សមាគមន៍ប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហៅកាត់ថាអាស៊ាននឹងធ្វើការអនុម័តសេចក្តីថ្លែងការណ៍យ៉ាងតិចពីរដើម្បីផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើពលរដ្ឋ និងកាត់បន្ថយភាពតានតឹង ហើយនឹងសកម្មភាពជ្រុលនិយម។ ការកាត់បន្ថយអំពើជ្រុលនិយម និងអំពើប្រឆាំងដាច់ខាតនឹងអាចធ្វើឲ្យតំបន់អាស៊ានមានស្ថិរភាព និងការអភិវឌ្ឍ។
ក្រុមមេដឹកនាំអាស៊ាន រួមទាំងកម្ពុជាផង បានប្រកាសពីការយល់ព្រមថា នឹងធ្វើឲ្យ តំបន់នេះផ្តោតជាសំខាន់លើពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន និងប្រែក្លាយអាស៊ានទៅជាសមាគមនិយមកណ្តាលដើម្បីអ្វីមួយដែលគេគិតថា ត្រូវធ្វើឲ្យមានសន្តិសុខ ស្ថិរភាព សន្តិភាព គ្មានភាពជ្រុលនិយម និងភាពដាច់ខាតនិយម ហើយនឹងមានការអភិវឌ្ឍ។
សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ហៅកាត់ថា អាស៊ាននឹងបើកកិច្ចប្រជុំកំពូលប្រចាំឆ្នាំរបស់ខ្លួនលើកទី២៦នៅថ្ងៃទី២៦និងថ្ងៃទី២៧ខែមេសានៅក្នុងទីក្រុងកូឡាឡាំពួររ និងទីក្រុងឡាំងកាវី ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ដើម្បីពិភាក្សាគ្នាលើបញ្ហាប្រឈមមុខអាស៊ានជាច្រើន ទាំងបញ្ហាតំបន់ ទាំងបញ្ហាពិភពលោក ទាក់ទងនឹងសន្តិសុខ សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ។ នៅឆ្នាំនេះសមាគមអាស៊ានបានកំណត់យកខ្លឹមសារមួយគឺ «ប្រជាជនរបស់យើង សមាគមរបស់យើង និងទស្សនៈវិស្ស័យរបស់យើង» ដែលក្រុមអ្នកវិភាគផ្តល់អត្តន័យថា ជាការចាប់ផ្តើមគិតគូរ និងផ្តល់តម្លៃដល់ពលរដ្ឋរបស់អាស៊ាន។
នៅក្នុងសេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ក្រុងកូឡាឡាំពួរស្តីពីការផ្តោតការយកចិត្ត ទុកដាក់ទៅលើពលរដ្ឋអាស៊ាន (Kuala Lumpur Declaration on People-Centered ASEAN) ដែលវីអូអេទទួលបាន បានបញ្ជាក់ថា អាស៊ានបានព្រមព្រៀងគ្នាថា នឹងបង្កើតសហគមន៍អាស៊ានដែលផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើពលរដ្ឋខ្លួន ដែលធ្វើឲ្យពលរដ្ឋទាំងអស់ ដៃគូ និងវិស័យទាំងអស់ក្នុងសង្គមអាចចូលរួមបានហើយនឹងទទួលបានផលប្រយោជន៍ពីសហគមន៍ដែលមានការបញ្ចូលគ្នា និងផ្សារភ្ជាប់គ្នាកាន់តែខ្លាំងឡើង រួមទាំងការពង្រីកកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងវិស័យជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដូចជាសន្តិសុខ នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ចនិងវប្បធម៌ ដើម្បីការអភិវឌ្ឍជានិរន្ត និងចីរកាល។
