វផ្សាយវប្បធម៌និយាយថា សំណើពន្យារពេលការយកពន្ធនោះ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលហើយ ប៉ុន្តែរហូតមកដល់ចុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៧កន្លងទៅនេះ លោកមិនទាន់បានទទួលសេចក្ដីសម្រេចចុងក្រោយយ៉ាងណានៅឡើយនោះទេ។
លោក បូរក្ស បានឲ្យដឹងថា មូលហេតុមួយដែលតម្រូវឲ្យផលិតកម្មភាពយន្តធ្វើការបង់ពន្ធ គឺជាផ្នែកមួយនៃយន្តការទប់ស្កាត់ការហូរចូលផលិតផលភាពយន្តពីបរទេស។ កិច្ចប្រឹងប្រែងនោះរួមមានការបង្កើតមូលនិធិទ្រទ្រង់និងអភិវឌ្ឍសិល្បៈជាតិ ដែលត្រូវបានចុះអនុក្រឹត្យកាលពីពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ២០១៦។
«យើងមានចំណុចមួយដែលយើងត្រូវបង្កើតមូលនិធិទ្រទ្រង់និងអភិវឌ្ឍសិល្បៈជាតិ ដែលក្នុងនោះមានវិស័យភាពយន្តដែរ។ ដូច្នេះ ដើម្បីជួយទៅវិញបាន ទាល់តែផលិតកម្មហ្នឹង ជាផលិតកម្មស្របច្បាប់»។
ផលិតកម្មស្របច្បាប់ដែលលោក បូរក្ស សំដៅលើនោះគឺ ផលិតកម្មដែលបានចុះឈ្មោះបញ្ជីជាផ្លូវការជាមួយក្រសួងពាណិជ្ជកម្មនិងអនុវត្តកាតព្វកិច្ចពន្ធជាមួយអគ្គនាយកដ្ឋានពន្ធដារនៃក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ។
បច្ចុប្បន្ន មានតែពន្ធកាត់ទុកលើចំណូលនៃការចាក់បញ្ចាំងភាពយន្តតែប៉ុណ្ណោះ ដែលទទួលការអនុគ្រោះពន្យារដល់ចុងឆ្នាំ២០១៨៕