សេចក្តីព្រាងថ្លែងការណ៍នោះបានបញ្ជាក់ថា៖
«ត្រូវពង្រឹងកិច្ចប្រឹងប្រែងដើម្បីកសាងសហគមន៍ដែលមានការយោគយល់គ្នារវាងប្រជាជននិងប្រជាជន ផ្តល់ការយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះប្រជាជន និងជាសហគមន៍ដែលមានការទទួលខុសត្រូវចំពោះវប្បធម៌សង្គម ដោយឈរលើទស្សនៈសាមគ្គីភាព ការបង្រួបប្រង្រួមដ៏ឋិតថេររវាងពលរដ្ឋអាស៊ាន ដោយការបណ្តុះគំនិតគោរពវប្បធម៌ចម្រុះគ្នា ក៏ដូចជាការលើកកម្ពស់សុខភាព និងសុខុមាលភាពរបស់ពលរដ្ឋ»។
នៅក្នុងសេចក្តីព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ Langkawi ស្តីអំពីចលនាពិភពលោកនៃ ភាពនិយមកណ្តាល (Langkawi Declaration on the Global Movement of Moderates) ដែលវីអូអេទទួលបានដែរនោះ បានទទួលស្គាល់ថា ភាពនិយមកណ្តាលគឺជាតម្លៃស្នូលក្នុងការធ្វើឲ្យមានសន្តិភាពរយៈពេលវែង និងជាមធ្យោបាយក្នុងការដោះស្រាយភាពតានតឹង បញ្ឈប់ការប្រឆាំងដាច់ខាតនិយម និងប្រឆាំងចំពោះភាពជ្រុលនិយមហើយនឹងទម្រង់ផ្សេងៗទៀត។
ក្រុមមេដឹកនាំអាស៊ានក៏បានបញ្ជាក់ថា៖
«ទទួលស្គាល់ជាបន្តថា ភាពនិយមកណ្តាលគឺជាដំណោះស្រាយរួមទាំងអស់ដោយមិនមែនគ្រាន់តែជាការដោះស្រាយដោយសន្តិវិធីចំពោះការខ្វែងគំនិតគ្នា និងការប៉ះទង្គិចគ្នា តែប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏ជាការធានាអំពីការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាពនិងចីរភាព និងការរីកចម្រើនប្រកបដោយសមធម៌ ក៏ដូចជាការលើកកម្ពស់ភាពសុខដុមរមនាក្នុងសង្គម និងការយោគយល់គ្នាក្នុងប្រទេស និងតំបន់ផងដែរ»។
លោកបណ្ឌិតឈាង វណ្ណារិទ្ធ សាស្ត្រចារ្យនៃសាកលវិទ្យាល័យ Leeds ប្រទេស អង់គ្លេស បានថ្លែងថា ការយោគយល់គ្នាក្នុងតំបន់អាស៊ាន ជាពិសេសប្រជាពលរដ្ឋនិងប្រជាពលរដ្ឋគឺជារឿងសំខាន់ ក៏ដូចជាស្នូលនៃការកសាងសហគមន៍អាស៊ាននេះដែរ។
«ជាតិនិយមជ្រុលជាដើម ឧទាហរណ៍ថា យើងស្អប់ប្រទេសណាមួយនៅក្នុងតំបន់អាស៊ានជាដើម វានឹងធ្វើឲ្យសហគមន៍យើងមិនអាចសម្រេចបាន។ នេះជា បញ្ហានិយមជ្រុលមួយដែរក្នុងការកសាងសហគមន៍។ អញ្ចឹងទេ ដើម្បីឲ្យប្រជាជនហ្នឹងយល់គ្នានៅក្នុងតំបន់ហ្នឹង ប្រជាជនត្រូវយល់ពីវប្បធម៌ ប្រវត្តិសាស្ត្ររវាងគ្នានឹងគ្នាទៅវិញទៅមក។ អញ្ចឹងទេ វាផ្តល់ការយល់គ្នានៅក្នុងចំណោមប្រទេសទាំង១០ក្នុងអាស៊ានហ្នឹង ហើយវាអាចជំរុញឲ្យសហគមន៍អាស៊ានហ្នឹងចេញជារូបរាងបាន នៅពេលដែលប្រជាជនហ្នឹងយល់គ្នា»។
លោកបណ្ឌិតឈាង វណ្ណារិទ្ធបានបន្ថែមថា ប្រទេសសមាជិកភាគច្រើនសង្កត់ទៅលើបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច បញ្ហានយោបាយ សន្តិសុខតែប៉ុណ្ណោះ ដោយពុំសូវយកចិត្តទុកដាក់ ឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ទេចំពោះការចូលរួមរបស់ប្រជាជនអាស៊ានលើបញ្ហាសង្គម វប្បធម៌ទេ ក្រៅពីការសរសើរដល់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីចំពោះការផ្តួចផ្តើមគំនិតនេះ។
«ហើយខ្ញុំគិតថា នេះជាអ្វីមួយ ដែលត្រឹមត្រូវ ព្រោះថា ប្រជាជនអាស៊ានគឺជាអ្នក ទទួលផលពីកិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់ ពីការធ្វើសមាហរណកម្មក្នុងតំបន់ហ្នឹង។បើអត់ផ្តល់ឱកាសឲ្យបានចូលរួម ហើយគាត់បានផលប្រយោជន៍ពីសហគមន៍ក្នុងតំបន់ហ្នឹងទេគឺសហគមន៍អាស៊ានក៏គ្មានតម្លៃអីខ្ពស់ដែរ។ អញ្ចឹងទេ ខ្ញុំគិតថា ប្រជាជនជាស្នូលនៃការកសាងសហគមន៍អាស៊ាន។ ប្រហែលនេះគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមដែរ ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីជំរុញឲ្យមានការចូលរួមពីប្រជាជន។ ហើយខ្ញុំគិតថា គោលការណ៍ បន្ទាប់ពីឆ្នាំ២០១៥ហ្នឹង ប្រជាជននឹងត្រូវដាក់ទៅជាស្នូលនៃសហគមន៍អាស៊ាន»។
សមាគមអាស៊ានមានបញ្ហាវប្បធម៌ផ្សេងគ្នា សាសនាផ្សេងគ្នាខ្លះ និងមានការរើសអើងខ្លះក្នុងចំណោមប្រទេស១០។ ក្រុមមួយចំនួនក្នុងតំបន់អាស៊ានមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងក្រុមភេរវករឬក្រុមជាតិនិយមជ្រុល និងសាសនានិយមជ្រុល ឬក៏ភាពដាច់ខាតនិយមជ្រុលក្នុងប្រទេសនៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ា ដែលគេគិតថា បង្កជាការគំរាមកំហែងដល់សន្តិសុខ ការអភិវឌ្ឍក្នុងតំបន់ និងពិភពលោក។
លោកយ៉ង់ គឹមអេង ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលពលរដ្ឋដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាព បានថ្លែងថា ប្រទេសអាស៊ានមានបញ្ហារើសអើងពីជាតិសាសន៍មួយទៅជាតិសាសន៍មួយ មានបញ្ហារំលោភសិទ្ធិមនុស្សយ៉ាងខ្លាំងក្នុងប្រទេសមួយចំនួន ដែលអាស៊ានត្រូវតែដោះស្រាយ។ ហើយមួយវិញទៀត អាស៊ានត្រូវដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែន និងបញ្ហាប្រវត្តិសាស្ត្រដោយគ្មានការបំភ្លៃ។
«ត្រូវតែធ្វើឲ្យមានថា កុំឲ្យយកបញ្ហាព្រំដែនហ្នឹងជាការវាយប្រហារគ្នាខាងជាតិ សាសន៍ ជាការវាយប្រហារគ្នាខាងពាក្យសម្តី ក៏ដូចជាអាវុធដែលធ្វើឲ្យមានការ ស្អប់ខ្ពើមគ្នា។ ហើយទី២ទៀតគឺដោះស្រាយបញ្ហាប្រវត្តិសាស្ត្រ កុំឲ្យមានការនិយាយអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រក្លែងបន្លំមួយចំនួនដែលធ្វើឲ្យមានការច្របូកច្របល់ ដូចកន្លងមកដែលដណ្តើមគ្នាថា នេះជារបស់អ្នកនេះ ហើយនោះជារបស់អ្នកនោះ»។
ទោះជាយ៉ាងណា លោកគាំទ្រឲ្យអាស៊ានមានការដោះស្រាយបញ្ហាដើម្បីធ្វើឲ្យ អាស៊ានមានសុខដុមរមនីយកម្មជាមួយគ្នា។
លោក Achmad Rizal Purnama លេខាទី១នៃស្ថានទូតឥណ្ឌូនេស៊ីក្នុងរដ្ឋ ធានីវ៉ាស៊ីនតោន បានថ្លែងថា បញ្ហាផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់លើពលរដ្ឋអាស៊ានគឺជារឿងសំខាន់មួយក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលរបស់មេដឹកនាំអាស៊ាន ដោយសារបញ្ហាពលរដ្ឋនេះគឺជាគ្រឹះសំខាន់នៃសហគមន៍អាស៊ានទាំងមូល ហើយនឹងជាអ្នកផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់សហគមន៍ផងដែរ។ លោកបានអះអាងដែរថា ចលនានិយមកណ្តាលពិភពលោក នឹងនាំឲ្យសហគមន៍អាស៊ានមានសន្តិភាព គ្មានបញ្ហានិយមជ្រុល ដូចជាកើតមានឡើងក្នុងប្រទេសស៊ីរី និងតំបន់ផ្សេងទៀតនៅមជ្ឈឹមបូព៌ាទេ។
«ដូច្នេះយើងចាំបាច់ត្រូវការបំបាត់ក្រុមដាច់ខាតនិយម ក្រុមជ្រុលនិយមក្នុងសង្គមអាស៊ាន។ រឿងនេះជាការប្រឆាំងនឹងអ្វីដែលកំពុងកើតឡើងនៅតំបន់មជ្ឈឹមបូព៌ា ដែលធ្វើឲ្យមានក្តីបារម្ភយ៉ាងច្រើនជុំវិញពិភពលោក»។
ក្រុមមេដឹកនាំអាស៊ាននឹងត្រូវផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់របស់ខ្លួនទៅលើបញ្ហាជាច្រើនទៀតក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលជុំទី១ ដែលជាពេលវេលាសំខាន់សម្រាប់អាស៊ាន១០ប្រទេស រួមទាំងកម្ពុជាផង ត្រូវធ្វើសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ចនៅចុងឆ្នាំនេះ ដើម្បីបើកទូលាយឲ្យមានការនាំចេញ និងនាំចូលទំនិញដោយគ្មានការយកពន្ធ ហើយនឹងមានការប្រកួតប្រជែងគ្នាលើសេវាកម្ម មុខជំនាញនិងគុណភាពជាដើមផងនោះ។
សមាគមអាស៊ានចាប់ផ្តើមបង្កើតឡើងកាលពីខែសីហាឆ្នាំ១៩៦៧។ ប្រទេសស្ថិតក្នុងសមាគមនេះគឺមានប្រ៊ូយណេ ភូមា កម្ពុជា ហ្វ៊ីលីពីន ឥណ្ឌូនេស៊ី ឡាវ ម៉ាឡេស៊ី សឹង្ហបូរី ថៃ និងវៀតណាម។ សមាគមន៍អាស៊ាននឹងធ្វើការសិក្សា និងពិចារណាក្នុងការដាក់ប្រទេសទីម័រខាងកើតជាប្រទេសសមាជិកអាស៊ានផងដែរ៕